Ramy czasowe
- 1818 – „teoretyczny” początek. Kazimierz Brodziński wydał bowiem rozprawę O klasyczności i romantyczności, tudzież o duchu poezji polskiej, w której stwierdził fakt istnienia w kulturze europejskiej dwu nurtów artystycznych, klasyczności i romantyczności, i postulował stworzenie oryginalnej polskiej formuły, najlepiej sielskości.
- 1822 – „praktyczny” początek romantyzmu. Adam Mickiewicz wydał Ballady i romanse – zbiór 14 ballad, który praktycznie, literacko realizował założenia romantyzmu.
Trzy fazy polskiego romantyzmu
1822-1830 wstępna faza romantyzmu. Młodzi twórcy krystalizują swój program, piszą młodzieńcze utwory, przesycone baśniowością i uczuciowością, powstaje w tym czasie wiele przekładów literatury zagranicznej.
1830-1848 – dojrzała, szczytowa faza romantyzmu.
- Rok 1830 to rok powstania listopadowego,
- 1848 – to data Wiosny Ludów.
W tym przedziale ważką rolę odegrała tzw. Wielka Emigracja – czyli masowy wyjazd polskiej inteligencji do Europy Zachodniej, w większości w obawie przed popowstańczymi restrykcjami.
Największe dzieła wieszczów polskich powstały na emigracji po roku 1830, zwłaszcza że po klęsce powstania podstawową rolę w literaturze zaczął odgrywać element patriotyczny. Jest to okres, w którym powstały: - Dziady część III i Pan Tadeusz Adama Mickiewicza,
- Kordian Juliusza Słowackiego,
- Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego i inne znamienite dzieła tych twórców.
- W kraju pisali tzw. romantycy krajowi – poeci, którzy potwierdzali swoje słowa czynem, brali udział w spiskach antycarskich, w powstaniu, byli szykanowani i prześladowani.
1848-1864 – to schyłkowa faza romantyzmu.
- Umierają wielcy twórcy (Mickiewicz w 1855, Słowacki w 1849, Krasiński w 1859).
- Prawdziwie wielkim talentem, spóźnionym wobec starszego pokolenia wieszczów, a bardzo dziś cenionym, był Cyprian Kamil Norwid (1821-1883), który tworzył właśnie w tym czasie.
- Powieści historyczne i współczesne pisał Józef Ignacy Kraszewski (1812-1887).
- Rok 1863 przyniósł kolejne powstanie – styczniowe, także zakończone klęską. W dziedzinie sposobu myślenia, filozofii i literatury rok ów także stał się przełomem. Następne pokolenie z nieufnością odniosło się do romantycznych koncepcji i zrywów powstańczych, zwróciło się ku bardziej realnym i opartym o rzetelną wiedzę i pracę ideałom.
A zatem wydarzenia historyczne, które określiły polski romantyzm i znalazły swoje odbicie w literaturze, to:
- 1812 – wyprawa Napoleona na Rosję.
- 1815 – kongres wiedeński, na którym ustalono nowy porządek w Europie po epoce napoleońskiej. Polskę ponownie rozdarto na trzy części, przy czym utworzono tzw. Królestwo Polskie pod władaniem cara. Stało się ono terenem działania polskich patriotów i organizacji spiskowych.
- 1830 – powstanie listopadowe i jego klęska. Fala Wielkiej Emigracji po upadku powstania. Działalność ugrupowań polskich w Europie.
- 1846 – rabacja chłopska pod wodzą Jakuba Szeli. Bunt chłopów przeciwko szlachcie, stłumiony, lecz znaczący w historii kraju.
- 1848 – Wiosna Ludów. Szereg wystąpień wyzwoleńczych w całej Europie.
- 1863-1864 – powstanie styczniowe i jego klęska.
Zapamiętaj!
Historia i literatura romantyzmu są ściśle powiązane. Oznacza to, że wydarzenia historyczne są przez literaturę rejestrowane:
- epoka napoleońska – w Panu Tadeuszu Mickiewicza;
- prześladowanie młodzieży polskiej, jej działalność przeciw caratowi – w Dziadach Adama Mickiewicza;
- powstanie listopadowe – w poezji romantyków krajowych, w pieśniach powstańczych, w Kordianie Słowackiego. Również Dziady cz. III są swoistą reakcją na powstanie, podobnie jak Pan Tadeusz (Epilog). Hymnem roku 1830 stała się Warszawianka Casimira Delavigne;
- Wiosna Ludów – artykuły Mickiewicza w Trybunie Ludów;
- powstanie styczniowe – w twórczości pozytywistów i Stefana Żeromskiego.
Zobacz:
Zarysuj tło społeczno-polityczne kształtujące specyfikę polskiego romantyzmu.
Jaka sytuacja panowała w Polsce u progu romantyzmu? Wymień ośrodki życia kulturalnego.