WIERSZ I PROZA na ergzaminie
Cudze myśli, poglądy możemy przytaczać w dwojaki sposób. Najczęściej czynimy to dosłownie (najłatwiej!), wplatając przytoczenia cudzych słów w naszą zwykłą, potoczną mowę. Czyjąś wypowiedź możemy też omówić, przekazać w formie sprawozdawczej, pośredniej. Czy zmiana formy zdania jest ważna? Tak! Aby się o tym przekonać, wystarczy porównać poniższe przykłady: Przykład (A) „Nie odrobiłeś lekcji!” – krzyknęła ze zdenerwowaniem matka Pawła. Przykład (B) Zdenerwowana matka Pawła krzyknęła, że syn nie odrobił lekcji.
Stylizacja – zjawisko często pojawiające się w utworach literackich. Jej istotą jest świadome wprowadzenie do tekstu środków językowych, które są charakterystyczne dla innych odmian języka. Zabieg ten służy określonym celom: może wprowadzać w realia epoki czy przedstawianego środowiska, bywa źródłem humoru, czasem też np. czyni tekst patetycznym, podniosłym. Można wskazać różne typy stylizacji: a) Stylizacja archaizująca (archaizacja) – polega na wprowadzeniu elementów języka dawnych epok. Dzięki temu autor może lepiej oddać klimat
Narracja to wypowiedź prezentująca zdarzenia powiązane z postaciami w nich uczestniczącymi oraz ze środowiskiem, w którym się rozgrywają. Jeśli na plan pierwszy przedstawienia wysuwają się zjawiska dynamiczne, rozwijające się w czasie, mamy do czynienia z opowiadaniem. Jeśli statyczne, rozmieszczone w przestrzeni, narracja przybiera formę opisu. Wypowiedzi postaci są przedstawione za pomocą: mowy zależnej: Powiedział, że podjął już decyzję. mowy niezależnej: Powiedział: – Podjąłem decyzję. Zobacz: Mowa zależna i mowa niezależna Jeżeli narrator używa mowy zależnej, to jest
Wymień najważniejsze środki stylistyczne w poezji. Anafora – powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych wersów, zdań, zwrotek. Antropomorfizacja – uosobienie, czyli nadawanie przedmiotom, pojęciom i zwierzętom cech ludzkich. Apostrofa – bezpośredni i uroczysty zwrot do adresata. Epitet – określenie rzeczownika, najczęściej przymiotnik (wiosenne słońce) albo rzeczownik (morze łez). Metafora (przenośnia) – niecodzienne połączenie słów , które daje nowe znaczenie. Metonimia – wyrażenie, gdzie jakiś wyraz zastępuje inny, pominięty (czytać Mickiewicza
Archaizmy Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja, U twego syna Gospodzina, matko zwolena Maryja! Zyszczy nam, spuści nam. Kyrieleison. W najstarszym polskim hymnie – Bogurodzicy spotykamy dziwne wyrazy. Dziwne dla współczesnych czytelników, bo niegdyś normalnie funkcjonowały w polszczyźnie. Archaizmy to wyrazy przestarzałe, których już dziś nie używamy (Gospodzin albo Bożyc) albo używamy ich w innym znaczeniu, np. słowo maciora, dziś oznaczające świnię, kiedyś oznaczało po prostu… matkę. To także pewne nieużywane już dziś
To jeden z najpopularniejszych chwytów w poezji. Skojarz ze zwrotem do kogoś lub czegoś! Skojarz apostrofę… z zawołaniem do kogoś lub czegoś, z formą wołacza rzeczowników i ich określeń, z trybem rozkazującym czasowników, z uroczystym, podniosłym stylem, z przemówieniem (tak, to nie tylko chwyt poetycki!), z modlitwami (wszystkie modlitwy zawierają apostrofy do kogoś – Boga, świętych, Matki Boskiej), z liryką apelu (inwokacyjną) – jeśli cały utwór liryczny jest skierowany do jakiegoś adresata („ty”
Wskaż wyznaczniki, które decydują o tym, że dany utwór należy do liryki. Popatrz na utwór i rozłóż go na czynniki pierwsze. Co jest tematem? Najczęściej będą to: opis przeżyć wewnętrznych, wyznania, subiektywny odbiór świata, opis krajobrazu. To głównie powinno Ci pomóc w odróżnieniu liryki od epiki, dla której charakterystyczna jest fabuła – czyli ciąg zdarzeń, akcja. W liryce o akcji nie ma mowy – tutaj dominuje opis. Chociaż… jest wyjątek! To
Na teście humanistycznym mogą znaleźć się zadania polegające na wskazaniu w tekście neologizmów, archaizmów, zapożyczeń czy żargonu. Przypomnij sobie te pojęcia, a żaden test nie będzie Ci straszny! Takie zadanie może się pojawić na egzaminie. W tekście użyto wyażeń obcojęzycznych, neologizmów i żargonu. Zmień odnalezione wyrazy na słowa neutralne stylistycznie. Krzysiek dostał pałę z fizy i jego starzy byli wkurzeni. Koleś miał szlaban na mailowanie i czatowanie z panienką. Raz w tygodniu mógł odpalić kompa
Czym jest obiektywizm i subiektywizm w tekście? Obiektywizm to bezstronność, rzeczowość, postawa badawcza wolna od uprzedzeń. W obiektywnej wypowiedzi nie można zajmować własnego stanowiska wobec wygłaszanej treści. Subiektywizm to przeciwieństwo obiektywizmu. To ocenianie faktów i wydarzeń wyłącznie poprzez osobiste przekonania. Charakterystycznymi zwrotami w wypowiedziach subiektywnych są wyrażenia: • Uważam, że… • Myślę, że… • Sądzę, że… • Wydaje mi się, że… Również przymiotniki, np.: nudny, użyteczny, interesujący, znakomity, beznadziejny, głupi. Dosłowność to
Pytanie o charakter wypowiedzi podmiotu lirycznego słyszycie ciągle przy omawianiu wierszy. Istnieje ogromne prawdopodobieństwo, że takie zadanie pojawi się także w teście egzaminacyjnym! Podmiot liryczny może: kierować prośbę, wyrażać różne uczucia (żal, smutek, miłość, tęsknotę), dziękować, apelować o coś, nakazywać coś, wzywać do czegoś, przepraszać za coś, wspominać kogoś lub coś, składać obietnice, przyrzeczenia, przysięgi, wyrażać życzenia, przypominać o czymś. Jakimi środkami posługuje się podmiot liryczny? Używa 1. os. lp., gdy mówi w swoim imieniu.
Kim jest podmiot liryczny? jest najważniejszym elementem konstrukcji wiersza, wcale nie musi być tożsamy z poetą, zawsze coś mówi – opowiada, opisuje, wyznaje, pyta, itd. To ten ktoś, kto mówi w wierszu. Głos mówiący, „ja” liryczne utworu, nadawca monologu lirycznego. Ważne! Nie pomylić go z autorem! Jeśli słowa utworu płyną z ust kozy – to koza jest podmiotem lirycznym. Jeśli swoje żale wylewa gruszka przed zanurzeniem w occie – to gruszka jest podmiotem lirycznym.
Częsty i niezbywalny element analizy wiersza to charakterystyka podmiotu lirycznego. Bez tego ani rusz. Najczęściej już na wstępie powinniœmy określić, kto jest nadawcą wypowiedzi (tak! – bo wiersz jest wypowiedzią, komunikatem). Osoba mówiąca w wierszu to nasz partner w dialogu. Nasze uczestnictwo w tej rozmowie to lektura tekstu oraz takie elementy, jak: stosunek do tego utworu („potworne, o co tu właściwie chodzi??”, „święte słowa”, „fajnie napisane” itd.), interpretacja czytanych słów, próba zrozumienia, powiązanie treści wiersza
Funkcja informatywna – np. ogłoszenia, encyklopedie, pisma urzędowe…: służy świadomemu, często intelektualnemu przekazywaniu przez nadawcę informacji o świecie – wiedzy i przypuszczeń na temat przedmiotów, osób, zjawisk; odbiorca skupia się na treści, której podporządkowana jest forma wypowiedzi; przeważają równoważniki zdań lub zdania oznajmujące; występuje dużo zaimków względnych, spójników, powtórzeń; brak słownictwa nacechowanego emocjonalnie, wyrazów podniosłych, żartobliwych, brak poetyckich przenośni, porównań itp. Uwaga! Obowiązują dwie zasady: Należy mówić (pisać) tyle i tak, ile i jak
Pytanie z egzaminu Test: Dom (Tekst źródłowy, cytujemy fragmenty) W czasie wojny Domeczek walczył zażarcie o życie. Wykurowany z ciężkich ran 1939 roku, w powstaniu murem swoim dał podstawę barykadzie na Dziennikarskiej, był jej częścią. (…) Przed samym powstaniem cały dom został wyporządkowany od strychu do piwnic. Rękopisy starannie ułożono w skrzynkach, listy w teczkach, książki na półkach, bieliznę w szafach. Domeczek jaśniał czystością niby „Bóg zapłać” za to przeżyte przedwojenne rodzinne życie, za tę ochronę w ciężkie
Zapamiętaj definicję alegorii! Alegoria (z gr. allegoríe – alegoria, od allegoreín – mówić w przenośni, obrazowo) to przenośnia obejmująca cały utwór. Skojarz alegoryczne gatunki! Alegoria nie jest pojęciem odnoszącym się jedynie do poezji. Alegoryczny sens może mieć też opowiadanie lub przypowieść. Najczęściej z alegorią kojarzy się jednak bajka. Alegoria a symbol! Jak odróżnić symbol od alegorii? Alegoria jest jednoznaczna, a symbol wieloznaczny. Np. kolce róży kojarzą się nam z bólem, cierpieniem, miłością – w zależności od
Metafora (wyraz pochodzi od greckiego słowa oznaczającego przeniesienie) składa się z co najmniej dwóch wyrazów i zmienia znaczenia słów wchodzących w jej skład. Własne znaczenia tych słów ulegają zmianie i tworzą wspólnie nową, metaforyczną jakość. Np. ogień miłości, nie oznacza płomienia, pożaru, lecz intensywność, gwałtowność i żarliwość uczuć. Chodzi więc o przeniesienie znaczeń. Przenośnia powstaje na zasadzie odległego niekiedy, ale jednak podobieństwa pomiędzy zjawiskami, np. tak jak ogień trawi to, co jest palone, tak i miłość –
Synonimy (wyrazy bliskoznaczne) – wyrazy, które mają takie samo lub bardzo podobne znaczenie, np.: obracać się – kręcić się pałac – zamek wcale – ani trochę wyraz – słowo zainstalować – zamontować dlatego że – ponieważ apetyczny – smaczny Synonimy dzielimy na bliższe i dalsze. Bliższe – znaczą to samo lub prawie to samo. Dalsze – znaczenia mają podobne, ale nie identyczne. Synonimy różnią się wartością stylistyczną: młodszy brat – szczyl
Zależnie od tego, kto jest nadawcą, a także od celu wypowiedzi, różny może być jej charakter. Bo przecież zupełnie inaczej zwraca się polityk do swoich wyborców, a zupełnie inaczej opowiadasz o swoich przygodach kolegom z klasy. Naucz się rozpoznawać style. Zapamiętaj! Stylizacja językowa – celowe ukształtowanie utworu w taki sposób, aby przypominał on określony wzorzec literacki. Mówiąc wprost, to naśladowanie stylu innego autora, innej epoki. Takie naśladowanie, które czytelnik, czyli odbiorca tekstu, bez problemu rozszyfruje
Mowa niezależna – to przytoczenie myśli bohatera w pierwszej osobie. Monolog jest zdecydowanie wyodrębniony z toku narracji. Zdanie brzmi dokładnie tak, jak zostało wypowiedziane przez nadawcę. Czasowniki mają formę 1 os. Zaimki występują w niezmienionej formie. Mowa zależna – to przytoczenie myśli postaci przez narratora i podporządkowanie ich swojemu opowiadaniu. Przytoczona wypowiedź ma formę zdania podrzędnego. Wypowiedź jest składniowo zależna od słów wprowadzających: powiedział, pomyślał itp. Czasowniki mają formę 3 os. Narrator referuje myśli
Środki stylistyczne to używane w literaturze sposoby kształtowania języka literackiego, które odróżniają go od języka codziennej komunikacji. Mają też na celu wywołać u czytelnika określone emocje, pobudzić jego wyobraźnię. Są wyrazem dbałości o świeżość, niezwykłość oraz sugestywność wysłowienia. Chwyty te mogą dotyczyć różnych warstw utworu, np.: słownictwa, składni zdania, warstwy brzmieniowej, wyrażanych znaczeń. Oto najważniejsze środki stylistyczne Metafora poetycka różni się od potocznej tym, że jest stworzona przez poetę, który chce przedstawić
