Współcześni nazywali go księciem poetów. W świadomości potomnych funkcjonuje przede wszystkim jako świetny bajkopisarz, dowcipny i kąśliwy satyryk, twórca obdarzony wyjątkowym poczuciem humoru.
O pisarstwie Krasickiego mówimy zazwyczaj: zabawne, komiczne, uszczypliwe. Pamiętajmy jednak, że szyderczy śmiech bywa często maską, skrywającą prawdziwe oblicze prześmiewcy. Wie on, że śmiech ma funkcję uzdrawiającą. Oczyszcza ze złych emocji, uwydatniając przy okazji istotne prawdy.
W twórczości Krasickiego, utrzymanej przeważnie w tonacji buffo, ulegają ścisłemu zespoleniu dwa różne żywioły – uczuciowy i myślowy.
Emocjom wyrażanym poprzez śmiech, żart, kpinę towarzyszy zawsze refleksja; poważna, smutna, często gorzka. Wielki kpiarz jest jednocześnie wielkim moralistą, któremu przyświeca idea doskonalenia rzeczywistości zewnętrznej na miarę doskonałości własnej, na miarę własnego „Ja”. Korygowanie świata i ludzi było, jest i zawsze będzie „zuchwałym rzemiosłem”, spójrzmy więc na twórczość „księcia poetów” jak na swego rodzaju akt odwagi pisarskiej, modyfikację krytycznego dystansu wobec autorytetów, instytucji, a przede wszystkim ułomności ludzkiego charakteru, wszak:
„I śmiech niekiedy może być nauką
kiedy się z przywar, nie z osób natrząsa…”
Spuścizna, jaką po sobie pozostawił, walcząc piórem o naprawę świata, dowodzi, że był artystą wielkiego formatu. Obok talentu fabulisty przejawia niemałe zdolności w tworzeniu ciętych satyr i poematów heroikomicznych. Był autorem pierwszej polskiej powieści. Okazał się więc twórcą wszechstronnym, swobodnie operującym wieloma konwencjami literackimi. Na obszerny i zróżnicowany pod względem gatunkowym dorobek składają się między innymi:
- bajki zgrupowane w dwóch tomach: Bajki i przypowieści oraz Bajki nowe
- poematy heroikomiczne: Monachomachia, Antymonachomachia, Myszeida
- powieści: Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, Pan Podstoli
- liryka, listy poetyckie, komedie, proza publicystyczna.
.
Sceptyczny bajkopisarz
Spośród wielu gatunków, jakie uprawiał Krasicki, bajki najlepiej przetrwały próbę czasu. Do dziś są chętnie czytane, przytaczane. W czym upatrywać tak dużej popularności bajki? W krótkiej, lapidarnej formie? Dowcipnej poincie? Błyskotliwie odsłoniętej prawdzie o nas samych? Dramatycznie zarysowanej sytuacji? Myślę, że każdy z wymienionych elementów wpłynął na tak dużą poczytność tych utworów. Spróbujmy zatem przyjrzeć się im trochę bliżej, przypominając wcześniej podstawowe cechy bajki. Będą to:
- miniaturyzacja świata przedstawionego. Bajka dąży do maksymalnie skrótowego, zwięzłego ujmowania rzeczywistości, stąd tendencja do redukcji partii opisowych. Realia zarysowane są bardzo skąpo, często, gdy nie jest to konieczne dla zrozumienia sensu bajki, autor w ogóle nie informuje czytelnika, gdzie rozgrywa się akcja.
- alegoryzacja treści. Bajka jest utworem o dwuplanowej strukturze: zawiera płaszczyznę znaczeń dosłownych (fabułę), która kryje w sobie sceny alegoryczne. Są one jednoznaczne, czytelne, ponieważ odwołują się do utrwalonych w powszechnej świadomości kulturowej, skonwencjonalizowanych znaczeń. Na przykład lis stanowi w bajce alegorię chytrości, paw dumy, jagnię bezbronności itp. Występujące w utworze zwierzęta są zatem uosobieniem ludzkich cech.
