Oświecenie
Oświecenie w Polsce W oświeceniu pierzchną ideały barokowe, rozmyślania o śmierci zastąpią programy poprawy życia, a Sarmatę – wolnomyśliciel i reformator. Oczywiście nie z dnia na dzień. W roku 1696 zmarł Jan III Sobieski, ostatni „czysto barokowy” król. Tron polski zajęli Sasi: August II i August III Mocny i rządy ich trwały od 1697 po 1763 rok, czyli sześćdziesiąt sześć lat. Możemy nazwać je „jesienią baroku” lub jak chcą inni – wczesnym oświeceniem. Choć wciąż jeszcze panuje
Charakterystyka oświecenia Nazwa – oświecenie Ogólnie oświeceniem nazywamy osiągnięcia kultury i nauki wieku XVIII. Po raz pierwszy użyto tej nazwy w Niemczech. Sugerowano w ten sposób, iż po wieku ciemnoty i zacofania nowa myśl wnosi światło rozjaśniające noc baroku. Uwierzono bowiem w siłę nauki i wiedzy. Mówiono też o tej epoce: wiek rozumu lub wiek filozofów. Nazwa wywodzi się zatem od światła, inaczej niż poprzednia – od klejnotu (barok), a
Kilka zasad na początek Znajdujesz się w świecie rozumu. W ubiegłym stuleciu Kartezjusz uzmysłowił to światu – tylko myśl jest pewna. Tak zrodził się racjonalizm – tylko rozum (ratio) to narzędzie zdolne do poznania świata. Wiek XVIII mocno myśl rozwinął. Oto kamienie milowe: Racjonalizm Pewne jest tylko to, że myślimy. Nie umiemy odpowiedzieć na setki pytań – ale pytamy, szukamy odpowiedzi, choć nie ma wiedzy – rozum pracuje. Krytycyzm Ludzie oświecenia podnieśli
Oświeceniowa Europa Europa Absolutyzm we Francji, panowanie kolejnych Ludwików: XIV (Króla Słońce), XV, wreszcie od 1774 roku – Ludwika XVI i Marii Antoniny. Narastający absolutyzm monarchii, wystawność życia dworu, bieda ludu doprowadzają do Wielkiej Rewolucji Francuskiej i ścięcia królewskiej pary. Rządy obejmują rewolucjoniści, dyrektoriat, a potem Napoleon (epoka napoleońska). Rosja mocarstwem – wzrost potęgi za panowania cara Piotra I, Katarzyny I, Piotra II, Katarzyny II – uczestniczki rozbiorów Polski. Anglia – państwo rewolucji przemysłowej
Ideologię oświecenia zamyka się czasem w krótkim zdaniu: Powrót myśli do świata rzeczy. Jest to: epoka, rozumu i filozofów – to wiek ogromnych przemian, epoka krytycyzmu wobec zjawisk i instytucji, epoka, która zaowocowała Wielką Encyklopedią Francuską, epoka, która nawiązała do ideałów antycznych, więc klasycznych. Do starożytnego i renesansowego pojmowania człowieka, do klasycznych ideałów piękna, do arystotelesowskich norm tworzenia sztuki, epoka klasycyzmu, rewolucji i… rozbiorów Polski. Zespół nowych postaw doprowadza do innego spojrzenia na
Jaki kolor ma światło? Światło, które świeci w nazwie tej epoki, zwykliśmy utożsamiać z tradycją encyklopedystów, Woltera i hasłami rewolucji francuskiej. Ewentualnie także z potężnymi racjonalistycznymi koncepcjami naukowymi Smitha czy Malthusa. To światło rozumu i etyki ludzkości pojmowanej jako najwyższy cel. Światło równości i sprawiedliwości społecznej, obiektywnej postawy naukowej. Jakie to piękne i wzniosłe! Cóż jednak zrobić z dokonaniami panującego w tym samym wieku Fryderyka Wielkiego? Przecież goszcząc na swym dworze Woltera i d’Alemberta, tworzył on równocześnie system polityczny, na który
Ignacy Krasicki Książę biskup warmiński – postać numer jeden Polski oświeceniowej. Jest przykładem umysłu oświeconego, twórcy utalentowanego i wykształconego, obdarzonego wyrafinowanym smakiem i intelektem. Zwano go księciem poetów, był faworytem króla (a właściwie królów, bo po rozbiorach chętnie goszczono go na dworze Fryderyka Wielkiego). Urodził się w Dubiecku nad Sanem, miał czterech braci (wszyscy prócz jednego wybrali stan duchowny). W trzydziestym szóstym roku życia został biskupem warmińskim, bywalcem dworu i
Ignacy Krasicki Był poetą i publicystą, jednym z najważniejszych twórców polskiego oświecenia. Przez współczesnych mu nazywany był księciem poetów. Był autorem Hymnu do miłości ojczyzny, który przez długie lata, zwłaszcza w czasie zaborów, pełnił rolę hymnu narodowego. Był autorem Mikołaja Doświadczyńskiego przypadków, pierwszej polskiej nowożytnej powieści. W swoich utworach realizował postulaty epoki: kształcenie społeczeństwa, propagowanie ideału człowieka oświeconego, piętnowanie pewnych zachowań i prostowanie systemu wartości. Był twórcą gorzkim czy śmiesznym? Gorzkim i śmiesznym – z jego śmiesznych
Ignacy Krasicki biografia Książę, biskup warmiński – jest niewątpliwie polskim przykładem umysłu oświeconego, twórcy utalentowanego i wykształconego, obdarzonego wyrafinowanym smakiem i intelektem. Zwano go księciem poetów, był faworytem króla (a właściwie królów, bo po rozbiorach chętnie goszczono go na dworze Fryderyka Wielkiego). Urodził się w Dubiecku nad Sanem, miał czterech braci (wszyscy prócz jednego wybrali stan duchowny). Ignacy w trzydziestym szóstym roku życia został biskupem warmińskim, bywalcem dworu i ważną postacią w Rzeczypospolitej. Był autorytetem, ale
Krasicki biografia Ignacy Krasicki – najwybitniejszy pisarz polskiego oświecenia, mistrz bajki i satyry, poeta, ksiądz i biskup warmiński; pseudonim X.B.W. (czyli Xsiążę Biskup Warmiński); nazywany przez współczesnych księciem poetów; posiadał wspaniały umysł i umiejętność zjednywania sobie ludzi; wzór dobrych manier, błyskotliwy rozmówca, mistrz ciętego dowcipu; spokrewniony z najświetniejszymi rodami Rzeczypospolitej. Urodził się w 1735 roku w Dubiecku nad Sanem w zubożałej rodzinie szlacheckiej posiadającej tytuł hrabiów Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Był
Ignacy Krasicki (1735-1801) Najsłynniejszy pisarz polskiego oświecenia (skojarz wiek XVIII). Poeta z zamiłowania, a z powołania… ksiądz – i to wysokiej rangi (biskup, a potem arcybiskup!). Jako jeden z najbliższych współpracowników króla Stanisława Augusta Poniatowskiego uczestniczył w życiu politycznym, kulturalnym i towarzyskim. Nazywano go księciem poetów w uznaniu za talent poetycki i piękny język utworów. Biografia Urodzony – 3 lutego 1735 roku w Dubiecku koło Sanoka jako syn kasztelana chełmskiego Jana. Należał do średniozamożnej szlachty, skoligaconej jednak z rodami
Przywykliśmy do negatywnej oceny sarmatyzmu i polskich obyczajów zawartej w oświeceniowej literaturze. Słusznie i niesłusznie. Słusznie, bo pisarze oświecenia wytknęli wszystkie polskie wady szlachcicom Sarmatom, powstały też znakomite portrety – choćby pijaka czy żony modnej z Satyr Krasickiego. Ogólnie z lektur wynika, iż polska szlachta piła bez umiaru, była rozrzutna, dzieci wychowywała w ciemnocie, nie czytała, wierzyła w zabobony, po części (tu więcej kobiety) ulegała bezmyślnie obcym modom. I żona modna z satyry Krasickiego, i Starościna z Powrotu posła reprezentują typ
Temat reform, troska o kraj były niewątpliwie w kulturze oświeceniowej tematem przewodnim. Sprzyja temu chwila historyczna: zagrożenie zewnętrzne, kolejne zabory, działania Sejmu Wielkiego – w końcu powstanie kościuszkowskie. Literatura podąża za historią. Chce uczyć, wskazywać zło, proponować dobre rozwiązania – nawet gdy szlachetna idea przerasta kunszt literacki. A tak właśnie jest w przypadku Powrotu posła – najbardziej dydaktycznego i reformatorskiego utworu epoki. Dobre postacie propagują pozytywne reformy, czarne charaktery reprezentują postawy wsteczne i egoistyczne. Lubimy
