Mity – opowieści uczące jak żyć. Jakie treści zawarte w mitologii mogą być wartościowe dla współczesnego człowieka?
U źródeł ka¿dej cywilizacji leży mit – opowieść o początkach świata, narodu, pierwszych ludziach, pierwszych bohaterach. Mówi się, że mity pomagały starożytnym zrozumieć świat i odnaleźć w nim swoje miejsce. To prawda; warto jednak pamiętać jeszcze o tym, że odgrywały wielką rolę w tworzeniu państw i narodów, a także literatury. Mit to pierwszy tekst każdej kultury.
Analiza tematu
Twoje zadanie polega na zrobieniu całościowego przeglądu mitologii, które poznałeś na lekcjach polskiego. Rzecz jasna, najwięcej uwagi powinieneś poświęcić mitom greckim – w końcu je znasz najlepiej. Nie zapomnij jednak wspomnieć o innych mitologiach – na przykład hebrajskiej (zawartej w Biblii) lub babilońskiej (epos o Gilgameszu) – to uczyni Twoją pracę ciekawszą i może korzystnie wpłynąć na ocenę. Skup się na kulturowej funkcji mitu – zastanów się nad tym, czy mity obecne są także dzisiaj.
.
Propozycje wstępu
Możliwość 1
Zacznij od podania wyczerpującej definicji mitu. Możesz powiedzieć, że mit to: historia przekazywana ustnie, opowiadająca o powstaniu świata (mity kosmogoniczne), bogów (mity teogoniczne) i człowieka (mity antropogeniczne). Mit służył objaśnieniu – otaczającej człowieka – rzeczywistości i uczył: jak żyć. Zwróć uwagę również na etyczną funkcję mitu: pradawne opowieści pomagały odróżniać dobro od zła, powinność od grzechu. Nie zapomnij także o państwowotwórczej roli mitu: historie pradawnych herosów i wielkich królów (np. Iliada) służyły umocnieniu poczucia tożsamości narodowej i legitymizacji (czyli uprawomocnieniu) władzy. Każde państwo i grupa etniczna mają swoje mity – przedstawiają one prehistorię narodu, jego pochodzenie i – najczęściej wielkie – osiągnięcia z przeszłości. Zwróć uwagę na występujące w mitach archetypy – czyli wzory zachowań ludzkich. W nich zawarte zostały portrety, na przykład: ojca, matki, syna, córki, władcy, czy wojownika – aktualne i funkcjonujące w kulturze po dziś dzień. Na koniec wspomnij o alegorycznym wymiarze mitu: historia mityczna ma bowiem zawsze dwa znaczenia – dosłowne i przenośne – kiedy ją interpretujesz, musisz zawsze o tym pamiętać.
Możliwość 2
Swoją pracę możesz rozpocząć od rozważań na temat aktualności mitów. To historie, wciąż obecne w naszej kulturze w postaci toposów, archetypów i symboli. Zaobserwować je możemy zarówno w sztuce, jak i w życiu codziennym. Pamiętaj, że już starożytni traktowali mity z lekkim przymrużeniem oka – Ajschylos czy Sofokles – wielcy tragicy greccy – nie wierzyli w Zeusa ciskającego gromy – mitologię wykorzystywali raczej jako „tworzywo artystyczne” dla swoich dzieł. Zauważ, że wszystkie tragedie greckie są literackimi parafrazami (czyli przeróbkami) starych mitów. Tak jest i z Antygoną, i z Królem Edypem Sofoklesa – opartymi na mitologicznym cyklu tebańskim.
Zwróć także uwagę na późniejsze nawiązania do mitologii – przecież cała literatura i sztuka europejska wprost się od nich roi. We wstępie możesz postawić pytanie – na które postarasz się odpowiedzieć w rozwinięciu pracy – dlaczego mitologia odgrywa tak znaczącą rolę w naszej literaturze i naszym życiu? Czy bohaterowie mityczni są w stanie przekazać nam dzisiaj jakąś prawdę o świecie?
.
