Zależnie od tego, kto jest nadawcą, a także od celu wypowiedzi, różny może być jej charakter. Bo przecież zupełnie inaczej zwraca się polityk do swoich wyborców, a zupełnie inaczej opowiadasz o swoich przygodach kolegom z klasy. Naucz się rozpoznawać style.

Zapamiętaj!
Stylizacja językowa – celowe ukształtowanie utworu w taki sposób, aby przypominał on określony wzorzec literacki. Mówiąc wprost, to naśladowanie stylu innego autora, innej epoki. Takie naśladowanie, które czytelnik, czyli odbiorca tekstu, bez problemu rozszyfruje i zrozumie.

  • Po co stosuje się stylizacje?
    Aby wyrazić swój szacunek wobec naśladowanego dzieła. Aby, przeciwnie, ośmieszyć pierwowzór (taki rodzaj stylizacji to parodia). Ale najczęściej po to, aby nadać tekstowi odpowiedni charakter, uwiarygodnić go. Najczęstsze rodzaje stylizacji to stylizacja gwarowa (inaczej dialektyzacja), archaizacja, czyli naśladowanie stylu dawnej epoki, i stylizacja biblijna, czyli naśladowanie języka Pisma Świętego.

Styl języka – to inaczej odmiana języka. Najbardziej znanymi odmianami języka, z rozpoznaniem których na pewno nie będziesz miał kłopotu, są: odmiana oficjalna (staranna) i odmiana potoczna. Języka potocznego używamy do codziennego komunikowania się – głównie w rozmowach, a języka oficjalnego w wypowiedziach pisemnych.

Zwróć uwagę!
Jeżeli nauczyciel zada Ci wypracowanie na temat Moje wakacyjne wspomnienia, to Twoja praca będzie napisana językiem oficjalnym. Zdania będą rozbudowane, wiele z nich będzie zdaniami złożonymi. Słownictwo będzie dobierane starannie, tak aby uniknąć niepotrzebnych powtórzeń. A teraz wyobraź sobie, że opowiadasz o wakacjach kolegom. Ta sama treść, a przecież zupełnie inny styl wypowiedzi – zdania krótkie, często urywane, przerywane rozmaitymi „ten, tego”, „yyyyy”, „no, wiecie”. Opowiadając, pomagasz sobie mimiką, gestami, intonacją. Nie musisz tak starannie budować zdań. To właśnie język potoczny.

Zapamiętaj!
Wypowiedź zazwyczaj pełni jakąś funkcję, czemuś służy. I właśnie ze względu na funkcję wypowiedzi wyróżniamy rozmaite style języka. Najbardziej znane (czyli takie, które musisz znać) to:

  • styl artystyczny
  • styl naukowy
  • styl urzędowy

 

Podsumujmy

Co powinieneś wiedzieć o stylu popularnonaukowym?

  • Służy do przekazania jakiejś wiedzy w sposób powszechnie zrozumiały.
  • Najczęściej spotkać się z nim można w różnego rodzaju czasopismach, książkach. Spoglądaj zawsze na podpisy pod tekstami. Jeżeli pochodzą z czasopisma, książki naukowej, to bardzo duże prawdopodobieństwo, że masz do czynienia ze stylem popularnonaukowym).

Co powinieneś wiedzieć o stylu urzędowym?

  • Stosuje się go w pismach urzędowych – rozporządzeniach, regulaminach, podaniach, zarządzeniach.
  • To styl bardzo suchy i zwięzły.
  • Bardzo często występuje w nim strona bierna, konstrukcje bezosobowe (zawiadamia się, zabrania się).

Co powinieneś wiedzieć o stylu artystycznym?

  • Występuje w literaturze pięknej.
  • Celem tekstu jest zwrócenie uwagi odbiorcy nie tylko na treść, ale też na formę dzieła (sposób budowania zdań, opisy, określenia).
  • Tekst w stylu artystycznym powinien być oryginalny, wieloznaczny.

Jakie jeszcze style powinieneś znać?

