Słowo wywodzi się z języka greckiego (gr. archetypon – pierwowzór, pierwsza zasada, oryginał). Teoria archetypów została stworzona przez Carla Gustava Junga (ucznia Zygmunta Freuda): między innymi jej poświęcona jest praca Psychologia i literatura.
Archetyp to prastary wzorzec, na stałe wchodzący do zbiorowej nieświadomości. Od wieków istnieje w umysłach ludzi (niezależnie od kultury, w której się wychowali i czasów, w których żyli). Porządkuje ich postawy, wyobrażenia o świecie i nawet kształtuje system wartości. Jest niezmienny; nie podlega historycznym przemianom – różne są tylko jego konkretyzacje. Pełni bardzo ważną rolę w literaturze, którą trudno sobie wyobrazić bez archetypu wiernej żony (Penelopa), miłości własnej (Narcyz), ofiarnego przywódcy narodu (Prometeusz), kobiety i kobiecości (Afrodyta), cierpiącej matki (Niobe). Dziedziczony jest z pokolenia na pokolenie.
Jung najpierw identyfikował je z „pierwotnymi obrazami”, potem „dominantami nieświadomości zbiorowej”, a w końcu „naturalną dyspozycją”, która określa zachowania człowieka.
Kiedy mówimy o archetypach ojca, matki, mędrca, wojownika itd., nie mówimy o nawarstwionych w tradycji literatury mitach, lecz o mechanizmach psychologicznych (dziedziczonych) regulujących nasze zachowania i określających pragnienia.
Uwaga!
W koncepcjach religioznawczych Mircei Eliadego i Karla Kerenyi, archetypy to podświadome źródła pierwotnych przeżyć religijnych – dające początek wszystkim religiom. Odnoszą się do aktów ustanawiania religii przez istotę boską, do nich zaś odnosi się rytuał powtarzający ten prawzór (np. niektóre elementy mszy są powtórzeniem ofiary Chrystusa).
Zobacz:
Wyjaśnij pojęcia mitu i archetypu, posługując się przykładami z mitologii grecko-rzymskiej.
Przypowieść o synu marnotrawnym. Omów archetypy, które pojawiają się w tej przypowieści biblijnej.
https://aleklasa.pl/gimnazjum/c268-prace-pisemne/praca-domowa-jezyk-polski/adam-i-ewa-sa-archetypami-kobiety-i-mezczyzny-podaj-inne-przyklady-archetypow-np-z-biblii-mitologii