Mit ikaryjski skłaniał twórców współczesnych do wielu rozważań.
Do wierszy odwołujących się do mitu o Dedalu i Ikarze należą Prawa i obowiązki Tadeusza Różewicza.
dawniej myślałem że mam prawo obowiązek
krzyczeć na oracza
patrz patrz słuchaj pniu
Ikar spada
Ikar tonie syn marzenia (…)
lecz teraz kiedy teraz nie wiem
wiem że oracz winien orać ziemię
pasterz pilnować trzody
przygoda Ikara nie jest ich przygodą
Jakie to prawa i obowiązki?
Widać u Różewicza taki sam konflikt jak między postawą Ikara i Dedala. Uczucia przeciwko rozwadze, wrażliwość przeciwko rozsądkowi. Czy można potępiać tego, kto zamyka się w kręgu przyziemnych życiowych czynności? Czy powinien porzucić wszystko, bo właśnie spada Ikar? Różewicz nie daje jednoznacznej odpowiedzi. Czy powinniśmy być realistami, czy raczej – cytując sonet Leopolda Staffa – „módlmy się cicho na klęczkach – o skrzydła?”.
Ernest Bryll uczynił bohaterami swojego wiersza Wciąż o Ikarach głoszą – Dedala i Ikara. Odwołuje się on nie tylko do postaci mitycznych, ale także przywołuje obraz Petera Bruegela Upadek Ikara.
Brueghel, co osiwiał
Pojmując ludzi, oczy im odwracał
Od podniebnych dramatów. Wiedział, że nie gapić
Trzeba nam się w Ikary, nie upadkiem smucić
– choćby największy…
Czyja postawa jest w takim razie słuszniejsza? Na to pytanie poeci próbują odpowiedzieć od wieków…
Również w dorobku Stanisława Grochowiaka znajdziemy wiersz Ikar. Także ten autor odwołuje się do obrazu Bruegela.
Piękno? Podobno w napowietrznych pokojach,
Ale jaka chmura udźwignie nam balię.
Ależ – w imię piękna – wykląć rzeczy ciężkie,
Stół do odpoczynku łokci – krzesło do straży przy chorym.
Breughel malował wołu – ten był w pierwszym planie.
Wykląć Breughla, bo w drugim planie Ikar jak mucha
Wzbijał się?
Spadał?
Omiatał nieboskłon
Cukrzaną chmurką na lepkim patyku.
Co powinno być tematem sztuki? Co to jest Piękno?
Takie pytania stawia Grochowiak w związku z rozważaniami o losach bohaterów mitycznych.
I jeszcze wiersze dwóch poetów. Auden w wierszu Musée des Beaux Arts wyraża swój żal za idealistami, Ikarami i protest przeciw znieczulicy świata.
Mistrzowie nigdy nie tracili z oczu
Faktu, że najstraszniejsze męczeństwo spełnia się zawsze
Gdzieś w zapuszczonym kącie najdalszego planu (…)
Taki na przykład „Ikar” Bruegela: ta flegmatyczna swoboda
Z jaką wszystko odwraca wzrok od tragedii, oracz opodal
Mógł słyszeć plusk i samotny krzyk, ale uznał, że trzeba
Machnąć ręką, że nie był to ważny upadek.
Zbigniew Herbert, który w wierszu Dedal i Ikar oddaje głos bezpośrednio Ikarowi:
Oczy jak dwa kamienie wracają prosto do ziemi
I widzą rolnika, który odwala tłuste skoby
Robaka, który wije się w bruździe
Zły robak, który przecina związek rośliny z ziemią (…)
Ramiona bolą ojcze od tego bicia w próżnię
Nogi drętwieją i tęsknią do kolców i ostrych kamieni
Nie mogę patrzeć się w słońce tak jak ty patrzysz ojcze
Ja zatopiony cały w ciemnych promieniach lotu.
Jak można interpretować wiersz Herberta?
Jak to się często zdarza w twórczości tego poety, prezentuje on inne, nowe spojrzenie na mit. To, co braliśmy za wzniosłość, odwagę, brawurę, mogło być po prostu… samobójstwem. Być może Ikar nie potrafił udźwignąć idei lotu. Zbyt mało było w nim z ptaka, a zbyt dużo z człowieka.
Klęskę Ikara, dążącego może nazbyt prędko ku wyżynie, przedstawia w poezji antycznej (Przemiany) Owidiusz:
Rybak, gdy właśnie ryba rozedrgała wędkę, ujrzał ich w górze lecących, pasterz na kiju oparty i oracz u czepigi pługa. Zdumieli się. Któż mógłby tak w powietrzu latać? Chyba bogowie!
Już Samos, wyspę Junony, pozostawili z lewa, minęli Delos i Cypr, a po prawej stronie Lebintos i miodem płynącą Kalymnę.
Nagle chłopiec w radosnym uniesieniu wzbija się śmielej. Zostawia ojca i w zachwycie lotu wciąż wyżej polata. Ostre słońca blaski rozgrzały wosk pachnący, który spajał pióra. Opadły skrzydła, Ikar nagimi rękoma trzepoce, lecz bez skrzydeł powietrze nie może utrzymać go dłużej.
Krzyczy: – Ojcze! – i spada w błękitną toń morza.
Owidiusz, Przemiany tłum. Anna Kamieńska
Zobacz:
Dedal czy Ikar? Która postawa jest ci bliższa? Rozważ na wybranych przykładach
Topos Ikara i Dedala – jak został zrealizowany w wierszu Zbigniewa Herberta Dedal i Ikar?