Ignacy Krasicki urodził się w 1735 r. w Dubiecku nad Sanem w zubożałej magnackiej rodzinie. Rodzice przeznaczyli go do stanu duchownego.
- Uczył się we Lwowie, w Rzymie i Warszawie, miał wielu przyjaciół, wśród których był m.in. Stanisław August.
- Przyjaźń z późniejszym królem pomogła mu w karierze – Stanisław August Poniatowski uczynił go swym kapelanem i współpracownikiem. Bywał na obiadach czwartkowych. Jego kariera rozwijała się bardzo szybko.
- Był współwydawcą i redaktorem naczelnym Monitora, drukował tam także swoje teksty.
- Krasicki wiele podróżował i prowadził wielkopański styl życia, co wpędziło go w długi, z którymi nie poradził sobie do końca życia.
- Pod koniec życia (w 1795 r.) został arcybiskupem gnieźnieńskim. Zmarł w 1801 r. w Berlinie.
Gatunki
- Gatunek ten stworzył w starożytności Ezop, którego bajki o wyraźnym moralizatorskim zabarwieniu i zwierzęcych bohaterach naśladowali późniejsi twórcy tego gatunku (bajki ezopowe). Na twórczość bajkopisarzy wpływ miał także tworzący w I w. n.e. Fedrus.
- W XVII w. bajki narracyjne (zwięzłe nowele o prostej akcji i ograniczonej liczbie postaci) pisał La Fontaine.
- Bajka to krótka wierszowana, alegoryczna opowieść o zwierzętach, ludziach lub przedmiotach, której celem jest wypowiedzenie nauki moralnej o ogólnym charakterze. Postacie występujące w bajkach to najczęściej alegorie – mają poza znaczeniem dosłownym znaczenie uniwersalne. Na przykład lis to chytrość i spryt, a kruk to pragnienie pochwał.
Satyra
- Satyra powstała w literaturze rzymskiej jako gatunek wierszowany o charakterze parenetycznego monologu, czasem z elementami dialogowanymi. Należała wtedy do liryki. Jej twórcą był Horacjusz. Satyra występowała najczęściej w epokach klasycyzujących – w Polsce jej rozkwit nastąpił w dobie oświecenia.
- Satyra jest to utwór dydaktyczny, ośmieszający i wytykający wady i występki ludzkie oraz wady społeczne najczęściej o charakterze obyczajowym i politycznym. Satyra posługuje się krytyką, dlatego często stosuje deformację, groteskę czy wyostrzenie piętnowanych cech w inny sposób, np. za pomocą humoru, drwiny, sarkazmu, ironii, pastiszu, śmiechu.
Poemat heroikomiczny
Gatunek ten ukształtował się w literaturze starożytnej Grecji (V w. p.n.e.). Pierwszym poematem heroikomicznym była Batrachomimachia – czyli Wojna żab z myszami. Jest to wyraźna aluzja do konwencji eposu homeryckiego. Celem poematów heroikomicznych jest ukazanie opisywanej sytuacji czy wydarzenia w sposób satyryczny, co ma jednak swój wydźwięk dydaktyczny. Według Słownika terminów literackich jest to utwór epicki, będący parodią eposu rycerskiego i bohaterskiego. W tym celu autor używa podniosłego, bardzo patetycznego stylu i stosuje go do opisania błahych i codziennych problemów. W Monachomachii spór mnichów został opisany za pomocą takich środków stylistycznych, jak inwokacja, porównanie homeryckie, personifikacja, oktawy stroficzne.
Powieść nowożytna
Pierwsza polska powieść nowożytna to Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki. Powieść oświeceniowa wyrosła z publicystyki i pojawiła się w literaturze w momencie, kiedy zaczął zanikać tradycyjny epos. Jest ona syntezą wszystkich odmian powieści oświeceniowych – a więc satyryczno-obyczajowej, przygodowej i robinsonady połączonej z utopią i powieścią dydaktyczną.
W oświeceniu bardzo wyraźnie odcinano się od barokowego romansu, pełnego wyjątkowo niezwykłych przygód, dlatego starano się, aby nowa powieść była silnie osadzona w realiach ówczesnego życia.
Tytuł i geneza dzieł
Bajki
Krasicki zatytułował swoje tomiki z bajkami, używając nazw gatunkowych. Swoje bajki wydał w dwóch tomach.
- Pierwszy – zatytułowany Bajki i przypowieści zawierał 106 utworów podzielonych na cztery części, a rozpoczynał go Wstęp do bajek. Bajki zawarte w tym tomie to bajki krótkie, epigramatyczne, ezopowe. Bajki były ulubionym gatunkiem wśród uprawianych przez poetę. Pisał je do końca życia.
- Drugi tom zatytułowany Bajki nowe ukazał się już po śmierci autora w roku 1802. Ten tom zawierał utwory wzorowane na La Fontainie – dłuższe, narracyjne.
Satyry
Krasicki pierwsze swoje satyry wydał anonimowo w tomie zatytułowanym po prostu Satyry. Tom ten zawierał dwanaście satyr i list dedykacyjni – satyrę Do króla.
Poematy heroikomiczne
Pierwszym poematem heroikomicznym wydanym przez Krasickiego była Myszeida, kolejnym wydana anonimowo Monachomachia, czyli wojna mnichów. Utwór ten – ośmieszający zakonników i atakujący zakony żebracze – napisany przez księdza, wywołał bardzo burzliwe dyskusje, tym bardziej że bardzo szybko odgadnięto autora. Ataki na Krasickiego i powszechne oburzenie zmusiły autora do napisania Antymonachomachii, która miała odwołać postawione wcześniej zarzuty. Jednak była to palinodia (pseudoodwołanie). Utwór miał tych samych bohaterów i liczył tyle samo pieśni i oktaw co Monachomachia.
Powieść nowożytna
Na apel Komisji Edukacji Narodowej o nadsyłanie rad i wskazówek dotyczących organizacji szkół Ignacy Krasicki odpowiedział powieścią Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, wydaną w 1776 r. Doświadczyński to bohater łączący w sobie wartościowe rodzime cechy Sarmaty z postępowymi poglądami oświeceniowymi.
.
Tło epoki
Rzeczpospolita XVIII w. to przede wszystkim kraj szlachty zdominowanej przez magnaterię, która także nie dopuszczała do głosu we własnych sprawach mieszczan i chłopów. To również czas wielkich zmian – Sejmu Wielkiego, walki o reformy, ale też rozbiorów.
Król Polski, Stanisław August Poniatowski, to wielki mecenas kultury. Dzięki niemu nastąpił rozwój czasopiśmiennictwa, teatru publicznego, reforma szkolnictwa (Komisja Edukacji Narodowej i Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych), a także powstały Łazienki z pałacem Na Wodzie, Belweder. To on organizował obiady czwartkowe (których stałym bywalcem był Krasicki), sprowadził do Polski Marcella Baciarellego i Bernarda Canaletta – można by tak długo wymieniać.
Terminy do zapamiętania
Morał – to pouczający wniosek, podsumowanie sensu całej bajki lub opowieści. Jest zwykle formułowany w krótkim zdaniu umieszczonym na końcu lub na początku utworu. Morał może nie być wyrażony wprost, lecz jedynie wyraźnie zasugerowany.
Alegoria – to pojedynczy motyw lub zespół motywów w utworze literackim lub w dziele plastycznym, który poza znaczeniem dosłownym i bezpośrednio przedstawionym ma jeszcze znaczenie inne – ukryte i domyślne. To drugie znaczenie jest konwencjonalne, ustalone przez tradycję i tylko jedno. Przykładem alegorii jest kościotrup z kosą – alegoria śmierci.
.
Zobacz:
Przedstaw Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki jako pierwszą polską powieść nowożytną.
Myszeida, Monachomachia i Antymonachomachia Ignacego Krasickiego