Refleksja o świecie i człowieku zawarta w wierszu List do ludożerców Tadeusza Różewicza. Dokonaj analizy i interpretacji tekstu, zwracając uwagę na sposób ukształtowania poetyckiej wypowiedzi.

Tadeusz Różewicz, List do ludożerców

Kochani ludożercy
nie patrzcie wilkiem
na człowieka
który pyta o wolne miejsce
w przedziale kolejowym

zrozumcie
inni ludzie też mają
dwie nogi i siedzenie

Kochani ludożercy
poczekajcie chwilę
nie depczcie słabszych
nie zgrzytajcie zębami
zrozumcie
ludzi jest dużo będzie jeszcze
więcej więc posuńcie się trochę
ustąpcie

Kochani ludożercy
nie wykupujcie wszystkich
świec sznurowadeł i makaronu

Nie mówcie odwróceni tyłem:
ja mnie mój moje
mój żołądek mój włos
mój odcisk moje spodnie
moja żona moje dzieci
moje zdanie

Kochani ludożercy
nie zjadajmy się Dobrze
bo nie zmartwychwstaniemy
Naprawdę
(tom Formy, 1958 r.)

 

W trakcie analizy

  • Pamiętaj, że plan znaczeń w poezji Różewicza wypływa nie tylko z samej treś­ci obrazów, ale także z kompozycji utworu, budowy wersów, uporządkowania poszczególnych strof – na przykład zauważ paralelizm poszczególnych strof, wyodrębnianie w oddzielny wers jednego tylko słowa, to coś znaczy! W ten sposób autor eksponuje treści, na których mu najbardziej zależy, podkreśla wagę problemu.
  • Zwróć uwagę na cechy gatunkowe utworu, nawiązanie do znanego w starożytności gatunku moralistycznego, wyjaśnij zasadność użycia tego typu formy.
  • Wskazując w trakcie analizy środki poetyckie, nie zapominaj podkreślić ich funkcji w utworze, tylko wtedy Twoja analiza będzie naprawdę wyczerpująca.
  • Przywołaj różne konteksty literackie, to zawsze robi dobre wrażenie, bo świadczy o Twojej erudycji, orientacji w świecie literatury. Masz dużo możliwości. Utworów o obrazie współczesności znajdziesz wiele. Wykorzystaj te najbardziej adekwatne, na przykład:
    • inne wiersze Różewicza: Obcy człowiek z tomu Rozmowa z księciem – utwór o obcości człowieka, ułomności duchowej i intelektualnej, a także bezradności religii i etyki lub Drze się miękko – tekst o reifikacji (urzeczowieniu) człowieka – obydwa utwory wyjątkowo korespondują z Listem do ludożerców;
    • wiersz Barańczaka Pan tu nie stał – podobny w konwencji, bo jak List do ludożerców odwołuje się do codziennych sytuacji (kłótnia kolejkowa), ukazujących ludzki egoizm;
    • Oeconomia divina (boska ekonomia) Czesława Miłosza – tekst o rozpadzie świata wartości i człowieku zredukowanym do najbardziej pierwotnych instynktów;
    • Obcy Camusa lub inny utwór z nurtu nawiązującego do filozofii egzystencjalnej mówiący o obcości człowieka w świecie.

 

Za co można otrzymać punkty?

1. Wstępne rozpoznanie całości, np.:

  • wiersz awangardowy (wolny), charakterystyczny dla poezji współczesnej,
  • tekst o kondycji współczesnego człowieka (egoizmie, obojętności, agresji, przywiązaniu do dóbr materialnych).

2. Kreacja podmiotu mówiącego:

  • ustylizowany na apostoła – misjonarza, duszpasterza, który kieruje do wiernych swoje moralizatorskie nauki,
  • człowiek o wysokim autorytecie moralnym,
  • wypowiada się w drugiej osobie liczby mnogiej trybu rozkazującego,
  • zwraca się do odbiorcy za pomocą apostrofy w formie oksymoronu: „kochani ludożercy”,
  • funkcja oksymoronu – podmiot przejawia wobec adresata pełną gamę uczuć: od miłości („kochani”) po niechęć, potępienie, obrzydzenie („ludożercy”),
  • jest refleksyjny, ma świadomość rozpadu wartości, dostrzega duchowy upadek człowieka,
  • nie zgadza się na zaistniały porządek świata,
  • posługuje się ironią,
  • w ostatniej zwrotce zmniejsza dystans pomiędzy sobą a resztą poprzez użycie pierwszej osoby liczby mnogiej „nie zjadajmy się”, „nie zmartwychwstaniemy”.

3. Rozpoznanie nadawcy:

  • tytułowi ludożercy – egoiści, ludzie obojętni wobec innych, agresywni, materialiści,
  • przedstawieni poprzez scenki rodzajowe: w przedziale kolejowym, w sklepie, w tłoku,
  • ukazani poprzez zachowania: „nie depczcie”, „nie zgrzytajcie zębami”, „posuńcie się”, „ustąpcie”, „nie wykupujcie”,
  • ukazani przez pryzmat ciała, które ogranicza i warunkuje zachowanie.

4. Ukształtowanie sytuacji lirycznej:

  • liryka inwokacyjna (zwrotu do adresata),
  • forma apelu,
  • liryka maski (postać misjonarza – moralisty stanowi maskę, za którą kryje się sam autor).

5. Ukształtowanie wypowiedzi:

  • nawiązanie do poetyki listu ­apostolskiego,
  • rygoryzm kompozycyjny (paralelizm poszczególnych strof),
  • czterokrotne powtórzenie apostrofy: „kochani ludożercy”,
  • funkcja powtórzenia apostrofy: podkreś­lenie zaangażowania podmiotu mówiącego przy jednoczesnym braku efektów oddziaływania jego nauk,
  • kontrasty w rozmiarze poszczególnych wersów,
  • funkcja kontrastu: podkreślenie ważnej myśli, wyeksponowanie wagi zagadnienia,
  • konkretność obrazowania i oszczędność słowa (strzępki, fragmenty sytuacji),
  • nagromadzenie rzeczowników opatrzonych zaimkami dzierżawczymi: „mój żołądek”, „moja żona moje dzieci” podkreślającymi egoizm, skupienie wyłącznie na własnym życiu itp.,
  • niepoetyckość wypowiedzi, zdania o charakterze prostego komunikatu, operowanie frazą mowy potocznej,
  • wykorzystanie potocznych związków frazeologicznych: nie patrzcie wilkiem, nie zgrzytajcie zębami,
  • funkcja frazeologizmów – tracą metaforyczny sens, stają się dosłowne, przez co dobitniej eksponują zjawisko agresji, zezwierzęcenia współczesnych ludzi.

6. Obraz świata i człowieka:

  • wszechobecne: egoizm, agresja, brak współczucia, obojętność na sprawy innych, wygodnictwo,
  • kryzys wartości, skarlała rzeczywistość,
  • konieczność przywrócenia ładu moralnego,
  • bezsilność religii, etyki wobec świata i ludzi.

Wykorzystanie kontekstów:

  • historycznych (lata pięćdziesiąte, czasy tzw. małej stabilizacji, po otrząśnięciu się z wojennego koszmaru przychodzi socrealizm itp.),
  • literackich (wskazane w komentarzu lub inne; możesz wykorzystać wiersz Szymborskiej Dom wielkiego człowieka, który tematycznie koresponduje z Listem do ludożerców),
  • filozoficznych (zwłaszcza egzystencjalizm mówiący o obcości człowieka w świecie; świetnym komentarzem do wiersza Różewicza mogłyby być słowa Sartre’a: „Piekło to inni” wyrażające przekonanie, że wzajemne obcowanie ludzi przypomina piekło).

8. Podsumowanie:

  • pełne: pogłębiona refleksja o sytuacji człowieka w zdegradowanym świecie, obudowana kontekstem podkreślenie zasadnoś­ci użycia poetyki listu apostolskiego do sformułowania przesłania tekstu,
  • częściowe: odczytanie refleksji o ułomności duchowej człowieka w świecie zdewaluowanych wartości, w odpowiednim kontekście,
  • próba podsumowania: odczytanie głównej myśli tekstu.

Zobacz:

List do ludożerców – Tadeusz Różewicz

Jakie refleksje wzbudza w Tobie List do ludożerców Tadeusza Różewicza?

Tadeusz Różewicz matura

Poezja Tadeusza Różewicza