Co autor chciał powiedzieć?
Wiersz jest pewnego rodzaju zaszyfrowaną informacją, którą czytelnik powinien odkodować. Czasem sensy utworu nie są widoczne na pierwszy rzut oka. Pamiętaj jednak, że autor nieprzypadkowo wyraził swoje myśli w taki właśnie sposób.
- Może chce zainspirować do samodzielnych przemyśleń, wzruszyć czy zachwycić piękną formą?
- A może sugeruje w ten sposób różne możliwości odczytania wiersza? Czytelnik jest w pewnym sensie współtwórcą dzieła – ważne jest nie tylko to, „co autor chciał powiedzieć”, ale też to, co odbiorca odnalazł, odczytał.
Wniosek: bardzo często nie ma jednej prawdy o wierszu, jednej możliwości odczytania. Daje to pewną swobodę!
Obawa I: „nie zauważę wszystkiego”. Bardzo możliwe, że nie zauważysz wszystkich aspektów problemu, ale nie chodzi o wskazanie każdej metafory! Nie pisz więc: „w wierszu występuje wiele metafor” i nie wyliczaj wszystkich. Raczej tak: „Drugą strofę wiersza rozpoczyna ciekawa przenośnia, którą można odczytywać na różne sposoby. Po pierwsze…”. Dużo ważniejsze są Twoje samodzielne przemyślenia. Właśnie ten typ zadania bardziej niż inne pozwala na napisanie pracy twórczej, oryginalnej.
Obawa II: „nie znam środków stylistycznych”. Jeśli tak, przypomnij je sobie – ta wiedza przyda się także przy innych typach zadań.
Pamiętaj!
Środki artystyczne nie pojawiają się w utworze przypadkowo i pełnią konkretne funkcje.
- Jeśli wiersz składa się z wielu pytań retorycznych, może to być znakiem wątpliwości, rozterek, poszukiwania.
- Liczne epitety czynią utwór sugestywnym, pozwalają łatwiej go sobie wyobrazić.
- Apostrofa zazwyczaj buduje nastrój podniosłości.
I tak dalej…
Od czego zacząć?
- Od hipotezy interpretacyjnej, czyli wstępnego ustalenia, o czym ten utwór mówi. Nie martw się, jeśli w toku dalszej pracy dojdziesz do wniosku, że Twoja hipoteza jest błędna. Zwróć uwagę na to, co Cię zwiodło, co pominąłeś.
- W pisaniu eseju interpretacyjnego odpowiedź na pytanie, od czego zacząć, zazwyczaj podsuwa sam wiersz albo sposób sformułowania polecenia.
Obecnie coraz rzadziej pojawiają się tematy bez wskazówki interpretacyjnej, tzn. takie: „Dokonaj analizy i interpretacji wiersza…”. Dużo łatwiejsze są polecenia zawierające taką wskazówkę: „Jak można postrzegać teatr? Jak można postrzegać życie? Odpowiedz na pytania, interpretując wiersz Wisławy Szymborskiej Wrażenia z teatru” czy „Jak w poezji nazywać rzeczy po imieniu? – czyli interpretacja i analiza wiersza Adama Zagajewskiego Sklepy mięsne”. Takie sformułowanie polecenia zachęca do szerszego rozważania problemu, nie tylko do odczytywania sensów konkretnego wiersza. To bardzo ważne!
Pamiętaj, że interpretując, masz prawo (a nawet obowiązek!) przywołać różne skojarzenia, np. z innymi utworami literackimi, filozofią czy historią.
Interpretacja wiersza nie jest też pracą całkowicie dowolną – często popełnianym błędem jest doszukiwanie się rzeczy, których w tekście po prostu nie ma. Pamiętaj, że jeśli czwarta zwrotka wywraca do góry nogami Twoją piękną interpretację, nie możesz po prostu pominąć czwartej zwrotki. Jeśli formułuje się jakiś wniosek, musi on być związany z tekstem.
Badamy wiersz – na co zwrócić uwagę?