- typizacja bohaterów. Postaci nakreślone przez autora nie stanowią nigdy pełnych, szeroko rozbudowanych charakterów, ale tylko określone typy, eksponując jedną dominującą cechę osobowości. Mamy zatem w bajce typ skąpca, głupca, dewotki, kłamcy itp. Stopień indywidualizacji bohatera jest zatem niewielki, często dla uniknięcia schematyzmu, obraz bohatera zostaje wzbogacony o rysy dodatków, precyzujące wygląd i charakter.
- dwudzielność typów i postaw. Układ kompozycyjny postaci opiera się zazwyczaj na zasadzie kontrastu, np. wilk-owca, lis-kruk, starzec-młodzik, szczur-kot itp. Zestawienie przeciwieństw rodzi napięcie dramatyczne w utworze.
- dydaktyzm bajki. Bajka jest utworem o ambicjach moralizatorskich. Z zarysowanej sytuacji musi płynąć określone pouczenie – morał. Umieszcza go autor przeważnie na końcu jako konkluzję lub na początku utworu jako konstatację wymagającą zilustrowania konkretnym przykładem. Zdarza się, że kiedy nakreślona scena jest oczywista i jasna, bajka nie zawiera bezpośrednio sformułowanej pointy, odbiorca musi ją sam dopowiedzieć.
Bajki pisane przez największych fabulistów europejskich, takich jak: La Fontaine, Lessing, Kryłow czy Krasicki są w dużej części przetworzeniem motywów bajek Ezopa.
Już w starożytności utrwaliły się dwa sposoby ich transpozycji, co w konsekwencji prowadziło do ukształtowania dwóch odmian tego gatunku: bajki epigramatycznej i narracyjnej.
- Bajka epigramatyczna jest maksymalnie zwięzła, lapidarna, dąży do ograniczenia fabuły i zredukowania opisów na rzecz formułowania sentencji czy refleksji na temat świata.
Jej celem jest wydobycie najistotniejszej treści i zapisanie jej w sposób najbardziej precyzyjny.
- Bajka narracyjna realizuje się w znacznie dłuższej formie, zawiera bardziej rozbudowane sekwencje fabularne, uwagę czytelnika skupia głównie na opowiadaniu, a nie sentencji.
Jej styl jest mniej „skondensowany”, dużo lżejszy niż język bajki epigramatycznej.
Krasicki uprawiał obydwie formy, zarówno epigramatyczną, jak i narracyjną. Zobaczmy zatem, jak wygląda świat według najsłynniejszego polskiego bajkopisarza.
.
Przegląd najbardziej znanych bajek Krasickiego:
Kruk i lis
– przetworzenie słynnego motywu Ezopowego
- Konstrukcja i tematyka
Tło i miejsce wydarzenia zaledwie naszkicowane. Symbolika utworu konwencjonalna – lis to alegoryczne uosobienie chytrości i podstępu, kruk – pazerności i łakomstwa. Naiwna alegoryczność zostaje rozbita poprzez wzbogacenie obrazu kruka o rysy indywidualizujące jego wygląd, zaznaczone w nieszczerej i kłamliwej przemowie lisa.
Zachwyt lisa nad krukiem jest tak przesadny, że automatycznie sygnalizuje podstęp. Monolog zatrzymuje akcję, by wzmocnić napięcie dramatyczne, a następnie gwałtownie przyspieszyć bieg wydarzeń poprzez wprowadzenie ciągu czasowników ruchu: „ser wypadł, lis go porwał i kruka zostawił”
- Morał
Należy mieć więcej dystansu wobec samego siebie, nie ulegać pochlebstwom, bo może się to źle dla nas zakończyć.
Jagnię i wilcy
- Konstrukcja i tematyka
Elementy pejzażu zredukowane do minimum – akcja rozgrywa się w lesie.
Symbolika konwencjonalna, wprowadzona na zasadzie kontrastu – jagnię, alegoria niewinności i bezbronności zostaje przeciwstawione wilkom uosabiającym siłę i drapieżność. Charakterystyka wilków wzbogacona została o cechy dodatkowe, takie jak: szczerość i cynizm, dzięki wprowadzeniu dialogu („smacznyś, słaby i w lesie…”).
Dialog wilków z jagnięciem opóźnia moment katastrofy, potęguje dramat sytuacji.
- Morał
W świecie rządzi prawo silniejszego, słabego i bezbronnego nic nie jest w stanie ochronić.
Ptaszki w klatce
- Konstrukcja i tematyka
Miejsce wyraźnie zaznaczone, bo istotne dla zrozumienia bajki. Klatka jest alegorią państwa będącego pod jarzmem niewoli. Zarys postaci opiera się na klasycznej dwudzielności typów i postaw. Bohaterów różni wiek, zachowanie (stary czyżyk płacze, młody dziwi się), wcześniejsze doświadczenia (stary czyżyk urodził się na wolności, młody w niewoli). Młody nie tęskni za wolnością, gdyż jej nigdy nie znał.
- Morał
Nie zostaje sformułowany wprost. Sytuacja jest tak precyzyjnie nakreślona, iż jednoznacznie nasuwa wniosek: kto nigdy nie doświadczył wolności, ten nie będzie jej pragnął.
Dewotka
- konstrukcja i tematyka
Tło wydarzeń ujęte skrótowo – rzecz dzieje się w trakcie odmawiania pacierzy przez „nabożną” niewiastę. WyraŸna typizacja postaci eksponująca jedną z cech – dewocję, zaznaczony jest rozdŸwięk między głoszonym słowem a rzeczywistym postępowaniem. Portretowi dewotki nadaje autor rys komiczny, a jednocześnie niezwykle sugestywny – szacowna matrona, deklarująca światu swoją rzekomą pobożność, za błahe przewinienie bije zaciekle służącą, odmawiając jednocześnie słowa modlitwy.
- Morał
„… uchowaj Panie Boże takiej pobożności” – strzeżmy się przed tak bezmyślnym praktykowaniem wiary.
Malarze
- konstrukcja i tematyka
Realia zarysowane skąpo – historia miała miejsce „przed laty”.
Symbolika konwencjonalna, realizująca zasadę kontrastu typów i postaw – Piotr alegoryczne uosobienie dobroci, prawdy, szczerości zostaje przeciwstawiony Janowi będącemu ucieleśnieniem nieprawości i obłudy. Portrety obydwu bohaterów wzbogaca informacja uzasadniająca ich obecne losy – Piotr jest biedny, gdyż maluje prawdę nie zawsze miłą, Jan jest bogaty, gdyż upiększa, retuszuje twarze.
- Morał
Prawda nie popłaca. Obłuda, kłamstwo, fałsz przynoszą zyski.
Świat nakreślony w bajkach nie napawa optymizmem. Królują w nim niepodzielnie przemoc, podstęp, fałsz, obłuda, pochlebstwo, skąpstwo, dewocja… Dobro nie zwycięża prawie nigdy, prawda, szczerość, niewinność, prawość nie mają wiele do powiedzenia. Człowiek jest tu albo naiwnym głupcem, albo drapieżnym wilkiem dyktującym własne, bezwzględne prawa. Próżno poszukiwać w tych bajkach baśniowych rozwiązań, takich, w których zło zostaje zawsze poskromione. Bajki Krasickiego wyrastają z realistycznej obserwacji czasów, w których żył ich twórca. Charakterystyczna dla epoki oświecenia była idea sceptycyzmu. Krasicki oglądał świat właśnie z perspektywy poety, który przestał żyć iluzją, że mieszka „na najlepszym ze światów”.
.
Cięty satyryk
Z niewiary w normalny porządek świata zrodziły się również satyry. Napisał ich Krasicki ponad dwadzieścia. Każda stanowi manifestację, nie tylko sceptycznej postawy wobec rzeczywistości, lecz także gorzkiego krytycyzmu wymierzonego przede wszystkim w ułomną i niedoskonałą naturę ludzką. W satyrze Do króla autor pisze:
Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka.
Wielbi urząd, czci króla, lecz sądzi człowieka…
Satyra stała się dla poety bezkompromisowym narzędziem walki z najgorszymi ludzkimi i narodowymi przywarami.
Nie szczędził Krasicki Polakom zjadliwych uwag, szyderstwa, drwiny i ironii. Budował wizerunki karykaturalne, groteskowe, nierzadko celowo przerysowane i wyostrzone, by dobitniej zaakceptować problem. Potrafił być zabawny, komiczny, błyskotliwy, zwłaszcza przy portretowaniu „oryginalnych” figur, potrafił być również nudny zazwyczaj, gdy przybierał nazbyt mentorski ton. Cóż, celem satyry jest jednak pouczać, naprawiać błędy, dlatego musimy poecie wybaczyć tę odrobinę nużącego moralizatorstwa.
.
Przegląd najbardziej znanych satyr Krasickiego:
Świat zepsuty
- przedmiot krytyki
Krytyka cywilizacji miejskiej – miasto uosabia to wszystko, co złe, wynaturzone, jest obszarem zepsucia i degeneracji moralnej, symbolem zbytków, wielkopańskich manier, życia ponad stan, które prowadzi do unicestwienia wartości moralnych, do występku i bezprawia.
Negatywne wzory życia w stolicy przenikają w inne części kraju.
- zastosowane środki artystyczne
- pytania retoryczne i wykrzykniki budzące napięcie emocjonalne
- zagęszczenie przykładów negatywnych zjawisk
- katastroficzna metafora Polski jako tonącego okrętu
- odmiana satyry
filozoficzno-moralna
Żona modna
- przedmiot krytyki
Krytyka cudzoziemszczyzny, bezkrytycznego, bezmyślnego naśladowania obcych wzorów. Krytyka zbytków, życia ponad stan, które w efekcie prowadzi do bankructwa oraz ciasnych horyzontów umysłowych – pazerny szlachcic, który żeni się tylko ze względu na wioski, jakie przyszła żona wniesie mu w posagu.
- zastosowane środki artystyczne
- hiperbolizacja – wyolbrzymienie, przerysowanie wizerunku modnej żony
- komizm postaci
- komizm sytuacji (np. pożar obejścia w trakcie pokazu fajerwerków).
- odmiana satyry
obyczajowa
Pijaństwo
- przedmiot krytyki
Napiętnowanie pijaństwa, które wyzwala w człowieku wady: kłótliwość, gadulstwo, awanturnictwo, megalomanię.
Krytyka postawy obywatelskiej polskiej szlachty, potrafiącej jedynie „przy butelce” opłakiwać narodowe klęski i składać patriotyczne deklaracje nie mające pokrycia w rzeczywistym postępowaniu.
- zastosowane środki artystyczne
- obrazowość, sugestywność narracji
- ironia
- karykatura
- komizm postaci przedstawionych w trakcie uczty
- dydaktyzm
- odmiana satyry
obyczajowa
Do króla
- przedmiot krytyki
Rozprawa z konserwatyzmem, nieuctwem, megalomanią polskiej szlachty stawiającej królowi szereg absurdalnych zarzutów, takich jak to, że nie pochodzi z królewskiego rodu, jest Polakiem, jest zbyt łagodny, jest wykształcony, szerzy kulturę i naukę, jest za dobry.
Zarzuty skierowane do króla przez reprezentanta politycznych przeciwników kompromitują w istocie nie władcę, lecz ich samych, obnażając ciasnotę umysłową, obskurantyzm, gadulstwo, warcholstwo szlachty.
- zastosowane środki artystyczne
ironia, która sprawia, że monolog sejmowego krzykacza trzeba wziąć w cudzysłów, w istocie jest on pochwałą króla a krytyką szlacheckich warchołów.
- odmiana satyry
polityczna
Satyry Krasickiego, chociaż tak głęboko wtopione w klimat epoki oświecenia, okazały się w przeważającej mierze tekstami o wymiarze uniwersalnym. Ani ludzka natura, ani obyczajowość, ani formy życia społecznego nie uległy na przestrzeni wieków tak wielkim zmianom, aby kwestie stawiane w satyrach miały się zdezaktualizować. Jednak wartość tych utworów polega nie tylko na tym, że odnajdujemy w nich problemy dotyczące również współczesności, lecz także na zręcznym ujęciu tematów. Obrazowy styl, barwnie szkicowane sceny rodzajowe, cięty dowcip, komizm postaci i sytuacji ukazują twórcę satyr jako artystę, który rzemiosło pisarskie opanował do perfekcji.
.
Nieprzejednany demaskator
Niemały talent komiczny przejawił Krasicki również jako autor poematów heroikomicznych, Myszeidy, Monachomachii i Antymonachomachii. Były parodiami wielkich eposów bohaterskich, znanych już w starożytności, pisanych także w epokach późniejszych.
Istotą poematu heroikomicznego jest naruszenie zasady decorum, która eposowi przypisywała patetyczny, podniosły styl, bardzo kunsztowny i wyszukany, stosowany po to, by należycie podkreślić temat – teatr wojenny, mistrzostwo szabli, bohaterskie czyny rycerskie.
W przezabawnych poematach Krasickiego wysoki styl i wyrafinowana forma zostaje zderzona z błahą tematyką, co staje się źródłem przeróżnych efektów komicznych. Myszeida, na przykład stylem pełnym patosu opowiada o wojnie kotów z myszami, w której nad wyraz waleczny kot Filuś i wielcy wodzowie Myszogryz i Dusimyszek walczą zaciekle z zastępem równie dzielnych myszy.
Monachomachię napisał Krasicki w Berlinie, w apartamencie zajmowanym niegdyś przez wielkiego twórcę francuskiego oświecenia – Woltera. Niewykluczone, że niepokorny duch słynnego skandalisty pozostał jeszcze w mieszkaniu i natchnął Krasickiego do napisania nie mniej skandalizującego tekstu. Monachomachia wywołała prawdziwą burzę, zwłaszcza w środowisku duchownych. Część krytyki do dzisiaj uważa ów utwór za niesmaczny. Zobaczmy, co tak strasznie zbulwersowało czytelników.
Plan fabularny poematu opiera się na konflikcie dwóch zakonów: dominikanów i karmelitów. Spór “intelektualny” przeradza się w prawdziwą wojnę, w której główną bronią stają się sandały, pasy, kufle od wina, talerze, a także święte przedmioty. Dopiero puchar, co „wiele pomieścić trunku był sposobem” godzi zwaśnionych mnichów.
Monachomachia realizuje więc klasyczną poetykę poematu heroikomicznego. Potyczki rozjuszonych zakonników stanowią parodię wielkich scen batalistycznych, jakie znamy z eposów.
Opisuje je autor stylem niezwykle podniosłym i kunsztownym, używając rozbudowanych porównań, wytwornych określeń, stosując charakterystyczną dla eposu, bardzo trudną formę oktawy. Bogata oprawa stylistyczna nie koresponduje, rzecz jasna, z treścią błahą i zabawną, stąd tyle akcentów komicznych.
Talent komiczny autora ujawnia się przede wszystkim w portretowaniu zakonników. Krasicki nie tworzy pełnych charakterów, ale określone typy. Szkicuje je grubą kreską, zdradzając skłonność do ujęć karykaturalno-satyrycznych. Mimo wyraźnej typizacji postaci udało się pisarzowi uniknąć schematyzmu dzięki wzbogaceniu bohaterów o dodatkowy rys indywidualizujący czy detal sytuacyjny. Tak oto obżartuch przeor „ociera z potu mięsiste jagody”, osiłek Gaudenty ryczy „jak lew rozjuszony”, pseudofilozof Honorat czyta, że „po ciemnej nocy jasny dzień przychodzi”, laluś Hiacynt za jednym zamachem urywa dwa kaptury, moczygęba Hilary ostrzega mnichów przed dysputą „kuflową”. „Pijemy dobrze, ale lepiej oni.” Barwność kreowanych postaci uzyskuje autor, nie dzięki rozbudowanym charakterystykom, lecz dzięki operowaniu dosadnym, sugestywnym szczegółem dotyczącym wyglądu, charakteru, zachowania, sytuacji. Mistrzowsko pokazuje tłum, tworzy ujęcia niezwykle dynamiczne, dając tym samym wrażenie straszliwego zgiełku, rumoru, nieustannego ruchu.
Jaki jest cel tak zręcznie przeprowadzonej parodii? Zamiary poety wydają się czytelne. Odsłania je zresztą w kilku sprytnie wkomponowanych w tekst sentencjach, jak: „Nie wszystko złoto, co się świeci z góry”, „Śmiejmy się z głupich, choć i przewielebnych”, „I śmiech niekiedy może być nauką”.
Zadaniem utworu było obnażenie prawdziwego oblicza życia zakonnego, które przybrało kształty dalekie powszechnym wyobrażeniom o skromnej, upływającej na modlitewnej kontemplacji egzystencji mnichów. Krasicki z pasją demaskował kompromitujące zakonników przywary: lenistwo, obżarstwo, pijaństwo, gadulstwo, kłótliwość, porywczość charakteru, upadek ambicji intelektualnych. Oczywiście, trzeba mieć na względzie, że naszkicowane grubymi pociągnięciami pióra wizerunki mnichów, jak i sam obraz bijatyki są w dużej mierze przejaskrawione, wyolbrzymione. Hiperbola spełnia tu podobną funkcję jak w bajkach czy satyrach.
Pozostaje zapytać, dlaczego autor Monachomachii okazał się tak nieprzejednanym i nieprzekupnym demaskatorem zakonnego życia? Dlaczego naruszył temat tabu? W końcu sam był duchownym i ośmieszając mnichów, wystawił po części także sobie nie najlepsze świadectwo. Genezę utworu wiąże się z działalnością Komisji Edukacji Narodowej, dążącej do gruntownej reformy szkolnictwa. Ówczesne szkoły pozostawały w gestii zakonów, głównie zakonu jezuitów. Krasicki, odsłaniając prawdziwe kulisy duchownego życia, w tym przede wszystkim upadek intelektualny, symbolizował konieczność zmian w tej dziedzinie.
.
Utopijny filozof?
Do historii naszej literatury Krasicki przeszedł również jako twórca pierwszej polskiej powieści. Trzeba jednak zaznaczyć, że daleko jej pod względem artystycznym do kunsztu tworzonych przez pisarza bajek czy poematów heroikomicznych.
Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki są kompilacją powieści satyryczno-obyczajowej i fantastycznej.
Schemat fabularny utworu jest bardzo prosty, biało-czarny, oparty na motywie transformacji bohatera.
Mikołaj Doświadczyński – fircyk i lekkoduch, za sprawą swoich francuskich guwernerów zamiast gruntownego wykształcenia otrzymał jedynie umiejętności „salonowe”. Maniery miał nienaganne, strój i fryzurę dopracowane w każdym detalu, ale głowę pustą i duszę utracjusza. Znużony prowincją, wyjechał do Paryża. Tam, w prawdziwym targowisku próżności, miejscu wymarzonym dla dandysów, bawidamków i lekkoduchów czuł się wybornie. Wielkopański styl życia, pławienie się w luksusie, umiłowanie hazardu szybko doprowadziły go do bankructwa i nieroztropny młodzieniec musiał uciekać przed wierzycielami. Trafił na wyspę Nipu, gdzie mógł poznać wzorowo funkcjonujące społeczeństwo, wyznające zasady powszechnej równości, sprawiedliwości i miłości. Nipuńczycy nie znali kłamstwa, zdrady, pochlebstwa, nie potrzebowali sądów ani wojska. Żyli skromnie i pracowicie, darząc się wzajemnym szacunkiem. Od nich nauczył się Doświadczyński prawdziwych wartości, powrócił do swojego majątku i tam starał się wprowadzić w życie reguły nipuńskiej rzeczywistości, wzorowo gospodarząc na swoich włościach.
Tak oto przedstawia się pokrótce zawartość fabularna powieści. Należy przyznać, że narracja rozwija się potoczyście i zajmująco. Nie brakuje w utworze miejsc zabawnych, zwłaszcza kiedy autor, charakteryzując bohatera za pomocą literackiego zabiegu – „milieau”, wymienia na przykład rodzaje szczotek do układania loków, peruk i innych przedmiotów służących do poprawiania urody.
Fabuła oparta na popularnym motywie winy i ekspiacji (oczyszczenia) ma charakter dydaktyczny. Kreśli pozytywny wzór postępowania, aż nadto czytelny dla ówczesnego odbiorcy.
Barwna, awanturnicza biografia bohatera spełnia w utworze jeszcze inne funkcje. Za jej pośrednictwem autor w kilku odsłonach pokazuje kształt ówczesnej rzeczywistości. Obraz zaściankowej prowincji zamieszkanej przez ludzi szczerych i gościnnych, ale jednocześnie niewykształconych, nieudolnie wychowujących swoje dzieci ustępuje opisowi Paryża – symbolu zbytków, rozrzutności, hazardu i degeneracji. Przeciwstawia im autor idealny model społeczeństwa Nipuanów, stanowiący wersję oświeceniowej utopii. Arkadia ubóstwa stworzona przez mieszkańców wyspy na prawach kontrastu uwydatnia przepaść, jaka dzieli współczesną autorowi cywilizację od ideału.
Krasicki, pisząc Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, na pewno nie był naiwnym filozofem wierzącym głęboko w możliwości urzeczywistnienia Arkadii. Marzył jedynie chwilami o lepszym, trochę doskonalszym świecie.
.
Ignacy Krasicki (1735-1801)
– najwybitniejszy przedstawiciel polskiego oświecenia. Ukończył kolegium jezuickie we Lwowie i seminarium duchowne w Warszawie, gdzie po raz pierwszy zetknął się z ideami wczesnego oświecenia europejskiego i literaturą francuskiego klasycyzmu. Był bliskim współpracownikiem Stanisława Augusta Poniatowskiego w jego działalności kulturalnej. Uczestniczył w obiadach czwartkowych, współredagował „Monitor”. W 1766 roku został konsekrowany na biskupa warmińskiego. Jego twórczość wyrasta z idei oświeceniowego sceptycyzmu i krytycyzmu. Model poezji, jaki uprawiał, był modelem poetyki klasycyzmu, opartym głównie na wzorach francuskich.
- Bajka, podobnie jak fraszka, powstała na bazie starożytnego epigramatu. Za jej twórcę uważa się legendarnego greckiego fabulistę Ezopa, który podobno żył w VI wieku p.n.e. Słynnym bajkopisarzem antyku był również rzymski poeta Fedrus. Bajka przeżyła renesans w czasach nowożytnych, zwłaszcza w XVII i XVIII wieku wraz z odrodzeniem nurtu klasycznego w literaturze. Do wybitnych fabulistów tego okresu należą francuski bajkopisarz Jean de La Fontaine, niemiecki poeta Gotthold Ephraim Lessing i rosyjski autor bajek Iwan Kryłow.
- „Żyjemy na najlepszym ze światów” – cytat pochodzi z powiastki filozoficznej Woltera pt. Kandyd, w której autor, przedstawiając awanturnicze perypetie bohatera, udowadnia niedorzeczność powyższego sądu.
- Satyry pisywano już w starożytności, ich pierwszym twórcą był rzymski poeta Horacjusz (I w. p.n.e.). Satyra jest utworem, który ma za zadanie piętnować, ośmieszać, wyszydzić przeróżne zjawiska społeczne, instytucje, stosunki międzyludzkie, obyczaje, wady, charaktery itp. Jej główną broń stanowią wyolbrzymienie, ironia, karykatura.
- Poemat heroikomiczny jest również utworem o rodowodzie antycznym. Pierwszą wybitną realizacją tego gatunku jest „Batrachomiomachia”, która podniosłym stylem homeryckim opowiada o wojnie żab z myszami, parodiując w ten sposób wielki epos bohaterski.
Zobacz:
Przegląd twórczości najważniejszego pisarza oświeceniowego – Ignacego Krasickiego