Propozycje rozwinięcia
Możliwość 1
W rozwinięciu pracy musisz posłużyć się konkretnymi przykładami. Pamiętaj, żeby omawiany przez Ciebie materiał mityczny podać w przemyślanej i uporządkowanej formie. Przede wszystkim: postaraj się odpowiedzieć na dwa pytania: w jaki sposób mity tłumaczą świat? Co mówią o człowieku i jego miejscu na ziemi? Na pierwsze pytanie możesz odpowiedzieć w następujący sposób: mity objaśniają świat poprzez antropomorfizację (czyli upodobnienie do człowieka) zjawisk przyrodniczych. Człowiek, aby nie czuć się zagubionym i bezradnym, musi znać mechanizmy rządzące otaczającym go światem. To znaczy: przez starożytnych, na przykład: burza z piorunami była utożsamiana z gniewem boga Zeusa. 1000 lat p.n.e. nikt przecież nie wiedział, że pioruny powstają w wyniku wyładowań elektryczności statycznej…
Podobnie: za klęskę nieurodzaju obarczano winą – smutną po starcie córki – boginię Demeter, za zarazę – gniew Apollina, za sztorm morski – furię Posejdona. Aby przedstawić dokładny kształt świata, widzianego oczyma starożytnych, możesz odwołać się do mitu kosmogonicznego – opisującego powstanie ziemi i bogów. Zastanów się jak przedstawiony został w mitologii człowiek. Wykorzystaj przede wszystkim mit o Prometeuszu, opisujący powstanie i początki rodzaju ludzkiego. Bogowie nie pobłażali wychowankom Prometeusza – żądali dla siebie czci i bezwzględnego posłuszeństwa. W mitologii relacje bogów i ludzi przypominają często walkę, w której obie strony oszukują się i zwodzą. Oszukiwać nauczył ludzi już Prometeusz – przypomnij sobie, na przykład, historię o podmianie ofiary składanej Zeusowi. Igrać z bogami próbował także Syzyf – za co władcy olimpijscy skazali go na wieczną karę. Świetnym oszustem był również Odyseusz – jeden z ulubionych bohaterów Greków. Możesz sformułować tezę: mity pokazują praktyczną stronę życia, uczą jak odnaleźć się w trudnej i niesprzyjającej człowiekowi rzeczywistości. W życiu nie można być naiwnym ani nazbyt zadufanym w sobie. Dla starożytnych najstraszniejszym grzechem była pycha (hybris) – dla tego, kto ją okazał nie było przebaczenia. Dlatego Syzyf oraz Prometeusz, którzy próbowali się mierzyć z bogami, zostali tak surowo ukarani.
Zastanów się nad mitycznymi toposami, alegoriami i symbolami. Spróbuj wykazać, na ile są one obecne we współczesnej kulturze. Zadaj pytanie: czy antyczne mity poruszały problemy aktualne również dla nas? Odpowiadając możesz posłużyć się na przykład Antygoną Sofoklesa. Bohaterka tej tragedii antycznej stanęła wobec problemu bardzo uniwersalnego: czy kierować się posłuszeństwem wobec prawa, czy raczej nakazom serca i miłości do brata? Dzieło Sofoklesa w zasadniczy sposób porusza zagadnienie wolności jednostki, żyjącej w państwie, stawia pytanie: czy człowiek w obliczu prawa jest w ogóle wolny? Innym mitem – także dziś aktualnym – jest historia Dedala i Ikara. Młodemu Ikarowi ojciec dał skrzydła z ptasich piór i wosku, jednocześnie przestrzegając go, aby – lecąc – nie zbliżał się zanadto do słońca, gdyż to może roztopić wosk na skrzydłach. Ikar, rzecz jasna, nie posłuchał Dedala i swoje nieposłuszeństwo przypłacił życiem. Mit ten jest nie tylko przestrogą przed niefrasobliwymi „szaleństwami młodości” – to także opowieść o buncie syna wobec ojca. „Młody” przecież nigdy nie zrobi tego co radzi mu „starszy”. Tak analizując mit o Ikarze, możesz zwrócić uwagę na alegoryczny wymiar wszystkich mitów. Ich dosłowne znaczenie nie ma dla nas większego znaczenia – jest tylko środkiem do wyrażenia treści symbolicznych, uniwersalnych i ponadczasowych. Zastanów się na koniec nad etyką mitologii greckiej – czy starożytni hołdowali tym samym wartościom, w które my wierzymy? Ciekawie możesz tu wykorzystać mit o Edypie (lub po prostu Króla Edypa Sofoklesa). Edyp był odważny, mądry, sprawiedliwy i honorowy – jednym słowem cnotliwy. A jednak wszystkie zalety jego charakteru nie zapewniły mu szczęścia. Okrutne Fatum zwyciężyło go i nie dało mu uciec przed przepowiednią. Mit o Edypie przekazuje nam ważną prawdę o życiu – każdemu z nas może przydarzyć się nieszczęście, na które nie zasłużyliśmy i którego nie będziemy w stanie powstrzymać.
.
Propozycje zakończenia
Możesz powiedzieć, że Grecy nauczyli nas zasady złotego środka. Ich mitologia pokazuje, że należy zawsze postępować z umiarem. Można nawet kłamać i oszukiwać (jak Odyseusz), jednakże w określonych granicach. Niektóre grzechy są bowiem niewybaczalne (o czym poucza nas los Syzyfa).
Poświęć parę słów refleksji na temat aktualności mitologii greckiej. Od czasów Homera dzieli nas prawie 3000 lat. Czasy bardzo się zmieniły, a jednak natura ludzka pozostała wciąż tak sama. Starożytni potrafili przekazać nam wiele uniwersalnych prawd o człowieku i jego miejscu w świecie.
Zobacz: