STAROŻYTNOŚĆ A – jak autorzy • Homer • Sofokles • Safona • Sokrates • Platon • Arystoteles • Tyrteusz • Wergiliusz • Horacy B – jak bohaterowie – postacie literackie • Achilles • Hektor, Priam, Parys • Odyseusz • Ikar, Dedal, • Prometeusz • Syzyf • Mojżesz • Abraham • Hiob • Chrystus C – cechy gatunków, sprawy kompozycji • Epos – przykłady, budowa • Tragedia grecka • Psalm •
Drzewko epok dawnych Antyk —————————— Średniowiecze V–XV w. najwyższa wartość – Bóg (teocentryzm) nazwa wieki średnie = pomiędzy antykiem a renesansem uniwersalizm Europy istotną cechą kulturową dualizm życia: doczesność a mistycyzm, wiara w znaki i symbole wyprawy krzyżowe anonimowość twórców ideały: rycerz, król, asceta literatura świecka: epika rycerska, historiografia literatura sakralna – hagiografia Renesans XVI w. nazwa – odrodzenie ideałów starożytnych najwyższa wartość – człowiek (humanizm, antropocentryzm) szacunek dla nauki
Tablica tematów: Co jest ważne w życiu? Jak odpowiedziałby na to pytanie średniowieczny filozof, asceta, rycerz, a jak François Villon? Rycerz walczy, kocha, umiera. Odwołując się do bohaterów, omów i skomentuj średniowieczny etos rycerski. Życie codzienne w wiekach średnich. Jakie obyczaje epoki poznałeś, czytając lektury średniowiecza? Dwa portrety Matki Boskiej w polskich zabytkach literatury. Wizja przemijania i śmierci wrysowana w teksty średniowieczne. Terminy do swobodnego użycia Ars moriendi – sztuka
Przegląd najważniejszych tematów Miłość Zaczyna się od Cierpień młodego Wertera Goethego. Jego bohater: wrażliwy, nieszczęśliwie zakochany, wreszcie samobójca – stał się wzorem dla większości poetów i kochanków. Dziełko Goethego stało się najpoczytniejszą książką epoki, młodzież naśladowała strój Wertera, niestety również postawę – rozgoryczenia, rozczarowania światem, nierzadko – samobójcza śmierć z miłości. Byronowski Giaur także traci swoją ukochaną – niewolnicę tureckiego emira Leilę – i będzie się mścił. Wcześniej obmyślał porwanie. Miłość jest motorem
Scharakteryzuj krótko style romański i gotycki. Odpowiedź: Styl romański to styl wcześniejszego średniowiecza. Budowle romańskie są kopulaste, ciężkie, masywne. Gmachy projektowane są na planie krzyża. Przykładem jest kościół w Tumie pod Łęczycą. Styl gotycki kojarzy się ze strzelistymi, smukłymi katedrami, których wnętrza były pełne światła. Okna ozdabiano witrażami. Przykładem może być katedra w Chartres. Co się zdarzyło w: 476, 1450, 1453, 1492 r.? Odpowiedź: • 476 – upadek cesarstwa zachodniorzymskiego; to umowny
Jak zinterpretujesz tytuł powieści? Odpowiedź: W przypadku tradycyjnej powieści tytuł informowałby o jej zawartości czy tematyce (np. Nad Niemnem, Ojciec Goriot). W przypadku powieści Gombrowicza tytuł jest dezinformujący, ale… intrygujący. Co oznacza słowo „ferdydurke”? Właściwie nic, ten tytuł nie ma sensu. Nadanie powieści takiego tytułu – prowokującego i zabawnego, jest formą gry z czytelnikiem. Krytycy zwracają uwagę na podobieństwo brzmienia tytułu do nazwiska jednego z epizodycznych bohaterów powieści Lewisa, amerykańskiego laureata Nagrody Nobla. W tej powieści,
Przypomnij sobie Prolog III cz. Dziadów. Więzień, który „budzi się strudzony i patrzy w okno”, pisze węglem na ścianie: D.O.M, GUSTAVUS, OBIIT M.D.CCC. XXIII, CALENDIS NOVEMBRIS, a z drugiej strony: HIC NATUS EST, CONRADUS, M.D.CCC.XXIII, CALENDIS NOVEMBRIS. Zinterpretuj krótko znaczenie tych symbolicznych napisów na ścianie. Odpowiedź: Bohater dramatu przeżywa przemianę wewnętrzną. Oto narodziło się w nim powołanie do służby ojczyźnie, do duchowego przywództwa nad narodem. Dawny nieszczęśliwy kochanek, który rozpamiętywał nieszczęśliwą miłość, znalazł w życiu nowy