- Tytuł – może dać nam wskazówkę o
- temacie (np. Nienawiść),
- gatunku literackim (Oda do rozpaczy, Psalm IV),
- adresacie (Do polityka, Do młodych).
- Motto, dedykacja – występują rzadko, ale mogą nieść ciekawe informacje.
- Kto mówi, do kogo mówi – bardzo istotna kwestia! Należy poddać analizie formy czasowników i zaimków. „Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu” – to przykład liryki pierwszoosobowej, ale podmiot liryczny może wypowiadać się w imieniu całej grupy („my”). Adresatem bywa jednostka („O, ukochana moja!”), ale także zbiorowość. Zdarza się, że zarówno podmiot mówiący, jak i adresat mogą się w wierszu zmieniać – trzeba zwrócić na to uwagę. Zdarza się też, że występuje bohater, tak jest np. w balladach Mickiewicza (wówczas mamy do czynienia z liryką narracyjną).
- Budowa wiersza – również może nam dać informację o gatunku literackim (np. w przypadku sonetu), ale też podział na strofy obrazuje pewien wewnętrzny podział utworu. Jeśli jedna ze zwrotek jest wyraźnie dłuższa lub krótsza, należy sprawdzić, jakie to może mieć znaczenie. Na przykład po dwóch długich strofach pojawia się na końcu krótka, dwuwersowa – można ją uznać za pointę. Sprawdź też, czy utwór nie ma jakiejś konkretnej formy, np. opowiadania.
- Gatunek literacki – wspomniany wyżej dwukrotnie, choć nie zawsze wskazują nań konkretne elementy wiersza, tzn. tytuł czy struktura. Pomaga go ustalić także temat (np. erotyk czy tren). Jeśli nie widzisz nic szczególnego, wcale się tym nie martw.
- Nastrój wiersza – spróbuj także od razu określić, co go tworzy. Może jakieś szczególne epitety? Może powtórzenia?
- Słowa-klucze – zdarza się, że w utworze powtarzają się jakieś szczególne słowa, spróbuj ustalić ich znaczenie.
- Analiza kolejnych obrazów poetyckich – sprawdź, czy wypowiedź jest statyczna (więcej rzeczowników i przymiotników), czy dynamiczna (dużo czasowników). A może zmienia się to w kolejnych fragmentach wiersza? Ustal, jak układają się obrazy poetyckie w utworze: w jednym przypadku może być jakiś jeden obraz szczegółowo przedstawiony, w innym obrazy będą swobodnie się zmieniały, mieszały ze sobą.
- Środki stylistyczne – zastanów się, jakie są szczególnie widocznie. Nie zawsze konieczna będzie np. analiza rymów czy liczenie sylab w kolejnych wersach. Takie informacje mają znaczenie na przykład wtedy, gdy wiersz wyraźnie „słychać” – wówczas konieczna jest analiza składników jego muzyczności (oprócz rymu i rytmu budują ją także powtórzenia, onomatopeje czy eufonia). W innym utworze ważniejsza będzie skomplikowana metaforyka (np. w poezji Przybosia) czy jakieś inne elementy. Staraj się ustalić, czemu służy dany środek stylistyczny.
Zapamiętaj!
Nie ma jednej recepty na dobrą interpretację wiersza. Kolejność podanych wyżej wskazówek nie może być traktowana jako wzorzec – wszystko zależy od samego tekstu. Trzeba się zastanowić, co w danym utworze jest najważniejsze, co trzeba wyeksponować.
Kontekst – rzecz istotna
Żaden wiersz nie powstał w kulturowej pustce! Coś poetę zainspirowało, jacyś inni twórcy mogli być dla niego wzorami. Zadaniem uważnego interpretatora jest prześledzenie także takich powiązań, co jednocześnie pozwala wykazać się szeroką wiedzą.
Pamiętaj!
Konieczne jest łączenie ze sobą treści i formy. To, co się mówi, jest ściśle związane z tym, jak się mówi. Innymi słowy – nie oddzielaj informacji o środkach stylistycznych czy po prostu formie wiersza od interpretacji zawartych w nich sensów.
