Wskaż nawiązania do Biblii w wierszu Edwarda Stachury Confiteor.
Wiersz współczesnego poety Edwarda Stachury jest głęboko zakorzeniony w kulturze chrześcijańskiej. Już tytuł utworu: Confiteor (łac. wyznawać, przyznawać się do winy) sugeruje, że autor posłużył się formą gatunkową znaną z liturgii kościoła katolickiego. Jest nią spowiedź, wyznanie grzechów. Mianem CONFITEOR określa się także pokutną część mszy świętej. Z niej właśnie pochodzi refren: moja wina, moja bardzo wielka wina…
Wiersz możemy więc nazwać spowiedzią współczesną. W opisie naszej rzeczywistości posłużył się autor nawiązaniami (czyli aluzjami literackimi) do Pisma Świętego. Należy to powiązać z wyborem formy utworu i jego wymową. Biblia – święta księga chrześcijan – stała się źródłem obrazów i symboli zastosowanych we współczesnym kontekście.
Rozszyfrujmy ich sens:
Pierwsza strofa utworu (Bosi, nadzy, głodni… na ulicach świata) odwołuje się do ewangelicznego nakazu nakarmienia głodnych, napojenia spragnionych, przyodziania nagich. Autor przekształca tu słowa Chrystusa dotyczące dnia Sądu Ostatecznego (Mt. 25,31 – 45). Ci, którzy wywiązali się z obowiązków wobec drugiego człowieka, będą zbawieni. Przywołanie tego obrazu w opisie ulic wielkich miast charakteryzuje współczesną autorowi rzeczywistość: zanik ludzkich uczuć, obojętność wobec cierpienia. Wywołuje także myśl o nieuchronnym końcu świata bez wartości, o rychłym potępieniu ludzi zapominających o obowiązku miłości bliźniego.
Aluzją do biblijnej zapowiedzi Sądu Ostatecznego są także wersy: (…) wśród betonu (…) na kamieniu rośnie kamień (…) Jak przekazują ewangeliści: Mateusz (24,2) i Marek (13,2), Chrystus wypowiedział te słowa, gdy uczniowie zachwycali się architekturą świątyni w Jerozolimie. Stały się one zapowiedzią jej zburzenia, świadczącą o znikomości poczynań ludzkich na ziemi i obrazem ogromu jej zniszczenia w dniu końca świata. Stachura wykorzystuje ten obraz wielorako: można dostrzegać w nim element opisu betonowej pustyni miasta, lecz przede wszystkim wizję kary, jaka spadnie na pozbawiony miłości świat. Katastrofa dokonuje się już dziś, ponieważ tkwi w codziennym postępowaniu ludzi o kamiennych sercach.
Odwołaniem do Starego Testamentu jest dźwiękonaśladowcze zestawienie wyrazów manna – narkomanna. Manna to pożywienie zesłane przez Boga Izraelitom w czasie ich czterdziestoletniej wędrówki do Ziemi Obiecanej.
Mówi o tym Księga Wyjścia (16,4–36): manna (…) niczym szron na ziemi (…) miała smak placka z miodem. W wierszu Stachury pokarm ratujący od śmierci głodowej na pustyni, dowód Boskiej opieki nad człowiekiem, stał się pokarmem śmierci. Manną współczesnego świata jest narkotyk.
Charakteryzując bezduszność współczesnych ludzi, posługuje się autor nawiązaniem do dwóch obrazów z męki Chrystusa:
- „Jedni cicho upadają, drudzy ręce umywają” – te słowa wiersza są metaforą dwóch postaw wobec cierpienia. O geście umywania rąk wspomina ewangelista Mateusz (27,24), opisując scenę sądu nad Chrystusem. Poncjusz Piłat przez ten symboliczny gest zrzuca z siebie odpowiedzialność za śmierć Jezusa. Symbolicznie zmywa z Jego rąk krew, mówiąc: „Nie winienem krwi tego sprawiedliwego, to wasza rzecz”. W wierszu Stachury obraz ten staje się symbolem pozbywania się odpowiedzialności za bliźnich, egoizmu.
- Cichy upadek to aluzja do trzech upadków Chrystusa pod krzyżem. Jego symboliczna wymowa dotyczy postawy pogodzenia się z losem, cichej ofiary, która wymaga walki z samym sobą.
Po rozszyfrowaniu aluzji biblijnych i wskazaniu, że autor używa ich w zupełnie nowym kontekście, podkreśl, że to oryginalna metoda charakteryzowania świata współczesnego.
Aby wzbogacić wypowiedź…
…zauważ, że aluzje biblijne pełnią jeszcze jedną funkcję:
- uniwersalizują problematykę odpowiedzialności za bliźnich i świat, w którym żyjemy;
- dowodzą, że problem zła istniał od czasu popełnienia grzechu pierworodnego. Ewangeliczne nakazy miłości bliźniego powinny być także wartością dla człowieka współczesnego, ich łamanie jest grzechem każdego z nas.
Zobacz:
Jakich wartości trzeba się trzymać w życiu? (po lekturze Prefacji Edwarda Stachury)