Powieść – dziś najsilniejszy gatunek prozatorski – kształtuje się jako nowożytny i popularny gatunek w XVIII wieku. Dzieje się tak głównie za sprawą pisarzy angielskich, którzy właśnie w oświeceniu napisali znakomite książki, takie jak Przypadki Robinsona Crusoe, Podróże Guliwera czy Historia życia Toma Jonesa. Europejscy czytelnicy, poznawszy te utwory, zrozumieli, czym może być czytanie literatury. Zapragnęli więcej rozrywki tego typu, a oznaczało to kres eposu, zmierzch romansu – za to
Ignacy Krasicki urodził się w 1735 r. w Dubiecku nad Sanem w zubożałej magnackiej rodzinie. Rodzice przeznaczyli go do stanu duchownego. Uczył się we Lwowie, w Rzymie i Warszawie, miał wielu przyjaciół, wśród których był m.in. Stanisław August. Przyjaźń z późniejszym królem pomogła mu w karierze – Stanisław August Poniatowski uczynił go swym kapelanem i współpracownikiem. Bywał na obiadach czwartkowych. Jego kariera rozwijała się bardzo szybko. Był współwydawcą i redaktorem naczelnym Monitora, drukował tam także swoje teksty. Krasicki wiele
Podział polskiego oświecenia wczesne 1740-1764 czasy saskie dojrzałe 1764-1795 czasy stanisławowskie schyłkowe 1795-1822 1795 – abdykacja króla Stanisława Augusta Esencja literacka Polskie oświecenie to właściwie: twórczość Ignacego Krasickiego (sporo do zapamiętania, od drobnych bajek po pierwszą polską powieść) publicystyka (ważne będą dzieła – propozycje reform działaczy polskiego oświecenia) Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza (przykład komedii politycznej i prezentacja poglądów postępowych patriotów) drobniejsze utwory: Chudy literat Adama Naruszewicza, Laura i Filon Franciszka
Hasło „filozofia oświeceniowa” wywołuje skojarzenie: Wolter, racjonalizm, encyklopedyści. Gdzie działają? We Francji. Co głoszą? Pochwałę rozumu i wiedzy, wolności i równości człowieka oraz tolerancji. Bardzo dobrze, ale do tej głównej etykietki trzeba dorzucić kilka uwag. Racjonalizm nie jest pojęciem osiemnastowiecznym. Jego ojcem był myśliciel wieku XVII, Kartezjusz, który rzekł słynne „Cogito ergo sum” (myślę, więc jestem). Wymieniony pośród wielkiej trójcy Jan Jakub Rousseau jest przecież twórcą sentymentalizmu, i uczucie, wrażliwość,
Oświecenie w Europie to wiek XVIII. Wiek XVIII – to stulecie bliskie w pewien sposób nam, współczesnym! Modna staje się nagle edukacja, wiara w rozum ludzki i rozwój nauk, postulaty głoszące prawo człowieka do wolności i szczęścia. Skąd my to znamy? Do tego: rozwój przemysłu, prawdziwy rozwój prasy i książki (w skali masowej dopiero w XVIII wieku), rozwój instytucji związanych z kulturą. Człowiek osiemnastego wieku ma dosyć barokowej metafizyki –
Satyra jest to utwór literacki, który ośmiesza lub piętnuje wady ludzi, obyczaje, charaktery, postawy światopoglądowe i orientacje polityczne, sposoby zachowań i mówienia itp. Satyra nie musi ukazywać sposobu napraw, podawać „lekarstwa” – jest ona po to, by negować, ośmieszać i pouczać. Zwykło się mówić, że satyra przedstawia rzeczywistość w krzywym zwierciadle, zdeformowaną przez komiczne wyolbrzymienie lub pomniejszenie. W szerokim zakresie wykorzystuje chwyty karykatury i groteski. Za kolebkę satyry uznaje się literaturę rzymską. W rozumieniu późniejszym pojęcie
Bajki Ignacego Krasickiego Bawić, ucząc albo uczyć, bawiąc To jedno z haseł oświecenia. Mówi się często – pisarz wychowuje, pisarz uczy, pisarz krytykuje wady. To ważne, ale jeszcze ważniejsze, jakie narzędzia wybiera i jak się nimi posługuje. Są formy literackie bardziej lub mniej sprzyjające celom twórcy. Bajka to forma bardzo stara i… bardzo prosta, ale – jak się okazuje – do wychowywania społeczeństwa bardzo dobra, wręcz idealna. Dlaczego tak często bohaterami bajek