  • Styl naukowy – posługują się nim naukowcy zwracający się do naukowców – mnóstwo w nim fachowego słownictwa, nie ma też konieczności używania takich sformułowań, aby treść była powszechnie zrozumiała.
  • Styl publicystyczny – inaczej dziennikarski. Celem artykułów jest przedstawienie aktualnych wydarzeń w sposób jasny dla wszystkich. Często używa się w nim zwrotów z języka potocznego.

 

Pytanie z egzaminu

Test 1.

Tekst źródłowy (fragmenty):

W IX wieku kraje Europy rozumianej jako krąg cywilizacji, wciśnięte między Bizancjum, islam i krąg ludów pogańskich, nie były zbyt rozległe. Wówczas jednak uzyskały tożsamość kulturową, nawiązując do tradycji dawnego cesarstwa, ale opierając się także na tradycji plemiennej ludów tworzących nową mapę polityczną w zachodniej, łacińskiej i katolickiej części kontynentu. Ojcem tej Europy (tak nazywanym już przez współczesnych) był Karol Wielki.

Podróż cesarska do Gniezna spowodowana była szczególnie korzystnym dla Chrobrego zbiegiem okoliczności. Jedna z najbardziej znanych postaci na dworze cesarza rzymskiego – biskup praski Wojciech, osobisty przyjaciel Ottona III, zginął w 997 r. Z rąk pogan podczas swej misji chrystianizacyjnej w Prusach. I Otton i Wojciech mieli przed oczyma ideę wskrzeszenia Rzymu – uniwersalnego państwa chrześcijańskiego. Pod koniec X wieku mogło się wydawać, że czas zjednoczenia Włoch, Niemiec, Francji i nowych ziem – Słowiańszczyzny jest już niedaleki…

Na podstawie artykułu Henryka Samsonowicza Odprawa u Bolesława, Polityka 10/2000.

Zadanie

Autor tekstu I posłużył się stylem:

  1. potocznym,
  2. popularnonaukowym,
  3. urzędowym,
  4. artystycznym.

Prawidłowa odpowiedź: B.

A dlaczego?
To z pewnością nie jest styl potoczny – zdania są zbyt poprawne, nie ma tu zdań urwanych, wtrąconych wyrażeń. Również nie urzędowy, bo nie jest to pismo urzędowe, a tylko fragment artykułu prasowego, nie ma tu też tak charakterystycznych dla stylu urzędowego konstrukcji bezosobowych i zdań w stronie biernej. Do stylu artystycznego temu tekstowi też daleko – bo przecież styl artystyczny jest pełen ozdobników, wyszukanych porównań, metafor, epitetów. Jego celem jest zwrócenie uwagi na wyjątkową formę tekstu. A Henryk Samsonowicz, czyli autor cytowanego artykułu, chciał nam przekazać jakąś wiedzę. Czyli fragment jakiejś nauki. Zamierzał ją podać w sposób zrozumiały nie tylko dla naukowców, ale też dla przeciętnego, inteligentnego człowieka. I dlatego opublikował ją w powszechnie dostępnym tygodniku. Jest to więc styl popularnonaukowy.

 

Test 2.

Tekst źródłowy (cytujemy fragment):

Data Wydarzenie

1000 p.n.e. Chińczycy konstruują pierwsze latawce – urządzenia latające, cięższe od powietrza.

I wiek p.n.e. Owidiusz w Przemianach i Sztuce kochania przedstawia grecki mit o Dedalu i Ikarze.

XV wiek Leonardo da Vinci jako pierwszy Europejczyk prowadzi badania naukowe nad lotem ptaka i sporządza szkice latających maszyn.

21 XI 1783 Dwaj Francuzi odbywają pierwszy swobodny lot balonem skonstruowanym przez braci Montgolfier.

25 IX 1852 Po raz pierwszy wznosi się w powietrze zbudowany przez Henri Giffarda sterowiec, czyli kierowalny balon.

1881 Otto Lilienthal jako pierwszy leci w przestworza skonstruowanym przez siebie szybowcem.

17 XII 1903 Odbywa się pionierski lot konstruktorów samolotu – Orville’a i Wilbruma Wrightów.

Opracowano na podstawie: Anna Sproule, Bracia Wright. Dzieje budowy pierwszego samolotu, który wzbił się w powietrze.

Zadanie

W tekstach popularnonaukowych kalendarium służy do:

A. analizowania źródeł historycznych,
B. zaprezentowania faktów z otaczającej rzeczywistości,
C. uporządkowania informacji w sposób chronologiczny,
D. przedstawienia faktów w układzie przyczynowo-skutkowym.

Prawidłowa odpowiedź: C

Odpowiedź nie powinna sprawiać kłopotu, pod warunkiem że zna się takie pojęcia jak chronologia czy układ przyczynowo-skutkowy. Wiadomo przecież, że kalendarium przedstawia wydarzenia w porządku chronologicznym (czyli od najdawniejszych do współczesnych). Z pewnością nie przedstawia wydarzeń tylko współczesnych (czyli odpada odpowiedź B), nie przedstawia też skutków i przyczyn (odpada D). Na podstawie kalendarium nie przeprowadzimy też analizy źródeł historycznych, gdyż nie dostarczy nam ono niezbędnych do tego informacji. Kalendarium jest częstym składnikiem tekstów popularnonaukowych.

 

Test 3.: W oczekiwaniu na wiadomość

Tekst źródłowy (cytujemy fragmenty):

List musi stanowić produkt rozwiniętej cywilizacji (nadawca musi umieć pisać, odbiorca – czytać, posłaniec być godny zaufania i móc poruszać się po kraju względnie bezpiecznie). Rozległym scentralizowanym monarchiom starożytnego Bliskiego Wschodu niezbędna była dobra łączność w przestrzeni, aby móc w granicach swych państw skutecznie sprawować rządy. Wiele tysięcy listów zapisanych pismem klinowym na glinianych tabliczkach wykopali archeologowie z piasków Mezopotamii. Najstarszy znany list egipski wysłał około r. 2400 p.n.e. faraon Pepi II niejakiemu Hirfufowi. Egipcjanie korespondowali dużo i ochoczo – papirus był świetnym i praktycznym materiałem piśmiennym. Sygnały optyczne stosowane były głównie w starożytnej Grecji. W czasach historycznych jednak używano przede wszystkim gońców pieszych, biegaczy długodystansowych, którzy przekazywali wiadomości ustnie. Najsłynniejszym z nich był legendarny żołnierz, wysłany w 490 r. p.n.e. pod Maratonem. (…)

Na podstawie: Władysław Kopaliński, Opowieści o rzeczach powszednich, Warszawa 1988

Zadanie
Cechą stylu popularnonaukowego, który charakteryzuje podany tekst, jest:

  1. przekazanie fachowych informacji w powszechnie zrozumiały sposób,
  2. przewaga autorskiego komentarza nad prezentowaniem faktów,
  3. obecność dużej liczby dat w tekście,
  4. stosowanie prostych zdań w celu przedstawienia wydarzeń w zwięzły sposób.

Tym razem styl został już określony, a Twoim zadaniem było przypomnienie sobie, co takiego charakteryzuje ten styl. I znalezienie tych cech w przytoczonym tekście.

Prawidłowa odpowiedź: A.

Dlaczego?
Odrzucamy od razu odpowiedź C – same daty nie wystarczą, by tekst był popularnonaukowy. Musi być treść. Odrzucamy też odpowiedź B – celem tekstu popularnonaukowego jest przekazanie pewnej wiedzy, komentarz autora może więc stanowić znikomą część. Natomiast D również nie pasuje, bo przecież nie chodzi o przedstawianie wydarzeń w zwięzły sposób, lecz o przekazanie wiedzy. Treść musi być przekazana w sposób powszechnie zrozumiały. Czyli A.

Zobacz:

Kłopoty z formami wypowiedzi

Praca z tekstem – funkcje języka i formy wypowiedzi