Ignacy Krasicki
- Był poetą i publicystą, jednym z najważniejszych twórców polskiego oświecenia.
- Przez współczesnych mu nazywany był księciem poetów.
- Był autorem Hymnu do miłości ojczyzny, który przez długie lata, zwłaszcza w czasie zaborów, pełnił rolę hymnu narodowego.
- Był autorem Mikołaja Doświadczyńskiego przypadków, pierwszej polskiej nowożytnej powieści.
- W swoich utworach realizował postulaty epoki: kształcenie społeczeństwa, propagowanie ideału człowieka oświeconego, piętnowanie pewnych zachowań i prostowanie systemu wartości.
- Był twórcą gorzkim czy śmiesznym? Gorzkim i śmiesznym – z jego śmiesznych bajek wyłania się przecież dość przerażająca wizja świata, którym rządzi prawo silniejszego, a uprzywilejowaną pozycję mają cwaniacy, bezwzględne chamy, kłamcy.
- Talent literacki łączył z błyskotliwym dowcipem i precyzyjnym językiem.
- Świetnie operował ironią i parodią.
- W swoich pismach publicystycznych i dziełach literackich propagował reformy i postęp.
Skojarz ze zjawiskami i nurtami epoki
Klasycyzm
Główny prąd literacki i kulturowy oświecenia. Rozkwit klasycyzmu przypada na czasy stanisławowskie, czyli rządy Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ośrodkiem klasycyzmu jest Warszawa, a najważniejszymi pismami, propagującymi jego idee są: Monitor oraz Zabawy Przyjemne i Pożyteczne.
.
Co trzeba zapamiętać?
- Podstawę filozoficzną klasycyzmu stanowi racjonalizm.
- Dzieło literackie miało być podporządkowane ściśle określonym normom (regulowały to poetyki).
- Dużą rolę przywiązywano do naśladowania wzorców antycznych oraz do umiaru, harmonii i spokoju, jasnego, starannego języka, który miał cechować doskonałe dzieło.
- Dziełami literackimi rządziła zasada mimesis i prawdopodobieństwa życiowego, dlatego od pisarza oczekiwano obycia, wykształcenia, zainteresowania współczesną kulturą.
- Jednym z podstawowych założeń poetyki oświecenia była zasada decorum.
- Literatura miała realizować zadania dydaktyczno-moralizatorskie: bawić, ucząc lub… tylko uczyć.
- Najbardziej popularne gatunki to powiastka filozoficzna, oda, satyra, bajka, poemat heroikomiczny.
Poemat heroikomiczny
Poemat heroikomiczny jest to wierszowana parodia eposu, w której autor posługuje się konwencją stylistyczną tradycyjnie używaną w eposach do przedstawienia wydarzeń błahych, głupawych, śmiesznych czy absurdalnych – np. w Myszeidzie Krasicki opiewał wojnę myszy z kotami, zaś w Monachomachii – wojnę mnichów zakończoną ogólnym pijaństwem…
- W poemacie heroikomicznym mamy do czynienia z z niezgodnością wysokiego stylu poematu z banalnym, przyziemnym, śmiesznym tematem.
- Styl homerycki, który kojarzy się z opisami bitew, pojedynków, czynów wielkich wojowników, w zetknięciu np. z „czynami” mnichów, które są zwykłą pijacką burdą, daje efekt komiczny.
Pierwszym znanym poematem heroikomicznym jest Batrachomyomachia, przypisywana Homerowi.
Prześmieszne są już same tytuły poematów heroikomicznych: Wiadro porwane Alessandra Tassiniego czy Porwany lok Aleksandra Pope’a.
.
Uczyć, bawiąc
Jedno z ważnych haseł epoki. Twórcy oświeceniowi starali się umoralniać czytelnika, skłaniać do zastanowienia nad samym sobą i społeczeństwem, w którym żyje, a zarazem go trochę rozbawić, skłonić do uśmiechu. Najbardziej znane gatunki wciągnięte w tę wesołą służbę to satyra i bajka.
Satyra
To gatunek literacki wywodzący się ze starożytności, który ośmiesza i piętnuje pewne zjawiska społeczne czy ludzkie wady. Satyra ukazuje świat w krzywym zwierciadle – zdeformowany, wyjaskrawiony – częste środki, którymi posługują się autorzy satyr, to deformacja, karykatura i wyolbrzymienie. Zazwyczaj jest to niezbyt obszerny utwór piętnujący i ośmieszający grupy społeczne, konkretnych ludzi lub pewne typy zachowań. Najczęściej zawiera przestrogę, pouczenie i/lub przesłanie, jest więc gatunkiem dydaktyczno-moralizatorskim. Świetnie realizuje jedno z ważnych haseł epoki – „uczyć, bawiąc”. Rzeczywiście, satyry bywają bardzo śmieszne, ale jest to gorzki śmiech. Najbardziej znane satyry Krasickiego to Do króla, Żona modna, Pijaństwo, Świat zepsuty.
Bajka
Krótki utwór napisany prozą lub wierszem (częściej wierszem), zawierający morał. Jest to więc gatunek dydaktyczny.
- Bohaterami bajek bywają ludzie, ale najczęściej są to zwierzęta, którym przypisane zostały stałe cechy. Przykłady? Nietrudno podać kilka: wół – siła i upór, mrówka – pracowitość, owca – naiwność, lis – spryt, lew – duma, pycha.
- Przedstawiane w bajkach sytuacje służą ilustrowaniu prawd moralnych i obyczajowych. Bajka często zawiera morał, a nauka moralna w niej zawarta polega na pokazywaniu skutków pewnej postawy życiowej, np. bajka Kruk i lis udowadnia, że nie warto być próżnym i bezkrytycznym wobec siebie…
- Morał, często w formie puenty, może występować na końcu bajki (jako wniosek z ukazanej sytuacji) lub na początku (jako prawda, która zostanie zilustrowana).
- Wyróżniamy dwa podstawowe typy bajek: narracyjną (dłuższą, z zarysowaną wyraźnie fabułą, przykładem może być wspomniany już Kruk i lis czy Wół minister) i epigramatyczną (krótką, kilkuwersową, np. Dewotka).
Legendarny twórca bajek to Ezop z Frygii, żyjący w VI w. p.n.e. Do niego odwoływali się późniejsi twórcy, np. La Fontaine, Trembecki i Krasicki.
Uwaga, autor hymnu!
Hymn do miłości ojczyzny został opublikowany w 1774 r. w Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych. Ten utwór powstał w czasach niewoli i zagrożenia bytu narodowego – nawiązaniem do rozbiorów są „pęta” i „więzy”. Każda ofiara złożona na ołtarzu ojczyzny przynosi chlubę. W tak trudnych czasach ofiarę powinien ponieść każdy obywatel.
Hymn… jest przykładem liryki patriotycznej czasów niewoli.
Uwaga, autor pierwszej polskiej powieści nowożytnej
Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki to pierwsza polska powieść nowożytna (1776). Łączy w sobie elementy różnych typów ówczesnej prozy: powieści o dojrzewaniu, powieści podróżniczej, satyryczno-obyczajowej, utopijnej. Ukazane są w niej losy przeciętnego polskiego szlachcica (uwaga, bohater nosi nazwisko znaczące!), którego najrozmaitsze przygody, a zwłaszcza pobyt na wyspie Nipu, doprowadzają do tego, że zostaje zupełnie nieprzeciętnym, prawym i dojrzałym człowiekiem. Wątek przygodowy splata się tu, jakżeby inaczej, z dydaktyką.
Te dzieła zawsze z nim skojarz:
- 1774 – Hymn do miłości ojczyzny
- 1775 – Myszeida
- 1776 – Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki
- 1778 – Monachomachia
- 1779 – Bajki i przypowieści
- 1779 – Satyry
.
Zobacz: