- Tematyka religijna – zajmuje niewątpliwie pierwsze miejsce w powyższym zestawieniu. Tu zaliczymy żywoty świętych i lirykę maryjną, modlitwy i kazania, moralitety i misteria oraz dramat liturgiczny oraz wiersze religijno-dydaktyczne:
- Skarga umierającego.
- Bogurodzica XIII wiek,
- Żale Matki Boskiej pod Krzyżem.
- Śmierć (danse macabre) – to te utwory, które zawierają motyw tańca śmierci, modny w literaturze i sztukach plastycznych.
- François Villon – Wielki testament,
- motyw danse macabre w literaturze,
- śmierć Rolanda w Pieśni o Rolandzie.
- Miłość – pojawia się w poematach i romansach rycerskich (Pieśń o Rolandzie, Dzieje Tristana i Izoldy, cykl arturiański, liryka miłosna (prowansalska), model miłości dwornej itd.), a także w średniowiecznej liryce miłosnej – śpiewanej przez trubadurów i wagantów. Miłość w średniowiecznym ujęciu jest z reguły niespełniona, nieszczęśliwa, zakończona tragicznie. Jest też uczuciem platonicznym – autorzy nie eksponują jej zmysłowego charakteru.
Jest to główny temat literatury rycerskiej.- Dzieje Tristana i Izoldy,
- Opowieści o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu,
- Powieść o Róży,
- liryka miłosna (prowansalska), model miłości dwornej,
- historia Abelarda i Heloizy – motyw miłości guwernera i uczennicy, potajemny ślub, zemsta wuja Heloizy, który kazał wykastrować Abelarda, dalsze życie w klasztorze, korespondencja, której część się zachowała.
- Pareneza
Literatura parenetyczna czyli pouczająca, konstruująca wzorce godne naśladowania; jest w średniowieczu ważną gałęzią literatury. Trzy główne wzorce to król, rycerz i asceta. Epoka wyznacza zestaw cech i kodeks postępowania dla każdego z ideałów – cechą wspólną jest pobożność, bo są to trzy realizacje życia zgodnego z wiarą.- Hagiografia
Złota legenda Jakuba de Voragine’a) – wzory świętych
Legenda o św. Aleksym (żywoty świętych); - Epika rycerska
Pieśń o Rolandzie, Opowieści Okrągłego Stołu, Pieśń o Cydzie) – ideał rycerza; - wzór władcy – cykl arturiański i karoliński (Artur, Karol Wielki, Marek).
- Hagiografia
- Walka i dzielność rycerzy oraz władców – jest także tematem epiki rycerskiej, kronik, zbiorów opowieści o dokonaniach sławnych postaci. Niemało w niej okrucieństwa i realistycznych opisów.
- Pieśń o Rolandzie – obraz walki z Saracenami,
- Opowieści Okrągłego Stołu – przygody rycerzy.
- Historia państwa (historiografia) – to temat, który zajmuje karty dzieł historiograficznych – przede wszystkim kronik, jak dzieła Galla Anonima, Kadłubka lub Długosza. W części eposów rycerskich (np. Pieśń o Rolandzie) także znajdziemy echo prawdziwych wydarzeń historycznych.
- Kronika Galla Anonima (łacina),
- Kronika polska Wincentego Kadłubka (łacina),
- Roczniki Jana Długosza (łacina)
- Obyczaje – świat dworzan, tematy towarzyskie, atmosferę turniejów, rywalizacji o względy kobiety znajdujemy także w epice rycerskiej, w liryce miłosnej – także w kazaniach. Oprócz tego w utworach w rodzaju Słoty O zachowaniu się przy stole, należących do tzw. parenetyki biesiadnej (cała grupa utworów pouczających, jak się zachowywać).
- Temat społeczny (obraz wsi) – utwór z XV wieku zwany Satyrą na leniwych chłopów jest cenną migawką z ówczesnego życia na wsi i potrafimy dziś spojrzeć na całą rzecz nieco obiektywniej niż chciałby tego autor, a zarazem podmiot mówiący utworu.
Problematyka filozoficzna tej uduchowionej epoki została wyłożona bezpośrednio w dziełach wielkich filozofów świętego Augustyna czy świętego Tomasza.
Zobacz:
Jakie wzorce parenetyczne propaguje literatura średniowiecza?
Danse macabre
znaczy taniec śmierci. To motyw średniowieczny, ale powracać będą do niego późniejsze epoki. W sztukach plastycznych lub literaturze, taki obraz: najważniejsza postać – śmierć w makabrycznym tańcu wiedzie korowód ludzi. Od papieża, biskupów, królów po najuboższych nędzników. Zaprasza do tańca wszystkich. Sama śmierć początkowo była ukazywana pod postacią rozkładających się zwłok – potem jako kościotrup z kosą. Taniec śmierci świetnie wyraża filozofię epoki, daje jasny przekaz: nie warto przywiązywać się do ziemskich wartości, bo wszystkich, bez wyjątku, bez względu na stan ziemski czeka śmierć. Powszechność ta to egalitaryzm śmierci.
Przykład danse macabre: Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią
Zapamiętaj pojęcie:
ars moriendi – czyli sztuka umierania. To właśnie opis tego, jak dobrze przygotować się do śmierci, zgodnie z konwencją, z należnym tematowi szacunkiem.
Najważniejsze tematy średniowiecznej literatury:
- Bóg
- śmierć
- miłość
- walka
- historia
- obyczaje
- temat społeczny
- problematyka filozoficzna
Zobacz:
Przedstaw dwa główne średniowieczne cykle opowieści rycerskich
Jakie wzorce parenetyczne propaguje literatura średniowiecza?