MATURA
SŁOWA KLUCZOWE Akt prawny Tekst drukowany, który zawiera przepisy prawne uchwalone przez uprawnione ustawowo podmioty publiczne. Akty prawne zawierają nazwę, tytuł, datę wydania i datę wejścia w życie, a wyjątkowo ważne poprzedzone są preambułą. Akt prawa miejscowego Akt prawny obowiązujący powszechnie na obszarze działania organu, który go wydał. Akty prawa miejscowego wydają organy samorządu terytorialnego na podstawie uprawnienia i w granicach określonych przez ustawę. Inicjatywa ustawodawcza Prawo do zgłaszania Sejmowi
SŁOWA KLUCZOWE Administracja rządowa Centralne i naczelne organy administracji rządowej oraz organy administracji w województwie. Administracja samorządowa Organy administracji samorządu terytorialnego w gminach, powiatach i województwach. Gmina Najmniejsza jednostka samorządu terytorialnego. Jej organem ustawodawczym i kontrolnym jest rada gminy, a wykonawczym – wójt, burmistrz, prezydent miasta. Oba organy pochodzą z wyborów. Kadencja rady gminy wynosi cztery lata, a kadencja wójta upływa z dniem upływu kadencji rady gminy. Konstytucja RP Najwyższy
Doktryna polityczna Wywodzące się z określonej ideologii przekonania polityczne dotyczące życia społeczeństwa i organizacji władzy państwowej, zebrane i uzupełnione o praktyczne wskazówki pozwalające na realizację tych przekonań. Geopolityka Nauka powstała na przełomie XIX i XX wieku. Termin geopolityka został użyty po raz pierwszy przez szwedzkiego badacza Rudolfa Kjellena dla określenia nauki o państwie jako geograficzno-politycznym bycie, powiązanym z własną przestrzenią. Geopolityka zajmuje się analizowaniem zależności między warunkami geograficznymi a historią,
SŁOWA KLUCZOWE Demokracja bezpośrednia System polityczny, gdzie decyzje państwowe podejmowane są bezpośrednio w trakcie referendów i plebiscytów, w których mogą uczestniczyć wszyscy uprawnieni do głosowania. Demokracja ludowa Ustrój, który panuje w krajach socjalistycznych, gdzie tylko pozornie władzę pełni naród, a w rzeczywistości jest ona skoncentrowana w rękach jednej partii. Termin utworzony dla odróżnienia od obowiązującej w krajach kapitalistycznych demokracji burżuazyjnej. Przed transformacją systemową w Europie Wschodniej, krajami demokracji ludowej nazywano
SŁOWA KLUCZOWE Aparat państwowy Służący zarządzaniu państwem i wyposażony w uprawienia władcze system centralnych i naczelnych organów państwowych wraz z podległymi im urzędami. W ustroju demokratycznym system ten zbudowany jest z zachowaniem podziału władzy. Stanowią go organy wykonawcze, prawodawcze, sądownicze, kontrolne i przymusu. Apatryda (bezpaństwowiec) Osoba, która utraciła jedyne obywatelstwo. Biurokracja Ogół ludzi organizujących pracę urzędów i instytucji. Model idealnej biurokracji i zachowania sprawnych biurokratów opracował Max Weber. Wśród głównych
SŁOWA KLUCZOWE Aktywność zawodowa Uczestniczenie w procesie produkcji społecznej poprzez wykonywanie pracy zarobkowej lub zarejestrowane bezrobocie i aktywne poszukiwanie pracy. W Polsce w IV kwartale 2006 r. było 16,99 mln osób aktywnych zawodowo, w tym około 2,1 mln bezrobotnych. Bezrobocie Sytuacja polegająca na tym, że część osób zdolnych do pracy i chcących ją podjąć nie może znaleźć zatrudnienia. Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym, którego znaczenie wykracza poza ekonomię; długotrwałe bezrobocie powoduje
SŁOWA KLUCZOWE Grupa społeczna Zbiór osób, które łączą się ze sobą w mniej lub bardziej sformalizowany sposób i mają świadomość swojej odrębności od innych grup. Grupa ma charakter trwały, a jej członkowie wyznają względnie jednolity system norm. Niektóre teorie socjologiczne zakładają istnienie grup dwuosobowych, ale zazwyczaj uważa się, że muszą ją stanowić minimum trzy osoby, ponieważ dopiero wtedy mogą zaistnieć wszystkie typy stosunków społecznych, na przykład te związane z rozwiązywaniem
SŁOWA KLUCZOWE Agencja pracy tymczasowej Przedsiębiorstwo, które zajmuje się użyczaniem swoich pracowników innym pracodawcom. Okres zatrudnienia jednego pracownika u tego samego pracodawcy użytkownika nie może przekraczać łącznie 12 miesięcy w ciągu kolejnych 36. Wyjątkiem od tej zasady jest praca na zastępstwo, kiedy pracownik agencji pracy tymczasowej może pracować na jednym stanowisku nieprzerwanie przez 36 miesięcy. Agencje pracy tymczasowej funkcjonują w Polsce od 2004. Bezrobotny Pełnoletni (i przed osiągnięciem wieku emerytalnego)
SŁOWA KLUCZOWE Dyplomacja Oficjalna działalność państwa w stosunkach międzynarodowych, wykonywana przez stałe i czasowe organy państwa. Dyplomacja jest elementem realizowania polityki zagranicznej państwa poprzez prowadzenie rokowań i zawieranie umów dyplomatycznych. Embargo Środek odwetowy stosowany w stosunkach międzynarodowych przez państwo, które uważa, że inne państwo naraziło swoim postępowaniem jego interesy. W prawie międzynarodowym publicznym (czyli w relacjach między państwami) embargo polega na zatrzymaniu własności innego państwa, głównie statków w portach. Może
SŁOWA KLUCZOWE Acquis communautaire (dorobek wspólnotowy) Każde państwo członkowskie zobowiązane jest do zachowania acquis communautaire. Jest to dorobek prawny Wspólnot obejmujący: traktaty założycielskie i akcesyjne wraz z umowami międzynarodowymi, które je zmieniają; przepisy wydawane przez organy Wspólnot na podstawie zawartego w nich upoważnienia; umowy międzynarodowe, których stroną są Wspólnoty Europejskie i Unia Europejska; orzecznictwo sądów wspólnotowych; deklaracje i rezolucje; zasady ogólne prawa wspólnotowego. European Ombudsman (Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich) Organ
SŁOWA KLUCZOWE Bank Światowy Właściwa nazwa instytucji brzmi: Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, a jej siedzibą jest Waszyngton. Bank powstał w wyniku ustaleń konferencji nt. systemu walutowego z lipca 1944, ale właściwą działalność rozpoczął dopiero dwa lata później. Został powołany do współfinansowania odbudowy zniszczonych wojną państw Europy i Japonii. Jednocześnie statut Banku przewidywał wsparcie rozwoju państw afrykańskich, azjatyckich i Ameryki Łacińskiej. Bank Światowy udziela dotacji i długoterminowych pożyczek o preferencyjnym
SŁOWA KLUCZOWE Antyglobaliści i alterglobaliści Niezależne i niejednolite organizacyjnie ruchy społeczno-polityczne skupiające zwolenników różnych ideologii. Działacze ruchów antyglobalistycznych odwołują się do społeczeństwa obywatelskiego, są przeciwni dyktaturom i cywilizacji przemysłowej, w której interesy ekonomiczne międzynarodowych korporacji zagrażają demokracji i prawom człowieka oraz niszczą małą przedsiębiorczość. Biedne Południe i bogata Północ Podział państw na wysokorozwinięte i biedne, wprowadzony po rozpadzie Związku Radzieckiego w miejsce dotychczasowego: Wschód – Zachód, gdzie linię podziału wyznaczał
SŁOWA KLUCZOWE Dyskryminacja rasowa Odmienne traktowanie osoby lub grupy osób ze względu na ich rasę, narodowość, pochodzenie narodowe lub etniczne. Rozróżnia się bezpośrednią dyskryminację rasową (łącznie z agresja fizyczną), pośrednią oraz wiktymizację, czyli poszkodowanie osoby, która bądź sama złożyła oficjalne doniesienie na dyskryminację rasową, bądź udziela poparcia innej osobie, która podjęła takie działanie. Najdłużej obowiązującym zinstytucjonalizowanym systemem dyskryminacji rasowej była polityka wewnętrzna Republiki Południowej Afryki. Do połowy lat 90. XX
SŁOWA KLUCZOWE Akt oskarżenia Pismo procesowe wszczynające proces karny, składane do sądu przez uprawnionego oskarżyciela. Tylko w kilku przypadkach polski kodeks karny dopuszcza wszczęcie procesu karnego przez osobę prywatną – tryb karno-skargowy; zazwyczaj akt oskarżenia wnoszony jest przez oskarżyciela publicznego. Akt oskarżenia wskazuje sprawcę przestępstwa, opisuje zarzucany mu czyn i zawiera uzasadnienie oskarżenia. Apelacja Odwołanie od wyroku sądu pierwszej instancji do sądu drugiej instancji. Dla spraw rozpatrywanych w pierwszej instancji
Aplikacja prawnicza Nauka zawodu obejmująca wykłady teoretyczne i praktykę zawodową, organizowana przez korporacje prawnicze, uprawniająca do złożenia egzaminu państwowego i wykonywania zawodów prawniczych. Czynność prawna Oświadczenie woli, które rodzi skutki prawne w postaci nabycia praw lub zaciągnięcia zobowiązań. Niektóre oświadczenia woli wymagają dla swej ważności szczególnej formy (forma czynności prawnej), na przykład dla umowy sprzedaży nieruchomości konieczna jest forma aktu notarialnego, a umowy o pracę – forma pisemna. Decyzja administracyjna
Groteska jako podstawowa kategoria estetyczna XX wieku. Omów na przykładzie wybranych dzieł. Ramowy plan wypowiedzi Określenie problemu – teza Literatura polska daje przykłady mistrzowskiego operowania groteską. Omówię najważniejsze realizacje, zwracając szczególną uwagę na to, co wyrażane jest za pomocą groteski. Kolejność prezentowanych argumentów Groteskowe sposoby obrazowania. Bohaterowie groteski. Język groteski. Groteska jako kategoria estetyczna twórczości Gombrowicza, Witkacego, Mrożka i Różewicza, a także Gałczyńskiego. Groteska w życiu codziennym. Wnioski Groteska jest
Makbet Autor William Szekspir (1546-1616), najwybitniejszy przedstawiciel teatru epoki elżbietańskiej i jeden z największych, najbardziej liczących się dramaturgów wszech czasów. Był związany z trupą Słudzy Lorda Szambelana i teatrem The Globe. W Anglii uważany jest za jednego z największych poetów epoki – jest autorem ponad stu sonetów i pięciu poematów. Świadomie łamał zasady dramatu antycznego, np. naruszając zasadę decorum, mieszając liryzm z wisielczym humorem, wprowadzając postacie fantastyczne i bohaterów niskiego
Wygrywać jest rzeczą ludzką… Na podstawie wybranych utworów literackich oceń postępowanie bohaterów literackich odnoszących zwycięstwo. Komentarz: W takim ujęciu temat pojawia się dość rzadko. Dość silnie wiąże się jednak z takimi motywami, jak sukces i kariera, które lubią gościć na maturach. Nie jest najłatwiejszy – problemem może stać się odpowiedni dobór tekstów. Z całą pewnością dobrze więc we wstępie zastanowić się, co właściwie można uznać za zwycięstwo – i to pomyśleć w sposób ukierunkowany, w odniesieniu
„Łatwiej przeniknąć świat niż samego siebie” (Carl Gustav Jung). Przedstaw portrety bohaterów literackich, którzy w trudnych sytuacjach odkrywali mikrokosmos swojej psychiki. Komentarz: Temat tylko z pozoru wygląda na trudny. Wiadomo – nazwisko Junga w połączeniu z „mikrokosmosem psychiki” musi zrobić wrażenie. Ale czym tak naprawdę jest to „odkrywanie mikrokosmosu psychiki”? To słowo-wytrych, którym można określić dokładnie każdą refleksję nad samym sobą i wewnętrznymi przemianami. Po przełożeniu na prostszy język temat brzmi: „Przedstaw bohaterów, którzy
Życie to nie teatr. Rozważ tezę i zaprezentuj swój sąd na jej temat, odwołując się do wybranych tekstów literackich. Komentarz: Temat tym razem dość wieloznaczny, odnoszący się do filozoficzno-poetyckiego motywu teatrum mundi. Jeżeli zrozumiemy go dosłownie, może być pewien problem z doborem tekstów. Jeżeli nazbyt luźno – możemy zostać oskarżeni o rozminięcie się z tematem, co grozi nawet oceną niedostateczną. We wstępie więc musimy dość jasno ustosunkować się do tematu, wyjaśnić, jak zamierzamy