1. Wyjaśnij, co znaczy: stoicki spokój, tragizm, fatum, syzyfowa praca. Odp. Stoicki spokój – spokój we wszelkich sprawach życia – zarówno w nieszczęściu, jak i powodzeniu. Główna zasada stoików, którzy głosili równowagę ducha i dzielność życia i wyzbycie się namiętności. Tragizm – sytuacja, w której bohater stoi pomiędzy dwoma równorzędnymi racjami i cokolwiek wybierze, poniesie klęskę. Sytuacja bez wyjścia, konflikt równorzędnych racji. Fatum – przeznaczenie, los, fortuna. Grecy wierzyli, że determinuje życie człowieka. Syzyfowa praca –
1. Wyjaśnij, co znaczy i z jaką wiąże się epoką: • racjonalizm, • krytycyzm, • sentymentalizm, • humanizm, • mistycyzm, • teocentryzm, • sarmatyzm. Racjonalizm – postawa człowieka uznającego rozum i przesłanki naukowe za jedynie słuszne dla poznania i oceny świata. Krytycyzm – postawa myślicieli oświecenia – krytyczna wobec autorytetów i instytucji nawet takich jak Kościół czy władza królewska. Sentymentalizm – postawa czułego serca, wrażliwości, postulat bliskości człowieka z naturą. Głosił go Jean Jacques Rousseau.
1. Wyjaśnij, co znaczy: realizm, milieu, narrator wszechwiedzący, naturalizm. Realizm – to sposób ukazywania świata przedstawionego w literaturze – zgodnie z zasadą prawdopodobieństwa życiowego (więc żadne duchy, diabły, demony i rozwiązania fantastyczne – nie wchodzą w grę), respektujący zasadę mimesis. Jest to też ważny kierunek w literaturze i sztuce XIX w. Realizm jako kierunek został ukształtowany we Francji w połowie XIX w., np. w powieściach Honoriusza Balzaka. Typowe dla tego kierunku są dokładne, szczegółowe i bardzo plastyczne opisy: ulic,
1. Jakie księgi wchodzą w skład Piecioksięgu Mojżeszowego? Na Pięcioksiąg Mojżeszowy składają się: Księga Rodzaju (Genesis), Księga Wyjścia, Księga Kapłańska, Księga Liczb Księga Powtórzonego Prawa. 2. Septuaginta i Wulgata – podaj krótkie definicje. Septuaginta to najstarszy przekład Starego Testamentu na język grecki, powstał w III i II w. p.n.e. Według legendy dokładnie takiego samego tłumaczenia dokonało niezależnie od siebie 70 uczonych – stąd nazwa; septuaginta to dosłownie siedemdziesiąt. Septuaginta była podstawą dalszych przekładów,
1. Kto to jest bohater bajroniczny? Podaj krótką definicję. Następnie udowodnij, że Giaur jest takim właśnie bohaterem – podaj trzy argumenty. Bohater bajroniczny to termin pochodzący od nazwiska George’a Byrona. Taki bohater: jest tajemniczy, zamknięty w sobie, nosi w sobie jakiś mroczny sekret jest zagadką dla otoczenia; nie znamy dokładnie jego przeszłości, nasze informacje o nim są niepełne ma burzliwą przeszłość jest samotnikiem jest zbuntowany przeciwko niesprawiedliwości i złu świata jest wielką indywidualnością, jednostką
1. Skąd się wzięła nazwa „Kolumbowie”? Co wyróżnia pokolenie Kolumbów spośród innych pokoleń? Nazwa Kolumbowie pochodzi od tytułu powieści Romana Bratnego pt. Kolumbowie. Rocznik 20. Ta powieść została wydana w 1957 r. Opowiada o tragicznych losach młodych konspiratorów (jeden z nich był nazywany Kolumbem). Pokolenie Kolumbów, cała generacja twórców, to ludzie urodzeni ok. 1920 r. – tacy, których młodość, ten czas, kiedy wybieraliby studia i zastanawiali się, co chcą robić w życiu, przypada na tragiczne lata II
1. Co to jest irracjonalizm? Podaj przykład utworu, w którym jest on obecny i uzasadnij krótko swój sąd. Irracjonalizm – w teorii poznania jest to pogląd odrzucający rozum i doświadczenie jako najlepsze narzędzia poznania (tak sądzili przecież oświeceniowi myśliciele!). Irracjonalizm przeciwstawiał się racjonalnemu poznawaniu rzeczywistości. Zdaniem irracjonalistów należało poznawać świat wykorzystując intuicję, serce, przeczucia, instynkt. Przykładem utworu, który żartobliwie można nazwać manifestem irracjonalizmu, jest Romantyczność Adama Mickiewicza. Tam „szkiełko i oko” starego mędrca zostaje przeciwstawione
