Trudne pojecia (matura)
Czysta Forma w teatrze to czysta teatralność. Nie ma w nim miejsca na roztrząsanie kwestii narodowych, społecznych, moralnych itp. Teatr nie jest zwierciadłem rzeczywistości ani psychologicznym „wypruwaniem bebechów”. Centralny element dzieła sztuki stanowi niezwykła struktura, której zadanie polega na zaszokowaniu odbiorcy dziwnością i niesamowitością zdeformowanej rzeczywistości. Czysta Forma pozwala dotrzeć do Tajemnicy Istnienia, zaznać metafizycznego niepokoju, zbadać istotę bytu. Jest dla Witkacego czymś absolutnie wyjątkowym, arystokratycznym. Przykłady Czystej Formy w
Teatr absurdu To jeden z głównych kierunków we współczesnym dramacie, jego główne źródła oddziaływania to groteska i paradoks. Cechy teatru absurdu: Podstawą jest prawie realistycznie zarysowana akcja (np. Tango Sławomira Mrożka, Białe małżeństwo Tadeusza Różewicza), która w miarę rozwoju akcji „potwornieje”, „wynaturza się” lub po prostu zaskakuje. Działania bohaterów pozbawione są motywacji psychologicznej. Postacie określane są przez groteskowe lub makabreskowe sytuacje (np. Kartoteka Tadeusza Różewicza). Brak ciągłości i logiki akcji
Dla pojęcia intertekstualności bardzo ważna była koncepcja słowa Michaiła Bachtina. Wyróżnił on: słowo uprzedmiotowione, słowo przedmiotowe słowo dwugłosowe. Słowo uprzedmiotowione to np. stylizacja gwarowa, archaizacja, każde użycie cudzego języka. Słowo traktowane jest jak pewien obiekt, przedmiot zabiegów. Słowo przedmiotowe to słowo „przezroczyste” w stosunku do rzeczy, np. stwierdzenie, że futerał jest brązowy, okno otwarte itd. Na czym polega istota słowa dwugłosowego,można wyjaśnić na przykładzie. Dwie osoby, X i Y,
Semiotyka W pierwszym dziesięcioleciu XX w. Ferdynand de Saussure (zwany ojcem współczesnego językoznawstwa), stworzył podwaliny nowej dziedziny wiedzy, zajmującej się interpretacją ukrytych znaczeń. Wyrażane są one za pomocą znaków i symboli, używanych w systemie komunikacji. Idee de Saussure’a rozwijał Claude Levi-Strauss, ale największe chyba znaczenie znaczenie miało dzieło Rolanda Barthesa – Mythologies (1957). Zastosował w nim zasady de Saussure’a dotyczące znaków i komunikatów do pewnych aspektów kultury, takich jak moda,
Realizm magiczny Termin wprowadzony przez jednego z niemieckich krytyków sztuki dla opisania atmosfery prac grupy artystów Nowa Rzeczowość. Było to w 1925 r., a w 1970 r. termin ten pojawił się znów, tym razem jako określenie nurtu w prozie Ameryki Łacińskiej, którego głównym przedstawicielem był Gabriel Garcia Marąuez, autor Stu lat samotności (i laureat Nagrody Nobla). U Marąueza świat realny współwystępuje ze światem fantazji, a prawda historyczna miesza się z
Twórcą tego terminu jest amerykański krytyk Frederic Jameson (1964). Znaczenie terminu bardzo szybko się rozszerzyło. Zaczęło się odnosić do całego zespołu pojęć, które reprezentowały nową fazę w kulturze, w której: Wszelkie prawdy i wartości stały się względne. Bariery między kulturą „wysoką” a „masową”, sztuką a konsumpcjonizmem oraz poszczególnymi gatunkami artystycznymi znikały. Panował chaos konkurujących stylów i odwołań. Termin Termin składa się z dwóch członów: post i modernizm. Na temat relacji
Nouveau roman To gatunek awangardowej powieści francuskiej (lata 50. i 60. XX w.), wspierany i chwalony przez znanego krytyka i myśliciela Rolanda Barthesa. Nouveau roman była reakcją na zaangażowaną politycznie i społecznie prozę (choćby niektóre dziela Alberta Camusa) i powieść z psychologiczną. Twórcy tego kierunku, tworzący coś na kształt antypowieści, chcieli zerwać z tradycyjnymi wyznacznikami powieści, czyli konstrukcją świata na podobieństwo istniejącej rzeczywistości (rezygnacja z funkcji mimetycznej), przyczynowo-skutkowym następstwem przedstawianych
Nonsens zakłada pewną postawę wobec sensu – to jest jego istota. Są różne postawy wobec sensu: wydobywanie sensu z tego, co pozornie wydaje się bezsensowne; odnajdywanie sensu głębokiego w sensie powierzchniowym. Wybitnym teoretykiem struktury nonsensu byt Witkacy. Nonsens został także nobilitowany jako prawomocny środek literacki w twórczości np. Tadeusza Różewicza i Sławomira Mrożka. Nonsens w literaturze jest potrzebny, bo: Obecność nonsensu w literaturze ukazuje absurdalność świata; jest sposobem kompromitacji świata
Mimesis w literaturze Mimesis to mniej więcej tyle, co naśladowanie; odnosi się do przedstawiania określonej rzeczywistości w literaturze. Dzieło możemy nazwać mimetycznym, gdy: to, co ono przedstawia, istniało niezależnie od aktu literackiego. relacja jest w miarę wierna i prawdziwa. Termin mimesis jest pochodzenia greckiego. Posłużył się nim Arystoteles w Poetyce. Arystoteles byt materialistą i realistą, tak więc nie widział w naśladowaniu nic zeego (przeciwnie – chwalił je i cenił), natomiast
Roman Jakobson wyróżnili dwa bieguny języka: metaforę i metonimię. Tym dwóm biegunom odpowiadają dwie odmienne tendencje budowania obrazu. Dążność do metafory to cecha np. romantyzmu i Młodej Polski, do metonimii – utworów realistycznych. Teorie metafory Jedną z najstarszych jest teoria Arystotelesa. Zdefiniował metaforę jako czynność transpozycji (przeniesienia) – zastąpienie nazwy właściwej nazwą przenośną. Wyróżnił następujące przeniesienia: z gatunku na rodzaj, z rodzaju na gatunek, z gatunku na gatunek z rodzaju
Kultura masowa Ukształtowała się w XIX w. Inaczej zwana jest popularną albo komercyjną. Cechy kultury masowej: Komercyjność właśnie – dzieło kultury masowej (film, powieść itd.) powinno być tatwe w odbiorze, nienaszpikowane trudnymi treściami filozoficznymi. Powstaje po to, by mogło dobrze się sprzedać; dlatego tematyka jest raczej lekka. Czasem powstają dzieła „dramatyczne” lub „oryginalne”, które też mają szansę przynieść wysokie zyski z racji przeładowania odbiorców tymi lekkimi treściami. Duża rola środków
Kontrkultura (tac. contra – przeciw, cultura – uprawa) To zespół zjawisk społecznych, obyczajowych, politycznych i kulturalnych związanych z buntem młodzieży w Europie Zachodniej i Ameryce w latach 60. i 70. XX w. Młodzi ludzie buntowali się przeciwko wartościom wyznawanym przez współczesnych im mieszczan (praca, pieniądze, bezpieczna przyszłość, święty spokój, oszczędności na czarną godzinę itd.), ich konsumpcyjnemu stylowi życia i konformistycznej postawie. Za początek tego buntu uważa się strajk okupacyjny w
Ten termin wywodzi się z języka greckiego, związany jest z imieniem boga Hermesa i pochodzi od słowa „hermenein” – ogłaszanie, przekazywanie jakiejś treści. Oznacza mniej więcej tyle co interpretacja, objaśnianie danego tekstu. Jako termin techniczny hermeneutyka pojawiła się w XVII w. w kręgu protestanckich badaczy Biblii. W Strasburgu ukazała się książka Hermeneutica sacra, czyli sztuka interpretowania świętej księgi, święta sztuka interpretowania. Współczesny badacz zajmujący się tą dziedziną wiedzy, Hans-Georg Gadamer,
Gatunek poezji japońskiej powstały w XVII w. Haiku zbudowane jest z fraz lub zdania, które zamyka się w 17 sylabach; bardzo ważny jest ich wewnętrzny podział 5/7/5. Za mistrza haiku uważany jest Basho (1644-1695). Najpierw był to gatunek poezji dworskiej, dopiero potem jego panowanie się rozszerzyło. Dziś uważamy, że haiku to gatunek, w którym skupiają się najistotniejsze elementy kultury i tradycji Wschodu. Charakterystyczne jest kontemplatywne nastawienie do rzeczywistości i utrwalanie
Freudyzm to zespół poglądów wywodzących się z koncepcji stworzonych przez Zygmunta Freuda, twórcy teorii życia świadomego i podświadomego. Zycie człowieka przebiega dwoma nurtami. Pierwszy, świadomy, jest kontrolowany przez nas samych – staramy się żyć w zgodzie z normami kulturowymi i społecznymi. Drugi, nieświadomy, to ukryte pragnienia, które nie mogą się ujawnić ze względu na różnego rodzaju normy, w tym prawne. Zygmunt Freud wyróżnił w ludzkiej psychice trzy warstwy: ego (nasze
Dialog Dialog to coś więcej niż rozmowa dwojga ludzi – to ważne pojęcie w historii i teorii literatury. To pojęcie posiada samodzielną problematykę. Historia dialogu Dialog narodzi się w starożytnej Grecji jako forma życia demokratycznego polis, komunikacja między ludźmi wolnymi (niewolnicy nic mogli – teoretycznie oczywiście – uczestniczyć w dialogu, bo zakładano, że nie mogą oni mieć racji). Dialog nie jest możliwy bez odrobiny choćby wolności. Racje uczestniczących w nim
Collage (kolaż) Początkowo ten termin oznaczał tylko pewien nurt, modę w sztukach plastycznych. Dzieło miało stanowić zespół znaków, sumę wyobrażeń, tak więc do tradycyjnych form dzieła sztuki plastycznej (np. obrazu olejnego) dołączano kawałki tkanin, pudelka po zapałkach i inne, szkło, koronki, tapety, stare ryciny, blaszki, kawałki drewna i mnóstwo innych rzeczy. Ta technika artystyczna polegająca na komponowaniu dzieła z gotowych elementów dwóch dziedzin – sztuki i rzeczywistości, stała się popularna
Słowo wywodzi się z języka greckiego (gr. archetypon – pierwowzór, pierwsza zasada, oryginał). Teoria archetypów została stworzona przez Carla Gustava Junga (ucznia Zygmunta Freuda): między innymi jej poświęcona jest praca Psychologia i literatura. Archetyp to prastary wzorzec, na stałe wchodzący do zbiorowej nieświadomości. Od wieków istnieje w umysłach ludzi (niezależnie od kultury, w której się wychowali i czasów, w których żyli). Porządkuje ich postawy, wyobrażenia o świecie i nawet kształtuje
Antropologia (gr. anthropos – cztowiek, logos – nauka, słowo) Ten termin pojawił się w XVI w. Po raz pierwszy użył go niemiecki uczony Magnus Hundt. Upowszechnił się dopiero w XIX w. Klasyczny podział antropologii: Antropologia fizyczna (zwana też biologią porównawczą) Zajmuje się powstaniem gatunku ludzkiego, jego rozwojem, miejscem w klasyfikacji zoologicznej i antropologią ras. Za prekursora uważamy Karola Linneusza, który próbowali ustalić miejsce człowieka w hierarchii gatunków. Bardzo ważna była
