Kontrast to coś przeciwnego. Analogia – podobnego.
Nasz cel i zadanie: wykryć je w wierszu, wskazać i zrozumieć.
Kontrast
Zestawienie przeciwieństw: biały – czarny, zimny – gorący, dobry – zły, brzydki – piękny. W utworze poetyckim mogą być przeciwstawione sobie całe strofy (np. pierwsza zwrotka – wizja Antarktydy, druga – upalnej pustyni), mogą obok siebie istnieć skrajnie różne metafory i epitety. Z reguły takie zestawienie kontrastów ma swój cel. Warto postawić sobie pytanie: po co? Po co ktoś zestawił opis ślicznej młodej twarzy z portretem paskudnej starości? Może aby uwypuklić okrucieństwo przemijania?
Uwaga!
Szczególny kontrast – oksymoron. Zestawienie pojęć wykluczających się, niemożliwych. Uwielbiali go poeci barokowi!
Oto przykłady:
- żywy trup,
- gorący lód,
- czarny śnieg,
- sucha woda.
Realnie – niemożliwe. Ale obrazowe, a w poezji – wszystko bywa.
Analogia – podobieństwo
Możesz spotkać określenie, że coś jest analogiczne, czyli podobne, zbieżne. Analogia znaczy zgodność. Na przykład strofy mogą wyrażać analogiczny sens lub mogą mieć analogiczną budowę. Wtedy będziemy mieć często do czynienia z czymś bardzo znanym: z powtórzeniami.
To, że akurat zamieszczono w wierszu powtórzenie, czy to zdań, czy wyrazów, czy całych zwrotów – widać od razu, bez problemu. Jedyny kłopot z powtórzeniami to ten, że mają bardzo poważne nazwy, a trzeba je zapamiętać:
- Anafora – to powtórzenie tego samego wyrazu na początku wersów w strofie lub całym wierszu.
Jeśli nie masz miłości, cóż jest co ja czuję?
Jeśli miłość jest, co to przebóg takowego?
Jeśli dobra, skąd skutku nabywa tak złego?
Jeśli zła, czemu sobie mękę tak smakuję?
Francesco Petrarka Sonet 132
- Epifora – to samo, powtórka wyrazu, ale na końcu wersów.
Że mnie przed tobą powalą?
– Nie, jędzo!
Nie! nie! nie! Córko, daj mi rękę – jędzo!
Juliusz Słowacki Lilla Weneda
- Paralelizm składniowy – to powtarzanie tak samo zbudowanych zdań.
Nie treść wyrazów jest ważna, lecz budowa zdania. Przykład, który podaliśmy wyżej, jako anaforę, jest też obrazem paralelizmu składniowego. Przyjrzyj się wersom – są to całostki zdaniowe, tak samo skonstruowane i powtarzane.
Jako ten robak co się we mnie wierci.
Jako ta mucha co mi w ustach brzęczy.
Jako ta czkawka co mnie w trumnie męczy.
Jarosław Marek Rymkiewicz Nagrobek księdza BakiMamy tu do czynienia z anaforą (jako) i z paralelizmem składniowym: zdania w wersach.
Zobacz: