Trudne pojecia (matura)
Mit jest strukturą fabularno-znaczeniową. Wychodzi od tego, co nieznane, obce i próbuje to wyjaśnić; sięga w sferę rzeczy przekraczających rozum i doświadczenie człowieka. Podstawowe cechy mitu to: Sakralny charakter. Symboliczność – mit komunikuje określone znaczenia, posługując się symbolem. Narracyjność – mit jest opowiadaniem, ale narracja ma specyficzny charakter – brak narratora personalnego. Fabularność – mit opowiada pewną historię, np. o początkach świata, narodzinach Ateny, rywalizacji Apollina z Marsjaszem. Czasowość –
Terminem kultura języka określa się działalność zmierzającą do udoskonalenia języka i rozwinięcia umiejętności posługiwania się nim w sposób poprawny i sprawny. Jednym ze sposobów doskonalenia języka jest wzbogacanie swoich wypowiedzi neologizmami. Neologizmem jest każdy nowo utworzony wyraz, którego funkcja polega na oznaczeniu nowego przedmiotu lub pojęcia. Neologizmy dzielimy na obiegowe i artystyczne. Do pierwszej (neologizmy obiegowe) grupy zaliczamy: neologizmy słowotwórcze (utworzone od wyrazów już istniejących za pomocą odpowiednich formantów, np.
ŚREDNIOWIECZE Moralitet – gatunek dramatyczny, który rozwinął się w późnym średniowieczu (przełom wieków XV i XVI). Należące do niego utwory miały charakter dydaktyczno-filozoficzny i przedstawiały walkę upersonifikowanych (uosobionych) pojęć moralnych (Dobra, Cnoty, Wiary, Zła, Występku, Pychy) o duszę ludzką (tzw. psychomachia). Pojawiający się w nich człowiek pozbawiony był jakichkolwiek indywidualnych rysów psychicznych, stanowił symbol kondycji ludzkiej („człowieka w ogóle”), w pełni więc zasługiwał na angielskie określenie Everymana (Każdego). Misterium – gatunek średniowiecznego dramatu religijnego. Fabuła – wydarzenia
ŚREDNIOWIECZE Wiersz zdaniowy (średniowieczny) – w tym najstarszym polskim systemie wersyfikacyjnym wers pokrywał się ze zdaniem. Nie stosowano przerzutni (przenoszenia części zdania do następnego wersu), średniówka (przedział intonacyjny wewnątrz dłuższych wersów) była słabo zaznaczona. Klauzulę (koniec zdania lub jego członu) często podkreślały rymy współbrzmienia uzyskane przez powtarzanie takich samych form gramatycznych, np. „nosimy” – „prosimy”; „bożycze” – „człowiecze”. Chociaż nie przestrzegano jednakowej liczby sylab w wersach, już w najdawniejszych utworach możemy zaobserwować ciążenie
Architektura Tympanon – półkolista płaszczyzna wytworzona pomiędzy prostokątnym zakończeniem drzwi a ostatnim łukiem, zawsze ozdobiona rzeźbą. Rzeźba przedstawiała np. zesłanie Ducha Świętego, sceny Sądu Ostatecznego. Portal – ozdobne obramienie otworu wejściowego, na które składają się elementy architektoniczne i rzeźbiarskie. Średniowieczny portal monumentalny był dekorowany rzeźbą figuralną i dekoracyjną. Filar – w architekturze pionowa podpora, najczęściej wolno stojąca, o funkcji podobnej do kolumny, o przekroju wielobocznym, najczęściej czworobocznym. Jest jednym z najdawniejszych elementów dźwigających. Szczególnego znaczenia nabrał z chwilą
Totalitaryzm – trudno sobie wyobrazić lekturę którejkolwiek z omawianych tu pozycji bez odwołania do wydarzeń historycznych. Kluczowym terminem zdaje się być totalitaryzm – podajemy jego krótką definicję według Szkolnej encyklopedii historycznej: Doktryna polityczna uzasadniająca skrajny centralizm w ustroju politycznym państwa oraz potrzebę ingerencji władz państwowych we wszystkie dziedziny życia społecznego przy jednoczesnej likwidacji wszelkich form samorządności obywateli; także system polityczny realizujący tę doktrynę w postaci państwa totalitarnego. Charakteryzują go: wprowadzenie systemu jednopartyjnego, zapewnienie
Behawioryzm Po pierwsze, jest to pogląd głoszący, że aby zrozumieć postępowanie człowieka, należy ograniczyć się do badania jego zachowań i unikać niepewnej introspekcji (wnikania w jego życie wewnętrzne, przeżycia psychiczne). Behawioryzm powstał na gruncie psychologii – stanowił próbę racjonalnego wytłumaczenia ludzkich zachowań. Dotychczas próbowano to robić, odwołując się do przeżyć wewnętrznych człowieka – lecz rozczarowani badacze stwierdzili, że ta metoda nie przynosi wymiernych rezultatów. Jednak trudno jest przecież zbadać stan umysłu i równie
Egzystencjalizm – kierunek filozoficzny, który rozwijał się głównie w Niemczech (lata 20. i 30. XX w.) i we Francji (lata 40. i 50. XX w.), zyskał jednak rozgłos w całej Europie. Albert Camus uznawany jest za jednego z wybitnych pisarzy egzystencjalnych, choć on sam odcinał się od tej opinii. W egzystencjalizmie wyróżniamy dwa nurty: ateistyczny, którego przedstawicielami byli Jean Paul Sartre i Martin Heidegger chrześcijański, którego przedstawicielem był Gabriel Marcel. Nurt ateistyczny, do którego wbrew jego
Uniwersalizm średniowieczny Jeden światopogląd (teocentryzm), takie same wzorce osobowe (święty, rycerz), wszędzie tego samego oczekuje się od artysty, sztuki: ma tworzyć na chwałę Bożą (anonimowość, bo ważne jest dzieło, a nie twórca). Elity posługują się łaciną. Jeden papież, jeden cesarz, jeden system szkolnictwa: szkoły przykatedralne, przykościelne. Zatem uniwersalizm średniowieczny to dążenie do ujednolicenia życia społecznego, politycznego i kulturalnego. A jak jest dzisiaj? Czy średniowiecze zatonęło w mrokach przeszłości i odeszło w zapomnienie? Nic podobnego. Chorały gregoriańskie
Orientalizm Cywilizacja zachodnia wydawała się romantykom zbyt banalna i mało interesująca jako materiał literacki. Poszukiwali więc czegoś zupełnie innego, niezwykłego: szalonych bohaterów, ale też ludzi prostych, nieznanego modelu kultury i życia. Zainteresowanie Wschodem objawiło się nie tylko na martwych kartach literatury. Niektórzy romantycy odbywali podróże na Wschód, ubierali się w stylu orientalnym, przywozili do swych domów naczynia i przedmioty codziennego użytku, popijali indyjską herbatę. Fascynacja orientem (w dużej mierze Indiami) przyczyniła się do sprecyzowania
Impresja to lekkie jak piórko wrażenie, coś ulotnego, szybko przemijającego. Na romantycznej randce siedzisz nad jeziorkiem i podziwiasz zachód słońca. W jednej chwili patrzysz na żółte refleksy odbijające się w wodzie, za chwilę pomarańczowe, potem bardziej ogniste, w końcu zapada ciemność. Wraz z grą świateł zmienia się nastrój, klimat Twojej randki – od ciepłych uczuć po lęk, który pojawia się wraz z zapadnięciem ciemności. Impresjonistyczne odczucia działają na dziewczyny – może dlatego miło spędza się czas
Sylwy współczesne Termin rozpropagowany przez wybitnego badacza literatury współczesnej Ryszarda Nycza pochodzi z języka łac. (silva rerum – las rzeczy). Tego typu teksty mają polifoniczno-hybrydyczną (czyli po prostu bardzo niejednorodną) strukturę. Ich autorzy wprowadzają do tekstu różne elementy, także te zaczerpnięte z obszarów pozaliterackich; wykorzystują np. dyskurs naukowy, język potoczny wraz z wszystkimi jego niedoskonałościami, dzieła kanoniczne, tradycję literacką. Często w jednym dziele spotykamy kilka gatunków: dziennik, pamiętnik, reportaż, esej,
Dekonstrukcjonizm Dekonstrukcja to koncepcja i technika analityczna rozwinięta przez francuskiego filozofa Jacąues’a Derridę. To przede wszystkim wnikliwa analiza tekstów literackich, w której pomija się socjohistoryczny kontekst (czas, miejsce i okoliczności powstania dzieła, wiek i status autora itd.) oraz zamierzoną przez autora wymowę (np. pomijamy fakt, że Trylogia Henryka Sienkiewicza była pisana ku pokrzepieniu serc, a liczne dzieła Stefana Żeromskiego miały rozdrapywać rany). Krytyk i interpretator może wykraczać poza intencje autora
Dialogizm W XX w. wyłonił się kierunek zwany dialogizmem lub filozofią dialogu. Ten kierunek był reakcją na kryzys w myśli filozoficznej, w której dominowały subiektywizm albo stanowisko obiektywistyczne. Subiektywizm zakładał samowystarczalność podmiotu (człowieka) w poznawaniu świata i wszelakich innych „czynnościach filozoficznych”; jego skrajna wersja to soliptyzm, zakładający, że świat istnieje jako nasze odczucie. Dla obiektywizmu zaś kluczowym pojęciem jest przedmiot – ważna jest prawda faktu, badanie świata. Dialogizm nastawiony był
ABSTRAKCJONIZM Abstrakcjonizm pojawił się w sztukach plastycznych w XX wieku. Sztuka abstrakcyjna nic nie przedstawia, jest wyrazem zamysłu artysty, jego trudnych do odczytania wyobrażeń i uczuć. Operuje plamą, linią, kolorem, bryłą, płaszczyzną. Do kierunków abstrakcyjnych można zaliczyć wiele dzieł kubistycznych, dadaistycznych i surrealistycznych. Przedstawiciele w sztuce: Arshile Gorky, Hans Arp, Georges Braque. W latach 20. w Polsce działała w Warszawie awangardowa grupa artystyczna Blok, skupiająca wielu artystów abstrakcjonistów. Należeli do niej: Henryk Berlewi (geometryczne kompozycje abstrakcyjne i dzieła realizowane według
Co to jest subkultura Przedrostek „SUB-” we wszystkich złożeniach znaczy tyle, co niższy, gorszy, wtórny. „Subkultura”, w ściśle etymologicznym znaczeniu tego słowa, oznaczałaby więc niższą, wtórną w stosunku do obowiązującej w danym społeczeństwie odmianę kultury. Początkowo tak właśnie pojmowano to pojęcie i wiązano je wyłącznie z zachowaniami grup znajdujących się na granicy patologii społecznej. Subkulturą w tym znaczeniu byłyby agresywne zachowania kibiców piłkarskich („szalikowców”) lub bijatyki skinheadów. Z czasem jednak
Brzmienie terminów jest podobne, lecz znaczenie – różne. Parafraza to przeróbka utworu literackiego, swobodne, czasem nawet żartobliwe jego przekształcenie, niekiedy uproszczenie. To przeróbka – na tyle przejrzysta, że pierwowzór możliwy jest do rozpoznania. Sparafrazowany może zostać cały utwór (np. Opera żebracza Johna Gaya w Operze za trzy grosze Bertolda Brechta) lub tylko jego jeden element – np. tytuł (W małym dworku Stanisława Ignacego Witkiewicza stanowi parafrazę tytułu sztuki Tadeusza Rittnera
BALLADA – jest to gatunek literacki, charakterystyczny dla epoki romantyzmu. Czytając np. Lilije lub Romantyczność Adama Mickiewicza widzimy, że jest to utwór wierszowany, zawiera dramatyczną fabułę, momenty zagadkowe i tajemnicze, opowiada o niezwykłych, często fantastycznych wydarzeniach. Jest to gatunek pokrewny (→ sielance), wywodzi się z literatury ludowej. Wydane w roku 1922 Ballady i romanse Adama Mickiewicza uznawane są za manifest programowy polskiego romantyzmu. Często wątpliwości budzi przynależność ballady do rodzaju
GROTESKA W wesołym miasteczku odwiedzasz gabinet luster. Patrzysz na swoje odbicie i widzisz w nim siebie. Ale nie jest to Twoje wierne odbicie. Widzisz swój zdeformowany wizerunek. Pewne jego elementy są prawdziwe – masz włosy blond, rozpoznajesz swoje ciuchy, ale głowa jakaś nazbyt kanciasta, korpus ciała przymały, a kończyny wydłużone. Wydajesz się sobie śmieszny. Podobnie funkcjonuje groteska w literaturze. Pewne elementy są prawdziwe, a inne zdeformowane, przekrzywione. Przedstawiana sytuacja czy bohater są zabawne, ale
Co to jest język? Jest to narzędzie porozumiewania się, czyli komunikacji. Język to zatem system znaków (w prymarnej postaci – dźwiękowych), który służy ludziom do porozumiewania się między sobą i do zdobywania wiedzy o świecie. Mówiąc język, najczęściej myślimy o języku naturalnym, powstałym spontanicznie, wykształconym na drodze naturalnego rozwoju. Takim językiem jest np. polszczyzna – w odróżnieniu od języków sztucznych, ,,celowo” zaprojektowanych i doskonalonych przez ludzi. Takimi językami są np. esperanto
