Rodzaje wypowiedzeń Ze względu na cel wypowiedzi: Wypowiedzenie oznajmujące (orzekające) Przy ich pomocy: oznajmiajmy nasz sąd o czymś lub o kimś – Janek jest zdolnym uczniem. – Ładną pogodę mamy tej wiosny. opowiadamy o tym, co się dzieje – Chłopcy grają w piłkę. – Samochód skręcił w boczną uliczkę. przekazujemy informacje – W roku mamy 365 dni. – Pociąg do Łodzi odchodzi z drugiego peronu. Zawsze w trakcie
Elementy składniowe zdania pojedynczego. Zdanie pojedyncze to wypowiedzenie z jednym orzeczeniem, wyrażonym osobową formą czasownika. Andrzej je obiad. Jola jest piękną kobietą. W pierwszym zdaniu występuje orzeczenie czasownikowe (czasownik w konkretnej formie fleksyjnej), w drugim orzeczenie imienne, czyli dwuelementowe, na które składają się: łącznik i orzecznik. Łącznikiem nazywa się formę osobową jednego z czasowników: być, stać się, zostać, a orzecznikiem słowo, które tworzy z nim całość logiczną i gramatyczną. Może to być rzeczownik, przymiotnik, imiesłów przymiotnikowy, zaimek, liczebnik.
Czym są związki wyrazowe? To połączenia wyrazów. Ale nie takie zwyczajne. Jeden z nich musi być nadrzędny (określany), a drugi podrzędny (określający). O co chodzi? Zobacz, np.: Poznaj związek zgody! Mamy zdanie: Olka kupiła zielone jabłka. W związkach zgody wyraz podrzędny dostosowuje swoją formę gramatyczną do wyrazu nadrzędnego. Szukaj więc wyrazów, które gramatycznie zgadzają się ze sobą. Olka kupiła – wyrazy mają liczbę pojedynczą, są rodzaju żeńskiego zielone jabłka – liczba mnoga,
1. Byłem chory, więc nie poszedłem do kina, ale obejrzałem film w telewizji. W wypowiedzeniu użyto dwóch przecinków, aby wydzielić: A. zdania złożone współrzędnie: łączne i przeciwstawne, B. zdania złożone współrzędnie: wynikowe i przeciwstawne, C. imiesłowowy równoważnik zdania, D. zdania złożone współrzędnie: rozłączne i przeciwstawne. 2. Które z podanych przysłów jest wypowiedzeniem złożonym współrzędnie przeciwstawnym? A. Bez pracy nie ma kołaczy. B. Jaki początek, taki też i koniec bywa. C. Miłe złego początki, lecz koniec żałosny. D.
W języku polskim szyk zdania określa się jako „swobodny”. Zupełnie dowolny jednak nie jest – i mogą stąd wynikać rozmaite problemy stylistyczne. I różne pytania testowe. Pytania testowe mogą sprawdzić, czy potrafisz wskazać szyk przestawny w zdaniu. Bardzo często możesz też zostać poproszony o wykazanie się znajomością poprawności zdań, bo – choć w polskim zdaniu można sporo przestawiać – niektóre konstrukcje są już nieprawidłowe. By zwycięsko wybrnąć z powyższych pułapek, trzeba mieć podstawową wiedzę o szyku
Wypowiedzenie nieczasownikowe (nie zawiera orzeczenia) Za chwilę odjazd autobusu. Kto tam? Równoważnik (można wprowadzić orzeczenie) Wypowiedzenie, które nie zawiera osobowej formy czasownika, ale dopuszcza możliwość jej wprowadzenia na podstawie kontekstu. równoważnik zdania zdanie (jest orzeczenie) Kto tam? (brak orzeczenia) Kto tam jest? (zdanie) Za chwilę odjazd pociągu! Za chwilę odjedzie pociąg! Co z nim? Co jest z nim? Ale gorąc! Ale jest gorąco! Wreszcie koniec
Wypowiedzenie Wypowiedzenie składa się z kilku wyrazów, które połączone są ze sobą treściowo i gramatycznie. Co to znaczy połączenie treściowe? To znaczy, że wyrazy w wypowiedzeniu ułożone są tak, by stanowiły logiczną całość. Wyrazy: mamy, kupię, wczoraj – nie tworzą wypowiedzenia, bo są ułożone bez sensu, po prostu nic nie znaczą. Co to znaczy połączenie gramatyczne? Oznacza to, że wyrazy w wypowiedzeniu użyte są w odpowiednich formach gramatycznych. W wypowiedzeniu: Mama lubi piec ciastem. – wyraz
Podmiot Czym jest podmiot? Podmiot jest wykonawcą czynności. Podmiot nazywa osobę, rzecz, zwierzę czy zjawisko, czyli oznacza to, o czym w zdaniu orzekasz za pomocą orzeczenia. Wczoraj mama ugotowała pyszną zupę. Agnieszka poszła na lodowisko. Wycieczka udała się. Pies Kacpra zaginął. Burza przestraszyła moją siostrę. Jak zapytać o podmiot? O podmiot zapytaj: kto? co? Jaka część mowy może być podmiotem? Rzeczownik w mianowniku, np. Chłopcy poszli na boisko. Gosia czeka
Ile słów jest w języku polskim? Tysiące. Aby choć trochę nad nimi zapanować, trzeba je było jakoś posegregować. Te zbiory zostały nazwane częściami mowy. Zadanie 1. Wypisz z podanych zwrotów czasowniki: pisał jak kura pazurem zrobił z igły widły trząsł się ze strachu zeszła z obłoków na ziemię Z tym zadaniem nie będziesz więc miał najmniejszego problemu. Wystarczy zadać pytanie: co robi?, co się z nim dzieje? Czasowniki to: pisał, zrobił, trząsł się, zeszła. Zapamiętaj! Czasowniki
Zadanie 1. Z podanego tekstu wypisz wszystkie związki składniowe. Wyrazy określane podkreśl jedną kreską, określające dwoma. Lassie biegła dalej. Zagrodę pozostawiła za sobą. Biegła wydeptaną przez zwierzęta ścieżyną. Znalazła wąską strugę i chłeptała łapczywie. (frag. Lassie wróć) Zadanie jest bardzo proste, wymaga tylko uważnego wypisania wszystkich związków – najprościej zrobić rozbiór zdania – tzw. drzewko. Człon określany i określający To nic innego jak wyraz nadrzędny i podrzędny. To ważne – o człon podrzędny (określający)
Zdania złożone podrzędnie Czym różnią się od zdań współrzędnie złożonych? Wiadomo, że składają się z członu nadrzędnego (z pozycji którego zadajemy pytanie) oraz podrzędnego (który na nie odpowiada). Treść zdania podrzędnego – ma za zadanie uzupełniać brakującą część zdania nadrzędnego, np. podmiot, okolicznik, orzecznik, przydawkę. Rodzajów tych zdań jest wiele: Pamiętaj, że przy wykonywaniu analizy obowiązuje zasada kolejności. Dlatego, rysując wykres, zawsze umieszczamy na początku pierwsze zdanie, potem drugie, a
Na czym polega szkolny rozbiór zdania? Na dokładnym określeniu wszystkich jego części, czyli: części zdania (wykonujemy tzw. rozbiór logiczny) części mowy (wykonujemy tzw. rozbiór gramatyczny) Uwaga! Podczas analizy nie wolno Ci pomylić tych dwóch rozbiorów! Czym jest analiza logiczna zdania pojedynczego To podział na części zdania, czyli na podmiot, orzeczenie i ich określenia. 1. Pracę nad zdaniem najlepiej zacząć od czynności łatwych – wyodrębnienia podmiotu i orzeczenia, a można
Gdy przyglądasz się rzeczom z bliska, zazwyczaj dostrzegasz wiele szczegółów. Spoglądasz na książkę – i już możesz określić, jaka jest: gruba czy cienka, ciekawa czy nudna, ładna, kolorowa. Określenia są nam bardzo potrzebne. Słowem – przydają się, podobnie jak… przydawka, która w zdaniu określa właściwości przedmiotów. Potocznie mówi się, że: przydawka jest określeniem rzeczownika. Przydawka może być wyrażona: przymiotnikiem (np. ładny dom), zaimkiem przymiotnym (np. mój płaszcz), imiesłowem przymiotnikowym czynnym (np.
Powtórka z części zdania! Części zdania jest pięć! podmiot orzeczenie dopełnienie przydawka okolicznik Orzeczenie Do czego służy ta część zdania? Wyraża czynność lub stan podmiotu. Jak szukać orzeczenia w zdaniu? Pytaj tak jak o czasownik: co robi? w jakim jest stanie? co się z nim dzieje? Przykłady orzeczeń: Ula odrobiła lekcje. Obraz wisi na ścianie. Wyróżnisz: Orzeczenie czasownikowe, czyli takie, które wyrażone jest czasownikiem w różnych czasach trybu oznajmującego, rozkazującego lub przypuszczającego, np. Zosia prasuje. Mama gotowała.
Czym są części mowy? To wszystkie wyrazy naszego języka w pewien sposób poklasyfikowane. Niektóre z nich oznaczają nazwy przedmiotów, zjawisk, inne nazywają ich cechy, a jeszcze inne określają czynności, działania lub stany. Czym jest fleksja? Fleksja to nauka o częściach mowy i ich odmianie. Zawiera reguły ustalające, np. na jakie pytanie odpowiada rzeczownik, jak odmienia się przymiotnik czy czasownik. Części mowy! Jest ich dziesięć: rzeczownik czasownik przymiotnik zaimek liczebnik przysłówek przyimek wykrzyknik partykuła spójnik
Co to jest wypowiedzenie? Przyjrzyjcie się poniższym przykładom: braciszek, złodziej, tramwaj, papuga, jazda, las. W trakcie jazdy tramwajem przez zielony las, braciszek odebrał złodziejowi swoje buty. Na ramię broń! Z pierwszego zespołu wyrazów nie można utworzyć żadnej logicznej całości, natomiast w przykładzie drugim – słowa układają się w sensowny sposób (użyto ich w odpowiednich formach gramatycznych i odpowiednim szyku). Podobną sytuację znajdziemy w przykładzie trzecim. Tu także mamy do czynienia
Zdania złożone współrzędnie Zdaniem złożonym nazywamy takie zdanie, które składa się z dwóch lub więcej zdań pojedynczych, np.: Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu, wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi. Zdania wchodzące w skład zdania złożonego, podobnie jak części zdania pojedynczego, mogą pozostawać względem siebie w stosunku współrzędnym lub podrzędnym. W tym pierwszym wypadku mamy do czynienia ze zdaniem współrzędnie złożonym. Definiujemy je następująco: Zdaniem złożonym współrzędnie nazywa się zdanie składające się ze zdań
Rozbiór zdania i wyliczenie związków składniowych to ćwiczenia, które z całą pewnością znajdą się w puli egzaminacyjnej na maturze ustnej. Dlatego ich prześledzenie może okazać się pomocne nie tylko dla kandydatów na wyższe uczelnie humanistyczne. Na początek przyjrzymy się tej części zdania, która o istnieniu zdania ma decydować – orzeczeniu, czyli czasownikowi w formie osobowej. Chociaż powyższa definicja jest dosyć znana, będą z nią same kłopoty… Przecież o tym, czy dane wypowiedzenie jest zdaniem decyduje właśnie obecność
Składnia jest nauką o związkach wyrazowych i o budowie zdania. Na przykładzie nauki o zdaniu najlepiej widać hierarchiczną budowę elementów języka. Z głosek (fonetyka) tworzymy morfemy. Z morfemów składamy wyrazy (morfologia: słowotwórstwo oraz fleksja). Z wyrazów układamy związki wyrazowe, a z takich związków – zdania. Opisem tych ostatnich procesów zajmuje się właśnie składnia. Wokół podmiotu i orzeczenia Pierwsze omawiane polecenie dotyczy układu wyrazów w zdaniu, czyli szyku. O szyku zwykło się mówić, że w polszczyźnie jest on
Składnia zdania pojedynczego Zdanie pojedyncze to wypowiedzenie z jednym orzeczeniem, wyrażonym osobową formą czasownika. Andrzej je obiad. Jola jest piękną kobietą. W pierwszym zdaniu występuje orzeczenie czasownikowe (czasownik w konkretnej formie fleksyjnej), w drugim orzeczenie imienne, czyli dwuelementowe, na które składają się: łącznik i orzecznik. Łącznikiem nazywa się formę osobową jednego z czasowników: być, stać się, zostać, orzecznikiem słowo, które tworzy z nim całość logiczną i gramatyczną. Może to być rzeczownik, przymiotnik, imiesłów przymiotnikowy, zaimek, liczebnik. W