SŁOWA KLUCZOWE

Antyglobaliści i alterglobaliści
Niezależne i niejednolite organizacyjnie ruchy społeczno-polityczne skupiające zwolenników różnych ideologii. Działacze ruchów antyglobalistycznych odwołują się do społeczeństwa obywatelskiego, są przeciwni dyktaturom i cywilizacji przemysłowej, w której interesy ekonomiczne międzynarodowych korporacji zagrażają demokracji i prawom człowieka oraz niszczą małą przedsiębiorczość.

Biedne Południe i bogata Północ
Podział państw na wysokorozwinięte i biedne, wprowadzony po rozpadzie Związku Radzieckiego w miejsce dotychczasowego: Wschód – Zachód, gdzie linię podziału wyznaczał zasięg komunizmu. Najbogatsze państwa znajdują się na półkuli północnej: państwa Europy Zachodniej, Japonia, Kanada, Stany Zjednoczone. Biedne Południe stanowią państwa Ameryki Łacińskiej, Afryki, część Azji. Australia mimo swojego położenia na półkuli południowej ekonomicznie zalicza się do państw bogatej Północy.

Efekt cieplarniany
Zjawisko podwyższenia temperatury wynikające zarówno z czynników naturalnych, jak i działania szkodliwych gazów emitowanych przez człowieka [głównie dwutlenku węgla, ale także tlenków azotu, metanu, freonów, ozonu]. Naturalny efekt cieplarniany jest zjawiskiem korzystnym, natomiast zmiany wywołane emisją gazów prowadzą do ocieplenia się klimatu na Ziemi. Globalny wzrost temperatury prowadzi m.in. do topnienia lodowców, co z kolei – jak przewidują naukowcy – spowoduje podniesienie się poziomu wód [mórz i oceanów] i zalanie wielu terenów nadmorskich. Jednocześnie zmiany klimatyczne doprowadzą do zwiększenia się terenów pustynnych i będą zmuszać do przesuwania upraw roślin ku biegunom.

Ekologia
Nauka przyrodnicza, która zajmuje się badaniem relacji między poszczególnymi organizmami żyjącymi w środowisku naturalnym, a także między tymi organizmami a ich środowiskiem. W potocznym języku pojęcie ekologii używane bywa do określenia ochrony środowiska, nauki o ochronie środowiska lub filozofii ekologicznej.

G8
Grupa siedmiu najbardziej uprzemysłowionych państw świata i Rosji. Grupa powstała w 1975 roku jako koalicja sześciu państw: Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch, Niemiec, Japonii, Stanów Zjednoczonych. W 1976 do grupy przystąpiła Kanada, a w 1998 – Rosja. G8 nie jest organizacją międzynarodową, nie posiada stałych organów. Przedstawiciele grupy spotykają się na szczytach gospodarczych, które odbywają się rotacyjnie w poszczególnych państwach członkowskich. Obywatele krajów wchodzących w skład G8 stanowią łącznie ok. 15 proc. populacji światowej, ale państwa te dysponują 65 proc. globalnego bogactwa.

Globalizacja
Pojęcie użyte po raz pierwszy w latach 50. w kontekście ekonomicznym. W najszerszym znaczeniu globalizacja określa zmiany społeczne i ekonomiczne, które zachodzą współcześnie na świecie w związku z gwałtownym rozwojem technologii. Coraz łatwiejszy dostęp do informacji powoduje wzrost wymiany kulturalnej, towarowej, stymuluje rosnący przepływ ludzi, usług i kapitału. W efekcie następuje wzrost wzajemnych zależności między ekonomią, socjologią i polityką.

Handel bronią
Choć oficjalna wartość międzynarodowego handlu bronią wynosi 21 mld USD, dotychczas nie obowiązuje żaden wiążący dokument prawa międzynarodowego regulujący tę działalność. Według raportów organizacji pozarządowych handel bronią wymyka się międzynarodowej kontroli, co w konsekwencji prowadzi do łamania praw człowieka, powiększa nędzę, podsyca konflikty.

Kartele narkotykowe
Grupy przestępcze powstałe w Ameryce Południowej [Peru, Boliwia, Kolumbia] w latach 70. XX wieku, zajmujące się przemysłowym pozyskiwaniem narkotyków, zwłaszcza kokainy, i ich sprzedażą do bogatych państw. Do lat 90. XX wieku 90 proc. kokainy produkowanej w Ameryce Południowej trafiało do Stanów Zjednoczonych.

Katastrofa ­ekologiczna
Poważna i groźna w skutkach zmiana środowiska biologicznego na dużym obszarze, spowodowana klęskami żywiołowymi [np.: pożary, susze, huragany] lub działalnością człowieka [np.: wyciek ropy naftowej z tankowca].

Klonowanie
Pojęcie używane w biologii na stworzenie organizmu, który ma identyczny lub prawie identyczny materiał genetyczny jak dawca. Pierwszym sklonowanym ssakiem była owca Dolly. Dolly urodziła się w lipcu 1996, w lutym 2003 została uśpiona ze względu na nieuleczalną chorobę płuc. Badania nad klonowaniem ssaków budzą wątpliwości etyczne, zwłaszcza z obawy o ich rozszerzenia o badania nad klonowaniem ludzi. Wiele państw wprowadziło do swojego systemu prawnego zakaz klonowania ludzi w celach reprodukcyjnych; niektóre dopuściły jednocześnie badania na tkankach i embrionach prowadzone w celach medycznych.

Korporacja
Organizacja społeczna o charakterze osobowym – korporację stanowią jej członkowie. Przynależą oni do korporacji na warunkach określonych przepisami prawa powszechnego i wewnętrzną regulacją organizacji. Korporacja reprezentuje swoich członków i zarządza ich sprawami w zakresie określonym członkostwem [np.: korporacje zawodowe]. Prawnie – organizacja korporacyjna przeciwstawiana jest organizacjom skupionym wokół kapitału [np.spółki], społecznie – postrzegana jest jako struktura nadmiernie sformalizowana, zamknięta dla osób z zewnątrz, ograniczająca swobodne decyzje jej członków.

Minimum egzystencji
Koszyk dóbr, które są człowiekowi niezbędne w podtrzymaniu jego funkcji życiowych i podstawowej sprawności fizycznej i psychicznej. Koszyk obejmuje jedynie te potrzeby, które niezaspokojone grożą wyniszczeniem organizmu i zagrożeniem życia. W statystykach międzynarodowych wartość tych dóbr wynosi łącznie 1 USD/dzień. Blisko jedna trzecia populacji światowej żyje poniżej tego progu.

Nagroda Nobla
Nagroda ustanowiona testamentem szwedzkiego przemysłowca Alfreda Nobla, twórcy dynamitu, i przyznawana od roku 1901. Wyróżnienia ogłaszane są w pięciu dziedzinach: fizyki, chemii, fizjologii lub medycyny, literatury oraz za działanie na rzecz rozszerzenia pokoju między państwami – Pokojowa Nagroda Nobla. Polskimi laureatami nagrody są pisarze: Henryk Sienkiewicz [formalnie w chwili otrzymania nagrody w 1905 poddany cara Rosji], Władysław Reymont, Czesław Miłosz, Wisława Szymborska oraz chemiczka Maria Skłodowska-Curie, prezydent Lech Wałęsa.

Terroryzm
Nielegalne użycie siły przeciw osobom lub własności, którego celem jest wymuszenie na nich lub innej grupie osób określonego zachowania. Wprowadzono podział terroryzmu na polityczny i kryminalny oraz indywidualny i zbiorowy. O terroryzmie politycznym mówimy w przypadku działań zmierzających np.: do zmiany rządu lub całego systemu politycznego, oderwania części terytorium od państwa, o kryminalnym natomiast wtedy, gdy motywacją terrorysty są korzyści materialne, np.: porwanie dla okupu, szantaż. Często terroryzm kryminalny pozwala uzyskać środki na prowadzenie terroryzmu politycznego. Z kolei podział na indywidualny i zbiorowy wynika z tego, czy obiektem ataku jest pojedyncza osoba, czy cała grupa.

 

TERRORYZM W XXI wieku

11 września 2001, Stany Zjednoczone – Nowy Jork i Waszyngton
Członkowie terrorystycznej organizacji Al-Kaida uprowadzili cztery samoloty pasażerskie linii krajowych. Dwa z nich rozbiły się w Nowym Jorku, niszcząc budynki World Trade Center, trzeci – w Waszyngtonie, uderzając w budynek Pentagonu, czwarty, dzięki bohaterskiej postawie pasażerów lotu, nie doleciał do Waszyngtonu – spadł na pola w okolicy miasta. W zamachach bezpośrednio uczestniczyło 19 porywaczy; śmierć poniosło około 2800 osób.

12 października 2002, Indonezja – Bali
Odpowiedzialność za zamachy przypisuje się islamskiej organizacji [powiązanej z Al-Kaidą] o nazwie Grupa Islamska. W atakach na kluby nocne [eksplozja samochodu-pułapki i atak samobójczy] w turystycznej miejscowości Kuta zginęły 202 osoby.

23 października 2002, Rosja – Moskwa
Grupa bojowników czeczeńskich zbrojnie zajęła teatr na Dubrowce. W trakcie odbijania zakładników przez rosyjskie odziały specjalne zginęło – głównie w wyniku użycia gazów trujących – 117 spośród 922 osób przebywających w teatrze w chwili ataku oraz wszyscy partyzanci czeczeńscy.

11 marca 2004, Hiszpania – Madryt
W wyniku wybuchu 10 ładunków w pociągach podmiejskich zginęło ponad 190 osób, dziesięć razy więcej było rannych. Liczba ofiar stawia zamach w Madrycie na czele najtragiczniejszych ataków terrorystycznych XXI wieku w Europie. Oskarżona początkowo o zorganizowanie zamachu organizacja ETA, zaprzeczyła, że jest jego sprawcą. Do ataków przyznały się grupy bojowe powiązane z Al-Kaidą.

24 sierpnia 2004, Rosja – Moskwa
W eksplozjach dwóch samolotów pasażerskich, które wystartowały z lotniska w Moskwie, zginęło 89 osób. Bomby zostały zdetonowane przez czeczeńskie bojowniczki-samobójczynie.

1 września 2004, Rosja – Czeczenia
Atak terrorystyczny na szkołę podstawową w Biesłanie przypisywany czeczeńskim napastnikom z sił Szamila Basajewa i potępiony przez Asłana Maschadowa, przywódcę powstania czeczeńskiego. Szkoła została odbita przez rosyjskie wojsko i oddziały antyterrorystyczne. W trakcie szturmu zginęło około 350 osób [w tym prawie połowa dzieci]. Dwukrotnie więcej było rannych. Wszyscy zamachowcy zostali zabici.

7 lipca 2005, Wielka Brytania – Londyn
Czterech zamachowców zdetonowało ładunki wybuchowe w metrze i autobusie miejskim. W atakach terrorystycznych, do których zorganizowania przyznała się Tajna Grupa Dżihadu Al-Kaidy w Europie, zginęły 52 osoby, około 700 zostało rannych.

24 kwietnia 2006, Egipt – Dahab
W wyniku eksplozji ładunków wybuchowych podłożonych w restauracji, kawiarni i supermarkecie zginęło ponad 20 osób, a kilkadziesiąt zostało rannych. Zamachy miały miejsce w okresie wiosennego wypoczynku, związanego z koptyjską Wielkanocą i rocznicą wyzwolenia Synaju spod okupacji izraelskiej. Żadna organizacja terrorystyczna nie przyznała się do ich zorganizowania.

15 czerwca 2006, Sri Lanka, na północny wschód od Kolombo
W trakcie zamachu terrorystycznego zginęły 64 osoby podróżujące autobusem, pod którym wybuchła mina. Oskarżona o zorganizowanie ataku separatystyczna organizacja Tamilskie Tygrysy nie przyznała się do niego i oświadczyła, że potępia wszystkie działania skierowane przeciwko ludnoś­ci cywilnej.

11 lipca 2006, Indie – Bombaj
Seria siedmiu wybuchów bombowych w pociągach oraz na dworcach kolejki podmiejskiej w Bombaju spowodowała śmierć ponad 200 i obrażenia ciała ponad 700 osób.

23 listopada 2006, Irak – Bagdad, Sadra
Eksplozja sześciu samochodów-pułapek w kilku szyickich dzielnicach spowodowała śmierć ponad 200 osób i obrażenia ciała dalszych kilkuset osób.

3 lutego 2007, Irak – Bagdad
Wybuch bomby na targowisku w dzielnicy miasta zamieszkałej głównie przez szyickich Kurdów przyniósł śmierć ponad 120 osobom. Prawie dwukrotnie większa liczba osób została ranna.

19 lutego 2007, Indie, na północ od Dehli
W wyniku pożaru w pociągu ekspresowym kursującym między Indiami a Pakistanem zginęło blisko 70 osób. Pożar został spowodowany wybuchem ładunku podłożonego przez grupę terrorystów prawdopodobnie w formie sprzeciwu wobec rozmów pokojowych między Indiami a Pakistanem.

 

ZAPAMIĘTAJ

a) Polska uznaje 193 państwa na świecie. Istnieją również państwa nieuznawanie lub częściowo uznawane w prawie międzynarodowym, które faktycznie kontrolują swoje terytorium, np.: Cypr Północny, Osetia Południowa, Tajwan.
b) Według danych za 2006 łączna liczba ludności wynosi
6 525 170 264 osób, natomiast łączna powierzchnia państw wraz z ich terytoriami autonomicznymi i zależnymi oraz wodami śródlądowymi – 148 940 000 km2.
c) Od 16 lutego 2005 obowiązuje Protokół z Kioto, w którym państwa, które go podpisały, zobowiązują się do 2012 zredukować własną emisję gazów powodujących efekt cieplarniany o 5,2 proc.

SPRAWDŹ, CO JUŻ WIESZ

a) Jakimi prostymi środkami możesz ograniczać efekt cieplarniany w codziennym życiu?
b) Wymień cztery państwa, których mieszkańcy żyją poniżej poziomu określanego jako minimum egzystencji.
c) Które z poniższych państw, uważane obecnie za czwartą potęgę ekonomiczną świata, nie należy do G8?
• Luxemburg
• Zjednoczone Emiraty Arabskie
• Chiny
• Nowa Zelandia
d) Podaj nazwę europejskiego miasta – symbolu globalizacji, miejsca corocznych spotkań najbardziej wpływowych polityków i biznesmenów na świecie.