1. Techniką, którą zastosował Tadeusz Borowski, jest behawioryzm. Podaj krótką definicję behawioryzmu. Na czym polega ta technika? Podaj przykłady zastosowania jej w opowiadaniach. Behawioryzm jest to kierunek w psychologii początku XX w. – zdaniem twórcy tego kierunku, prof. Watsona, naturę człowieka najlepiej poznawać przez obserwację jego zachowań, a nie poprzez analizę świadomości. Behawioryzm wywarł duży wpływ na literaturę, na kreację bohatera literackiego, którego poznajemy nie przez monolog wewnętrzny, lecz zachowanie. Behawioryzm: przyznaje ogromną
1. Co to jest ballada? Wymień cechy tego gatunku. Ballada jest to utwór poetycki o budowie stroficznej, opowiadający jakieś niezwykłe wydarzenie. Bardzo często twórcy ballad odwoływali się do legend i podań ludowych – tak było np. w przypadku Lilii czy Świtezianki. W balladzie mamy do czynienia z zagadkowymi zjawiskami, fantastyką, zjawiskami nadprzyrodzonymi. Często dużą rolę odgrywa nastrojowa, przesiąknięta tajemnicą sceneria. Dla ballad znamienne jest wymieszanie elementów lirycznych (niezwykłość, nastrojowość, emocjonalność, rytm), epickich (narracyjność, obecność narratora
1. Co to znaczy, że jesteśmy „ludźmi Księgi”? Jakie znaczenie ma Biblia dla kultury europejskiej? Odpowiedz w trzech punktach. Nasze postrzeganie świata ujawniające się w języku zostało ukształtowane przez Biblię – dowodzi tego obecność biblizmów w języku – np. od Annasza do Kajfasza, wdowi grosz, Sodoma i Gomora oraz wiele innych. Moralność wierzących i niewierzących w dużej mierze oparta jest na Biblii; dekalog jest uniwersalnym wyznacznikiem etyki. Biblia jest zbiorem archetypów – prawzorców zachowań i postaw, bliskich
Wymień nazwiska najważniejszych twórców Skamandra, którzy stanowili tzw. wielką piątkę, oraz dwa nazwiska twórców luźno związanych z grupą. Odpowiedź: Wielka piątka: Julian Tuwim, Kazimierz Wierzyński, Antoni Słonimski, Jan Lechoń, Jarosław Iwaszkiewicz Luźno związane z grupą: Kazimiera Iłłakowiczówna, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska. Jaki był stosunek skamandrytów do dziedzictwa romantyzmu i Młodej Polski? Odpowiedz w punktach. Odpowiedź: Odrzucali jako nieaktualne i niepasujące do rzeczywistości romantyczne i postromantyczne wzorce poezji. Sprzeciwiali się młodopolskiej koncepcji artysty jako wieszcza, wybitnej jednostki stojącej
Scharakteryzuj krótko style romański i gotycki. Odpowiedź: • Styl romański to styl wcześniejszego średniowiecza. Budowle romańskie są kopulaste, ciężkie, masywne. Gmachy projektowane są na planie krzyża. Przykładem jest kościół w Tumie pod Łęczycą. • Styl gotycki kojarzy się ze strzelistymi, smukłymi katedrami, których wnętrza były pełne światła. Okna ozdabiano witrażami. Przykładem może być katedra w Chartres. Co się zdarzyło w: 476, 1450, 1453, 1492 r.? Odpowiedź: • 476 – upadek cesarstwa zachodniorzymskiego;
Jak zinterpretujesz tytuł powieści? Odpowiedź: W przypadku tradycyjnej powieści tytuł informowałby o jej zawartości czy tematyce (np. Nad Niemnem, Ojciec Goriot). W przypadku powieści Gombrowicza tytuł jest dezinformujący, ale… intrygujący. Co oznacza słowo „ferdydurke”? Właściwie nic, ten tytuł nie ma sensu. Nadanie powieści takiego tytułu – prowokującego i zabawnego, jest formą gry z czytelnikiem. Krytycy zwracają uwagę na podobieństwo brzmienia tytułu do nazwiska jednego z epizodycznych bohaterów powieści Lewisa, amerykańskiego laureata Nagrody Nobla. W tej powieści,