SIDEBAR
Pozytywiści wobec romantyzmu Młode pokolenie końca lat 60. XIX wieku, które widziało na własne oczy klęskę powstania styczniowego, powiedziało ideologii romantycznej nie. Młodzi byli już zniecierpliwieni irracjonalnymi koncepcjami, zrywami, które kończyły się śmiercią młodzieży, konfiskatą dóbr, zsyłkami lub emigracją. Zaczęli głosić przyziemne, praktyczne ideały. Do romantyzmu i postawy uduchowionego romantyka, wieszcza odnosili się niechętnie, stosując nieraz ośmieszenie, pogardę lub kpinę. Ale – nie uwolnili się do końca od wartości propagowanych przez
Nowele pozytywizmu Druga połowa lat siedemdziesiątych XIX wieku to złoty okres polskiej nowelistyki. Nowela okazała się gatunkiem świetnym do tego, by wzruszać, pokazywać, pouczać i propagować. O rodowodzie noweli zapamiętaj! Klasyczna postać noweli ukształtowała się we Włoszech w epoce renesansu – przede wszystkim pod piórem Giovanniego Boccaccia, autora Dekameronu (słynna teoria sokoła). W Polsce nowela pojawia się na dobre dopiero w okresie pozytywizmu – ale za to od razu jako jeden
Wielka reforma teatru – to ważne wydarzenie epoki Mianem tym określa się akcję ludzi teatru: dramatopisarzy, reżyserów, którzy wystąpili przeciw naturalizmowi i realizmowi w teatrze. Przeciw iluzjonizmowi i próbom odtworzenia na scenie rzeczywistego świata (m.in. przez sprowadzanie zwierząt na scenę, rozpylanie potrzebnych zapachów, drobiazgowość stroju itp.; np. w sztuce Rzeźnicy wieszano autentyczne połcie mięsa, w innych wypuszczano na scenę kury). Nowatorom nie podobała się ta maniera, podobnie zresztą jak gra aktorska, pełna patosu, przesadnej dykcji
Bolesław Leśmian był absolutną indywidualnością epoki, twórcą o oryginalnej filozofii i poetyce. Debiutował w 1912 r. (więc jeszcze w epoce Młodej Polski), lecz cała jego dojrzała twórczość zawiera się w dwudziestoleciu międzywojennym. Mieszkał na prowincji, w Hrubieszowie i nie związał się z żadną z grup poetyckich. Wśród wierszy Leśmiana wyróżnia się dwa nurty: Utwory opisujące przyrodę, ludzkie przeżycia i uczucia. Wiersze filozoficzne i refleksyjne, przesycone baśniową poetyką. Tematy i cechy twórczości Leśmiana relacja człowiek – Bóg, zderzenie marzeń z rzeczywistością, pochwała aktywności ludzkiej,
Tadeusz Konwicki Jeszcze jeden twórca z szeregu „wieszczów związanych z Litwą”, tam upatrujących arkadię dzieciństwa, tęskniących do litewskich pejzaży. To ważna postać współczesnej polskiej kultury: jest pisarzem, był dziennikarzem, jest wybitnym reżyserem filmowym. Debiutował w czasach powojennego entuzjazmu, jego pierwsze powieści – np. Przy budowie lub Władza – realizowały założenia socrealizmu. Wkrótce jednak Konwicki stał się jednym z najbardziej opozycyjnych pisarzy, a Mała apokalipsa była swego czasu pierwszym tytułem literatury drugiego obiegu. Jest Konwicki twórcą
„Nieraz Obyczaj stary zawadziłem” – przyznaje się Norwid i choć trochę szydzi z zaklętych formuł, to pisze obyczaj wielką literą jako coś wielkiego, coś niezwykłego w dziejach ludzi. Bo i jest to rzecz ważna. Obyczaj zespala ludzi silną więzią, tradycja to jeden z elementów definiujących naród. To wielki temat i ozdoba literatury. To także świetny temat na prezentację maturalną. A w kontekście naszej obecności w Unii Europejskiej – jeszcze ważniejszy. Powtórka – przegląd
Nie-Boska komedia jest najsłynniejszym dramatem Zygmunta Krasińskiego, ale nie jedynym. Kolejnym, napisanym nieco później, jest Irydion. Akcja dramatu rozgrywa się w okresie schyłkowym starożytnego Rzymu. Główny bohater to Grek o imieniu Irydion. Przygotowuje rewolucję, aby zemścić się na Rzymianach, którzy podbili jego ojczyznę. Jego sojusznikami w walce są grupy uciskane – rzymscy proletariusze i gladiatorzy, barbarzyńcy i chrześcijanie. Rewolucyjny zryw kończy się niepowodzeniem, gdyż chrześcijanie za radą swojego biskupa wybierają nie walkę zbrojną, ale dobrowolne
Treścią nawiązuje Odprawa posłów greckich do mitu trojańskiego, opowiadającego o tym, jak Parys, królewicz trojański, porwał piękną Helenę – żonę Menelaosa, władcy greckiego. Mit głosi, że miłość Heleny obiecała Parysowi Afrodyta. W dramacie Kochanowskiego obserwujemy krótki fragment tych dziejów – moment, gdy do Troi przybywają posłowie greccy, aby wypertraktować oddanie Heleny mężowi i tym samym zapobiec wojnie. Król Troi – Priam chce podjąć decyzję na podstawie werdyktu Rady Królewskiej. Królewicz Parys pragnie zatrzymać
Wyobraźmy sobie faceta koło trzydziestki, w którego domu nagle pojawia się jego dawny nauczyciel i chce go zabrać z powrotem do szkoły. Józio tego nie chce, ale profesor tak go „upupia”, że trzydziestolatek daje się zaprowadzić do szkoły i zapisać do VI klasy. Józio zostaje poinformowany, że szkoła specjalizuje się w „upupianiu”. Uczą tu starzy, nieprzyjemni nauczyciele, którzy zawsze mają rację (nawet jeśli jej nie mają). Oni też próbują „upupić” swych uczniów, choć nie zawsze
Historiografia – dzieje państwa (utwory napisane po łacinie) Kronika Galla Anonima Czas powstania: XII w. Autor to cudzoziemiec, przybyły może z Francji, może z Węgier, wykształcony mnich z zakonu benedyktynów, przebywający na dworze Bolesława Krzywoustego. Gallem nazwał go w XVI w. Marcin Kromer. Dzieło powstawało prawdopodobnie w latach 1113–1116. Zostało napisane po łacinie. Jest to jednak utwór polski, mówi bowiem o polskich dziejach, i to polskie źródła oraz polscy informatorzy należący do kancelarii książęcej dostarczyli dziejopisowi
Nawiązania do antyku Antyk w literaturze i sztuce późniejszych okresów Jan Kochanowski w Trenach nazywa Urszulkę „Safo słowieńską”. W ten sposób podkreśla poetycki talent córki – porównuje ją z Safoną, poetką grecką. Później nazwano „polską Safoną” poetkę wieku XX – Marię Pawlikowską-Jasnorzewską. Jan Kochanowski napisał pierwszą polską tragedię: Odprawę posłów greckich. Treść dotyczy porwania pięknej Heleny przez trojańskiego królewicza Parysa. Pan Tadeusz Adama Mickiewicza, największe dzieło poety, jest też ostatnim eposem w naszej literaturze. Pisany na
Polityka Sejm Wielki (1788-1792) inaczej Czteroletni – sejm, na którym zawieszono szkodliwą zasadę liberum veto, by móc przeprowadzić potrzebne w kraju reformy. Najważniejszym osiągnięciem Sejmu jest ustalona w roku 1791 Konstytucja 3 maja – pierwszy w Europie nowoczesny dokument porządkujący sprawy państwa. Niestety, po Sejmie Czteroletnim następują targowica i II rozbiór Polski. Insurekcja kościuszkowska (1794) zakończona klęską i trzecim rozbiorem. Odpowiedź Polaków na rozbiór ojczyzny. Polska ginie z map Europy, ale Polacy próbują walczyć o swoją wolność. Legiony
Pozytywizm polski to w równej mierze program społeczno-ideowy, jak i literacki. O pozytywizmie zachodnioeuropejskim (używamy tego terminu wyłącznie w odniesieniu do filozofii, myśli społecznej, nie całej epoki literackiej, jak w przypadku Polski) mówi się, że: to ideologia zwycięskiej burżuazji, wiek pary i elektryczności. Polska nie może się porównywać z krajami zachodnimi ani pod względem rozwoju cywilizacyjnego, ani ekonomicznego. Zupełnie inna była też w Polsce sytuacja społeczna. Programy pozytywistów zachodnich były dla Polaków jedynie wizją,
Ludzie, którzy tworzyli dwudziestolecie Poeci: starsi: Stefan Żeromski, Bolesław Leśmian, Leopold Staff – ci, którzy zaczynali w Młodej Polsce, a w dwudziestoleciu prezentują już twórczość dojrzałą. młodzi: skamandryci (Julian Tuwim, Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński, Jarosław Iwaszkiewicz), futuryści (Jasieński, Wat, Czyżewski, Stern), awangardziści (Julian Przyboś, Józef Czechowicz), samodzielni (Władysław Broniewski, Konstanty Ildefons Gałczyński). Poetki: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimiera Iłłakowiczówna. Pisarze: Maria Dąbrowska, Zofia Nałkowska, Maria Kuncewiczowa. Twórcy awangardowi: Witkacy, Witold Gombrowicz, Bruno
Już tytuł wskazuje, że mamy do czynienia z testamentem. Testament to dokument, w którym człowiek wyraża swoją wolę co do podziału majątku, który pozostanie po jego śmierci. Jaki majątek pozostawia Słowacki? Nie pieniądze i nie budynki. Jest to testament poetycki – rozdziela myśli, uczucia i swój poetycki dorobek. Komu autor pozostawia ten dorobek? Otóż utwór ma swoich adresatów, mimo że sam Słowacki nie pozostawił prawdziwego dziedzica nazwiska ni lutni. Spadkobiercy poety to garstka przyjaciół
Polski bohater romantyczny i jego przeobrażenia w utworach Adama Mickiewicza Gustaw (Dziady cz. II i IV) – romantyczny (nieszczęśliwy) kochanek, który przemieni się w w Konrada – polskiego spiskowca – męczennika III części Dziadów. Walter Alf (Konrad Wallenrod) przywłaszcza sobie imię Konrada Wallenroda – staje się bojownikiem walczącym podstępem, z lisią chytrością. Nieszczęśliwie zakochany Jacek Soplica (Pan Tadeusz) – przeobraża się w patriotę – emisariusza ukrywającego pod mnisim habitem (ksiądz Robak)
Tematyka religijna – zajmuje niewątpliwie pierwsze miejsce w powyższym zestawieniu. Tu zaliczymy żywoty świętych i lirykę maryjną, modlitwy i kazania, moralitety i misteria oraz dramat liturgiczny oraz wiersze religijno-dydaktyczne: Skarga umierającego. Bogurodzica XIII wiek, Żale Matki Boskiej pod Krzyżem. Śmierć (danse macabre) – to te utwory, które zawierają motyw tańca śmierci, modny w literaturze i sztukach plastycznych. François Villon – Wielki testament, motyw danse macabre w literaturze, śmierć Rolanda w Pieśni o Rolandzie. Miłość – pojawia się w poematach i romansach
Psychoanaliza (freudyzm) – od nazwiska twórcy Zygmunta Freuda. Freud zadał podstawowe pytanie: Co jest przyczyną lęków, nerwic, nierównowagi człowieka? Jak do nich dotrzeć? Gdzie tkwią? Odpowiedź Freuda: nie wszystko człowiek sobie uświadamia. Usiłował poprzez hipnozę, analizę snów, skojarzeń, a nawet pomyłek językowych pacjenta znaleźć przyczynę, która powoduje chorobę. Odkrył, że psychika ludzka posiada 3 pokłady: Ego (jaźń) – to warstwa powierzchniowa, „reprezentacyjna”, kierowana rozumną myślą i uzależniona od wymogów społecznych. Tylko
Dzieje powszechne są przedstawieniem ducha w jego rozwoju. Georg Wilhelm Friedrich Hegel Początek wieku XIX to prawdziwy złoty wiek filozofii niemieckiej. Filozofowie poszukują systemu porządkującego całość bytu, chcą odpowiedzieć na pytania dotyczące reguł przyrody, historii i tajemnic ludzkiego istnienia. Georg Wilhelm Friedrich Hegel Najważniejszy z romantycznych filozofów. Zanim został profesorem uniwersytetu w Berlinie, pracował jako dziennikarz i guwerner. Starał się sformułować prawa rządzące historią. Według niego dzieje mają swój cel, nie są
Mianem poetów podziemia, poetów apokalipsy spełnionej określa się ludzi młodych, urodzonych około roku 1920, którzy wkraczali w dojrzałość i tworzyli w czasie wojny i okupacji. Byli poetami czynu – wcielali w działanie i udowadniali w życiu prawdę głoszonych przez siebie słów, dlatego nazwano ich tyrteuszami. Ujrzeli świat zagłady – śmierć, upadek dawnego świata, rozpad wartości moralnych – dlatego nazwano ich pokoleniem apokalipsy spełnionej. Wojna określiła ich młodość, odebrała im dojrzałość,