Utwór możesz powiązać:
- z innymi tekstami literackimi – nie sposób mówić o Odprawie posłów greckich bez odwołania się do starożytnego mitu czy, jeszcze lepiej, do Iliady Homera. Zastanów się, w jakich znanych Ci utworach występuje podobny motyw czy spojrzenie na dany problem, w jakich jest to spojrzenie odmienne. Zwróć uwagę zwłaszcza na inne wiersze danego autora (jeśli wiesz o nim coś więcej) – czy omawiany utwór jest do nich podobny? A może jest dowodem zmiany w poglądach poety? Na przykład interpretując utwór Baczyńskiego, powinieneś przypomnieć sobie inne wiersze tego autora, a także teksty innych przedstawicieli pokolenia Kolumbów.
- z historią – jak omawiać wyżej wspomnianego Baczyńskiego bez powiązania jego poezji z II wojną światową lub patriotyczne wiersze romantyków bez wspomnienia o zaborach? Nie chodzi tu oczywiście o dokładny wykład historyczny, ale o powiązanie utworu z epoką, w której powstał, czy z wydarzeniami łączącymi się z jego treścią.
- z kierunkami artystycznymi i innymi dziedzinami sztuki (np. malarstwem czy muzyką) – tu dobrym przykładem mogą być liryki tatrzańskie Przerwy-Tetmajera, które powinny zostać powiązane z malarstwem impresjonistycznym. Znajomość różnorodnych tekstów kultury przydaje się zresztą także przy innych typach tematów.
- z filozofią – sprawdź, czy wiersz wiąże się z typowymi dla jego epoki poglądami filozoficznymi (np. utwór młodopolski może łączyć się z filozofią dekadencką). Koniecznie powtórz wiadomości o najważniejszych myślicielach i ich teoriach. To niezbędne dla wykształconego człowieka!
- z biografią autora – tego kontekstu nie nadużywaj. Nie w każdym miejscu poeta mówi o sobie i swoim życiu, nie wszystko da się w ten sposób wytłumaczyć. Czasem jednak informacje biograficzne pomagają w pełnym zrozumieniu tekstu.
- z życiem – powiązanie wiersza z przypadkami otaczającego Ciebie świata może być cenne, nie powinno jednak przybierać kształtu opowieści o losach koleżanki czy znanego piosenkarza.
Pamiętaj!
- Kolejność podanych obok wskazówek nie może być traktowana jako wzorzec – wszystko zależy od samego tekstu. Trzeba się zastanowić, co w danym utworze jest najważniejsze, co trzeba wyeksponować.
- Konieczne jest łączenie ze sobą treści i formy. To, co się mówi, jest ściśle związane z tym, jak się mówi. Innymi słowy – nie oddzielaj informacji o środkach stylistycznych, czy po prostu formie wiersza, od interpretacji zawartych w nich sensów.
- Żaden wiersz nie powstał w kulturowej pustce! Coś poetę zainspirowało, jacyś inni twórcy mogli być dla niego wzorami. Zadaniem uważnego interpretatora jest prześledzenie także takich powiązań.
- Przywoływanie w pracy cytatów uczyni ją bardziej atrakcyjną.
- Masz prawo ocenić utwór (podobał Ci się czy nie?) – możesz to zrobić np. w zakończeniu.
- Logiczna kompozycja pracy pomaga w zrozumieniu Twoich myśli, interpretacja wiersza nie polega na wyliczaniu kolejnych informacji – trzeba je ze sobą powiązać.
Pamiętaj!
- Przywoływanie w pracy cytatów uczyni ją bardziej atrakcyjną.
- Masz prawo ocenić utwór (podobał Ci się czy nie?) – możesz to zrobić np. w zakończeniu.
- Logiczna kompozycja pracy pomaga w zrozumieniu Twoich myśli, interpretacja wiersza nie polega na wyliczaniu kolejnych informacji – trzeba je ze sobą powiązać.
Zobacz: