WIERSZ I PROZA na ergzaminie
A Aluzja literacka – nawiązanie w utworze literackim do innego dzieła, zjawiska lub motywu literackiego lub postaci, będące świadomym zamierzeniem autora. Anakolut – wypowiedź celowo niepoprawna, np. zdanie urwane lub zlepek kilku zdań zbudowanych czy zestawionych wbrew regułom logiki i składni. Anakreontyk – nazwa pochodzi od poety greckiego Anakreonta, krótki wiersz o radosnym nastroju, wysławiający urodę życia, miłości i biesiady. Animalizm – zespół cech przynależnych zwierzętom, zwierzęcość, także przenośnie: zmysłowość. Animizacja (ożywienie) – nadanie
Analiza prozy – sposób postępowania Uważnie czytamy tekst i: Określamy – co to jest? Czy odczytaliśmy: opis sceny (fabuła, dialog), opis przestrzeni, monolog (wyznanie, mowa, refleksje), list, opis przedmiotu lub postaci, sam dialog – lub może dyskusję wielu głosów? To bardzo ważne ustalenie na początek – porządkuje, sugeruje nastrój (monotonię, dynamikę), określa też świat przedstawiony i nieuchronnie prowadzi do pytania: Kto mówi? Inaczej mówiąc: trzeba określić typ narracji i pozycję
Nie chodzi o dzieła sztuki obecne w poezji. Lecz o obrazy, które poeci potrafią malować słowami. Jakie mogą być obrazy poetyckie? realistyczne, zwięzłe, ścisłe, schematyczne, uproszczone statyczne, jasne, rozpoznawalne, czytelne, chaotyczne, przypadkowe, dosłowne, jednoznaczne lub fantastyczne, rozmazane, nieczytelne, rozmyte, plastyczne, obrazowe, malownicze, dynamiczne, tajemnicze, zagadkowe, działające na wyobraźnię, uporządkowane, symboliczne, wieloznaczne. Przykłady: 1. Poszedłem w lasy ogromne szukać buków czerwieni jeżyn dojrzałych dzięciołów małych rogów jelenich jagód prawdziwych wilg piskląt żywych mrowiska Jan Twardowski
Zbyt duży nos, zbyt długie nogi. I ta mina – całkiem dziwaczna. Tak wyglądasz w krzywym zwierciadle. A jak wygląda w nim świat? Skąd to określenie? Byłeś kiedyś w gabinecie luster w wesołym miasteczku? Stoi tam szereg niezwykłych luster, które nie pokazują prawdziwego obrazu, ale wykrzywiają go, zmieniają. Jest to całkiem śmieszne, bo oto w jednym zwierciadle jesteś długim chudeuszem, a w kolejnym jesteś okrągły jak beczułka. W następnym z kolei masz maciupeńką głowę i wielgachne stopy. Tak właśnie działają krzywe zwierciadła.
Obraz poetycki Co to takiego? To obraz, obrazek, scenka, świat stworzony w utworze i wyraźnie przedstawiony w danym fragmencie. Łatwo go rozpoznać, gdy jest to pejzaż, scena spotkania, opis chmur, opis malowidła. W wierszu może być kilka obrazów, na przykład: w I zwrotce – obraz gwałtownej burzy, a w II – uspokojenie i cisza po jej zakończeniu. Nie trzeba dodawać, że pierwszy będzie dynamiczny (pełen ruchu, zmian), a drugi statyczny (nieruchomy, niezmienny). Statyczny czy dynamiczny? Statyczny obraz –
Wiersz wierszowi nierówny. Nie tylko pod względem artystycznym. Może być zarówno wyznaniem, opisem, jak i dialogiem czy nawet opisem sytuacji! A mówimy po prostu: wiersz… WIERSZ MOŻE BYĆ Dialogiem To po prostu zapis poetyckiej rozmowy: Dziewczyna: Czy pan ją widzi? Czy ona się śni? Czy też nadbiega – nagła jak z pagórka? Poeta: Ona wynika z brodawek ogórka… (Stanisław Grochowiak, Rozmowa o poezji) Opisem sytuacji, króciutką relacją. Wiersz upodabnia się do dramatu lub
Kategoria realizmu a pomysły awangardowe w prozie. Co to w ogóle jest? Świat można opisywać w różny sposób. Również: malować, filmować, fotografować. Można bardzo dokładnie odtworzyć go takim, jakim jest – i to właśnie będzie przedstawienie realistyczne, prawdziwe, odzwierciedlające rzeczywistość i osoby. Przykład? Niech to będzie nasza najlepsza przyjaciółka. Malujemy ją. Dokładnie – każdy pieg, idealnie ta sama kolorystyka, uśmiech i blizna po ospie. Jest portret realistyczny – bo wszyscy
Rola tytułu i motta w utworze literackim – omów na przykładach. Tytuł Kontakt czytelnika z utworem zaczyna się zazwyczaj od poznania tytułu – jest on jakby wizytówką dzieła, wprowadza w jego treść, pomaga w interpretacji. Ważność tego elementu sprawia, że pisarzom zdarza się zmieniać tytuły, które pierwotnie nadawali utworom: Nad Niemnem pierwotnie miało nosić tytuł Mezalians, Nie-Boską komedię Krasiński zatytułował najpierw Mąż, a Początek Szczypiorskiego ukazał się na rynku niemieckim jako
Prośba o wskazanie symbolu lub wyjaśnienie jego znaczenia może dotyczyć nie tylko dołączonych tekstów, ale i dzieł plastycznych czy rzeczy codziennego użytku. Kojarz najpopularniejsze symbole Symbole narodowe: flaga, godło Symbole religijne: chrześcijańskie: krzyż, korona cierniowa, ryba, chleb, wino żydowskie: gwiazda Dawida islamskie: półksiężyc Symbole biblijne: jabłko, wąż, listek figowy, wieża Babel, arka Noego Symbole mitologiczne: atrybuty bogów labirynt nić, którą podała Tezeuszowi Ariadna skrzydła Ikara kamień Syzyfa Symbole – insygnia: królewskie: berło,
Terminy związane z badaniem tekstu Powtórz wszystkie przed testem! Często pytanie dotyczy jakiegoś terminu i tylko jego znajomość gwarantuje prawidłową odpowiedź. Autor – twórca utworu, z którym mamy do czynienia. Wcale nie musi być narratorem, nie musi też pojawiać się w tekście, choć oczywiście, może. To po prostu ten, kto napisał tekst. Akcja – inaczej fabuła. Ciąg zdarzeń w utworze, np. w powieści albo w dramacie. Akcja jest jednym z typowych dla epiki i dramatu (a nie dla liryki)
Analiza utworu to zbadanie tekstu, opisanie struktury wiersza, elementów, z jakich jest zbudowany, ich układu i wzajemnych powiązań, innymi słowy rozłożenie utworu na czynniki pierwsze. Środki stylistyczne – zwróć uwagę na przymiotniki w stopniu najwyższym, zdrobnienia i neologizmy, sposób zapisu wyrazów, powtórzenia, wyrazy dźwiękonaśladowcze. Podmiot liryczny – w jaki sposób się wypowiada? (Czy jest widoczny? A może ukrywa się za światem przedstawionym?) Świat przedstawiony – jaką sytuację opisuje podmiot liryczny, kiedy i gdzie się ona rozgrywa? Podział
Dokonaj podziału środków stylistycznych. 1. Rozpocznij od podziału ogólnego. Środki stylistyczne dzielimy na: składniowe, słownikowe, tropy stylistyczne, fonetyczne. 2. Dalej omów bardziej szczegółowo typy środków. Środki stylistyczne składniowe są związane ze składnią, czyli budową zdania. Zaliczamy do nich: powtórzenia (wyrazów, zdań), apostrofy (bezpośrednie zwroty do adresata), wykrzyknienia (czyli elementy nacechowane emocjonalnie, np. oh! ach!), pytania retoryczne (pytania, na które nie można odpowiedzieć), anafory (powtórzenie tego samego wyrazu lub zwrotu
Jakie pytania z poezji mogą pojawić się na egzaminie? Sprawdź, czy dałbyś sobie radę z poniższymi zadaniami. Na egzaminie mogą pojawić się pytania o: środki artystyczne lub/i ich funkcję, postać mówiącą w wierszu, bohatera utworu i jego uczucia, myśli, poglądy, rodzaj wypowiedzi lirycznej, nastrój wiersza, rymy i rytm wiersza, dosłowny i przenośny sens tytułu wiersza, przesłanie wiersza. Do ulubionych (i najważniejszych) zadań egzaminacyjnych z poezji należą: Pytania o środki artystyczne lub/i ich funkcję. Tu na pierwszym miejscu
Czym się różni liryka maski od liryki roli? Nie bój się przytoczyć w swojej wypowiedzi przykładów, czyli fragmentów kilku wierszy. Warunek: przed egzaminem musisz nauczyć się ich na pamięć. Ale przydać się mogą też w innych sytuacjach. Od czego zacząć? Od charakterystyki podmiotu w liryce bezpośredniej. W utworze lirycznym zazwyczaj poszukujemy nadawcy wypowiedzi, czyli podmiotu lirycznego. Dość często automatycznie identyfikujemy postać mówiącą w wierszu z autorem. Ale… łatwo się pomylić. Jeśli podmiot liryczny w utworze
Analiza i interpretacja Przystępujesz do analizy i interpretacji wiersza. Co trzeba zauważyć? Oto stałe elementy: tytuł, Autor wiersza – i kontekst historyczny utworu, Gatunek, Motyw główny, Podmiot liryczny, Budowa utworu, Środki stylistyczne, Kontekst kulturowy. 1. Tytuł Jaką wagę przykładać do tytułu wiersza? Interpretowanie wiersza zacznij właśnie od tytułu! Jest ważną częścią utworu – to jakby jego wizytówka. Czasami poeci z niego rezygnują, ale zdarza się to rzadko i samo w sobie też może być faktem
Elementy analizy i interpretacji wiersza Autor i kontekst historyczny To ważne dla zrozumienia utworu, że został napisany właśnie w danej sytuacji historycznej. Bywa, że pod wierszem poeci umieszczają miejsce i datę powstania. Gdy pod utworem widnieje data: Warszawa, sierpień 1944, można się domyślić, że ważny jest tu kontekst powstania warszawskiego. Tytuł Tytuły są bardzo różne, ale zawsze niosą ważne informacje: podpowiedzą gatunek (Pieśń o domu), wskażą adresata (Do Anny), nazwą główny motyw utworu (Szczęście)
Czym jest analiza wiersza? Jest to właściwie badanie i opis kompozycji utworu – elementów struktury, jaką przecież jest każdy wiersz. Jest to więc opis „formalny”: tu musimy odkryć zasady kompozycji, rozpoznać i omówić podmiot liryczny, wskazać zabiegi poetyckie, określić centralny motyw utworu, sytuację liryczną itd. W ten sposób obracamy się w sferze poetyki i niezbędne są nam podstawowe wiadomości z tego zakresu. Przecież koniecznie trzeba będzie rozpoznać metafory i epitety, operować odpowiednią terminologią i nie mylić podmiotu literackiego
Co jest ważne podczas analizy wiersza? Na co zwrócić uwagę? Tytuł – może dać nam wskazówkę o temacie (np. Nienawiść), gatunku literackim (Oda do modođci, Psalm IV), czasem adresacie (Do polityka, Do młodych). Motto, dedykacja – występują rzadko, ale niosą ciekawe informacje. Wyznanie miłosne jest konkretniejsze, gdy dedykacja wskazuje adresatkę. Motto podpowiada temat. Kto mówi, do kogo mówi – bardzo istotna kwestia! Należy poddać analizie formy czasowników i zaimków. „Wpłynąłem na
Jak zabrać się do analizy utworu literackiego? Określić motyw centralny utworu Motyw centralny może być dobrym punktem wyjścia do analizy i interpretacji. Wiadomo bowiem, że utwór poetycki jest wypowiedzią w jakiejś sprawie inną niż wszystkie, inaczej zbudowaną, oryginalną. Spraw godnych poezji są miliony – wyjdźmy więc od tego, która z nich przypadła wam w udziale. Tytuł wiersza może, ale nie musi być wskazówką w ustaleniu motywu centralnego. Może się zdarzyć, że tematów będzie kilka, zwłaszcza
Na co zwrócić uwagę? Tytuł – może dać nam wskazówkę: o temacie (np. Nienawiść), o gatunku literackim (Oda do rozpaczy, Psalm IV), o adresacie (Do polityka, Do młodych). Motto, dedykacja – występują rzadko, ale niosą ciekawe informacje. Wyznanie miłosne jest konkretniejsze, gdy dedykacja wskazuje adresatkę. Motto podpowiada temat. Kto mówi, do kogo mówi – bardzo istotna kwestia! Należy poddać analizie formy czasowników i zaimków. „Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu” – to
