Jak zinterpretujesz tytuł powieści?
Odpowiedź:
W przypadku tradycyjnej powieści tytuł informowałby o jej zawartości czy tematyce (np. Nad Niemnem, Ojciec Goriot). W przypadku powieści Gombrowicza tytuł jest dezinformujący, ale… intrygujący. Co oznacza słowo „ferdydurke”? Właściwie nic, ten tytuł nie ma sensu. Nadanie powieści takiego tytułu – prowokującego i zabawnego, jest formą gry z czytelnikiem. Krytycy zwracają uwagę na podobieństwo brzmienia tytułu do nazwiska jednego z epizodycznych bohaterów powieści Lewisa, amerykańskiego laureata Nagrody Nobla. W tej powieści, noszącej tytuł Babbit, pojawia się postać zwana Freddy Durkee. Tytuł powieści Gombrowicza bywa także kojarzony z wymową wyrażenia „thirty door key” (klucz do trzydziestu drzwi – bohater powieści w chwili jej rozpoczęcia ma 30 lat). Sam Gombrowicz nigdy nie interpretował tytułu.
Jakie były poglądy Gombrowicza na pisarstwo? Odpowiedz na podstawie rozdziału pt. Filidor dzieckiem podszyty.
Odpowiedź:
W Przedmowie do Filidora dzieckiem podszytego Gombrowicz przestrzega przed dominacją form narzucanych w sztuce. Sztuka jest przez niego postrzegana m.in. jako sposób wyrażania siebie. Artysta tworzy, aby „wyrazić lepiej swoją osobowość i wytłumaczyć ją innym osobom”. Gombrowicz z ironią pisze o pisarzach, którzy kreują się na geniuszy i przybierają formy narzucone im z zewnątrz, zamiast pracować nad stworzeniem własnej formy. Gombrowicz porusza także problem odbioru dzieła literackiego – niestety, zależy on od stereotypowych opinii, a nie od prawdziwej wartości dzieła.
Autor Ferdydurke uważa sztukę za doskonalenie formy – a nie na stwarzanie dzieł doskonałych.
Walka niedojrzałości z dojrzałością jako ważny problem w powieści. Omów krótko ten problem – najlepiej w punktach.
Odpowiedź:
- Kontrast między dojrzałością a niedojrzałością to jedna z głównych opozycji w powieści. Człowiek dojrzały to człowiek zamknięty w Formę… Tacy ludzie to profesorowie Józia, np. Bladaczka, Pimko, czy jego ciotka Hurlecka z domu Lin. Dzieciństwo i młodość to czas, w którym człowiek dopiero formuje się, wybiera postawę i próbuje określić wartości. Takimi młodymi ludźmi, którzy próbują znaleźć swoją Formę, są np. Miętus i Syfon.
- Wszyscy ludzie niby dążą do dojrzałości, ale też… pragną zatrzymać w sobie niedojrzałość, która daje więcej swobody i radości życia, pielęgnuje ją w sobie. W powieści czytamy, że WSZYSTKO jest dzieckiem podszyte. Wagę problemu niedojrzałości podkreślają dwa rozdziały: Filidor dzieckiem podszyty i Filibert dzieckiem podszyty.
- W duszy Józia ciągle toczy się walka między pragnieniem dojrzałości (i np. wydostania się ze szkoły) a pragnieniem pozostania niedojrzałym.
- Życie zmusza człowieka do dążenia do dojrzałości, ale skrycie podąża on w kierunku niedojrzałości, młodości. Inne ważne opozycje w powieści to Forma – chaos, mądrość – głupota, dorosłość – młodość.
Ferdydurke jest dziełem intertekstualnym. Odwołuje się do pewnych tendencji i dzieł literackich – najczęściej w celu parodystycznym. Określ, na czym polegają odwołania do:
- powiastki filozoficznej
- Pana Tadeusza Adama Mickiewicza
- Roty Marii Konopnickiej?
Odpowiedź:
- Powiastka filozoficzna – pisarz wykorzystał jej model w której na kanwie przygód i podróży (najbardziej znana powiastka filozoficzna to chyba Kandyd Woltera) zaprezentowany jest pogląd filozoficzny na temat sensu świata i życia człowieka. Najbliższe powiastce są opowiadania o Filidorze i Filibercie.
- Pan Tadeusz – obraz dworu ziemiańskiego w Bolimowie to karykatura Soplicowa. „Ukochana” Józia, porwana przez niego dziewczyna, nosi Mickiewiczowskie imię – Zosia.
- Rota – parodia fragmentu Roty pojawia się w wypowiedzi Syfona: „Nie damy ziemi, skąd nasz ród. Ród od chłopięcia i dziewczęcia się wywodzi”.
Jak ujawnia się groteska w Ferdydurke?
- Świat przedstawiony jest absurdalny, w którym brak logiki. Rządzi nim nonsens. Bo jak inaczej wytłumaczyć porwanie 30-letniego mężczyzny i przymuszenie go do obowiązku szkolnego?
- W powieści obecne są: karykatura, deformacja, przerysowanie. Przerysowani są nowocześni Młodziakowie, nudny i flegmatyczny Bladaczka, lekcja polskiego o wielkości Słowackiego i wielki zdrabniacz – prof. Pimko. To tylko kilka przykładów.
- Łączenie sprzeczności – piękna i brzydoty, tragizmu i komizmu – zabawny jest pojedynek na miny, ale jego konsekwencją jest samobójstwo Syfona… Również ukazane samobójstwo chłopaka jest groteskowe.
- Bezsensowny tytuł, zabawne zakończenie.
- Szczególny stosunek do języka – mieszanie stylów i konwencji, tworzenie neologizmów.
Dlaczego Józio jest bohaterem zarazem śmiesznym i tragicznym?
Odpowiedź:
Tragizm w powieści jest podszyty groteską, a groteska – tragizmem. Józio czuje obcość świata w którym żyje, dostrzega sztuczność kultury, skazanie na Formę. Jest marionetką, ale marionetką tragiczną – bo jest tego świadomy. Inni bohaterowie – np. Bladaczka – szczerze angażują się w swe role, bo nie mają świadomości grania.
Józio nic nie może poradzić na swój los. Próbuje uwolnić się od Formy, ale są to próby beznadziejne. Jest świadomy swojej bezradności i stwierdza: „Bo nie mam ucieczki przed gębą, jak tylko w inną gębę”. Mimo że otacza go wiele osób, czuje się samotny, wyobcowany – to kolejne źródło jego tragizmu.
W powieści nie ma jednego narratora. Pojawia się ich co najmniej trzech. Wymień ich.
Odpowiedź:
- Józio, który opowiada o swoich przygodach. Jest to swego rodzaju pamiętnik.
- Narrator trzecioosobowy w opowieściach o Filibercie i Filidorze (konkretna osoba – Antoni Świstak).
- Narrator pierwszoosobowy zbliżony do autora – autor Pamiętnika z okresu dojrzewania.
W Ferdydurke znajdziemy nawiązania do romantyzmu. Wymień trzy z nich.
Odpowiedź:
- „Słowacki wielkim poetą był” – lekcja polskiego, podczas której nauczyciel stara się wtłoczyć uczniom tę wielką prawdę.
- Kreacja Józia – Józio to buntownik, który przeżywa przemianę wewnętrzną. Jednak romantyczni bohaterowie po przemianie stawali się innymi ludźmi, co podkreślała symboliczna zmiana imienia. Józio jest zarazem inny i taki sam.
- Dwór w Bolimowie – to parodia dworku w Soplicowie ukazanego w Panu Tadeuszu.
Scharakteryzuj język Ferdydurke.
Odpowiedź:
Specyficzny język Gombrowicza nazywany jest stylem Gombrowiczowskim. Pisarz starał się wyeksponować sztuczność i fałsz języka.
- nazwiska znaczące: Bladaczka, Gałkiewicz, Młodziakowie
- specyficzne słowa klucze: łydka, gęba, pupa
- neologizmy: zbelfrzony, małomieszczańsko
- kalambury
- zabawy słowne: Młodziakowa jako staruszka została „skopana w okopach”
- zmiana szyku zdania, np. „Słowacki wielkim poetą był”
- aforyzmy: „O, styl – narzędzie tyranii!”
Zobacz: