Renesans
Ramy czasowe epoki Zaczęło się we Włoszech, gdzie renesans trwał już od połowy XIV w. Główną jego siłą napędową był humanizm. Na północy Europy można mówić o początkach renesansu dopiero od końca wieku XV. W Anglii zaś dopiero od połowy wieku XVI. Na północy u podstaw światopoglądu renesansowego tkwią, prócz „importowanego” z Włoch humanizmu, idee reformacji. Na ogół za symboliczną, „szkolną” datę „końca” średniowiecza i „początku” renesansu uznaje się moment upadku Konstantynopola w roku 1453 lub
Jesteśmy w nowej epoce! Renesans następuje po średniowieczu. Przypada na wiek XVI – a 100 lat wcześniej zaczyna się we Włoszech i powoli ogarnia całą Europę. Najważniejszą ideologią nowych czasów staje się humanizm i związany z nim antropocentryzm. Antropocentryzm to taka postawa twórców, która stawia w centrum zainteresowań człowieka (antropos) i jego sprawy. Pamiętamy, że w średniowieczu w tymże centrum był Bóg i królował teocentryzm (theós = Bóg). Kiedy w Europie północnej jeszcze wznoszono gotyckie katedry, jeszcze dominował ideał
Trwająca niewiele ponad wiek epoka bardzo silnie zmieniła obraz europejskiej kultury. Nie dość, że w rozmaitych sferach życia nastąpiły wyraźne przemiany, rozegrały się wydarzenia i rozpoczęły procesy, które pozwalają wyróżnić „nową epokę” w dziejach ludzkości, to jeszcze, gdy spojrzymy na nie wszystkie z szerszej perspektywy zauważymy tu także początki „czasów nowożytnych”, trwających do rewolucji przemysłowej przełomu wieków XVIII i XIX. Tak więc ów „przełom” między średniowieczem a renesansem to zarazem
Choć w renesansie nie powstają skomplikowane systemy filozoficzne, a ówczesne idee filozofów nie są na ogół niczym innym niż nieco dyletanckimi rozważaniami na temat filozofii antycznej – nie da się jednak zaprzeczyć ogromnej roli kulturotwórczej ówczesnych myślicieli. Mieli oni wielki wpływ na współczesnych artystów, a wraz z nimi kształtowali ówczesną świadomość powszechną. Ich idee trafiały do tysięcy młodych i zamożnych arystokratów oraz ich protegowanych, którzy starali się wcielać je w życie. Reformacja Zaczęło się w roku
Reja określa się jako ojca piśmiennictwa polskiego. Dlaczego? Przede wszystkim ze względu na to, że był pierwszym twórcą piszącym po polsku, który konsekwentnie, przez ponad trzydzieści lat, realizował swój niezwykle bogaty program literacki. Mikołaj Rej z Nagłowic urodził się w roku 1505 na terenie dzisiejszej Ukrainy – w Żurawnie pod Haliczem. Nauki pobierał tylko cztery lata, wyłącznie w szkołach średnich, najpierw w Skalmierzu, później we Lwowie, a na koniec, przez rok tylko, w szkole średniej przy Akademii
Pierwsze wpływy południowoeuropejskiej, przede wszystkim włoskiej kultury renesansowej dały się w Polsce zauważyć już w połowie XV w. Tak naprawdę jednak o polskim renesansie możemy mówić jedynie w odniesieniu do wieku XVI. To stulecie właściwie w całości pokrywa się z czasem trwania tej epoki w Polsce, a także w innych krajach europejskiej Północy. Ma to oczywiście związek z najważniejszym zjawiskiem kształtującym kulturę odrodzenia na tym obszarze, czyli z reformacją, która
Dziś, po wiekach, widzimy, że Jan Kochanowski przyćmiewa swoich szesnastowiecznych literackich współtowarzyszy właściwie pod każdym względem – zarówno jeśli idzie o kunszt poetycki, talent językowy, wyczucie stylu, wszechstronność zainteresowań, jak i rozmiary dokonań artystycznych. Ówcześni czytelnicy bywali jednak innego zdania. Wśród szesnastowiecznej szlachty największym poważaniem jako pisarze cieszyli się Mikołaj Rej i Stanisław Orzechowski. Ten pierwszy zasłużył sobie na uwielbienie odbiorców chyba przede wszystkim dlatego, że w prywatnym życiu był właściwie taki sam jak
Dwór szlachecki, lipa z Czarnolasu, odkrycie Kopernika. Jeszcze sława Akademii Krakowskiej. Te hasła nie mogą budzić żadnych wątpliwości. Kojarzysz je z polskim renesansem i w dodatku radośnie uświadamiasz sobie, że znalazłeś się w czasach potęgi państwa polskiego. Nieczęsto tak bywało w historii. A tu proszę: pięć minut dla Rzeczypospolitej! Co jest ważne? Jan Kochanowski i filozofia epikurejska, stoicka, horacjanizm. Kochanowski łączy myśl antyku z ideą chrześcijańską. To jest ważne – bo
Kochanowski poskąpił wiadomości o własnym życiu. Rozrzucił w swoich utworach ułamki własnej biografii, z których jednak trudno byłoby ułożyć pełny życiorys. Mimo że kształt tego życiorysu był przez długie lata mozolnie odtwarzany przez badaczy, nadal pełno w nim luk i niejasności. Z twórczości Kochanowskiego czerpiemy informacje nie tylko o jego życiu, ale także o wyznawanych przezeń poglądach i co nieco o psychice i światopoglądzie. Czytając słowa: I wdarłem się
Jan Kochanowski biografia Ojciec polskiej literatury. Pisze w języku ojczystym poezję kunsztowną, o wysokim poziomie artystycznym. Jest najwybitniejszym poetą literatury staropolskiej, poeta doctus (poeta uczony), dramatopisarz, tłumacz – wszechstronnie wykształcony, znający języki obce (łacinę, grekę, hebrajski), wybitnie utalentowany; najważniejszy przedstawiciel polskiego renesansu. Edukacja Urodził się prawdopodobnie w 1530 roku w Sycynie niedaleko Radomia. Był synem Piotra Kochanowskiego i Anny z Białaczowskich. Wychowywał się w średniozamożnej rodzinie szlacheckiej (ojciec był właścicielem pięciu
Treny to ostatnie wielkie dzieło poety. Przez wielu badaczy uznane za najwybitniejsze dzieło polskiego renesansu, uważane są za ukoronowanie całej twórczości mistrza z Czarnolasu, jej swego rodzaju podsumowanie. To jednak nie tylko podsumowanie twórczości poety, lecz także, a może przede wszystkim, autopolemika z podstawowymi tej twórczości założeniami, z filozofią wyznawaną do tej pory przez Kochanowskiego – z całym jego światopoglądem. Można je określić jako swoisty pamiętnik cierpienia, w którym najistotniejsze są przemyślenia i przewartościowania z tegoż cierpienia płynące.
Odprawa posłów greckich jest utworem całkowicie oryginalnym – nie ma w literaturze światowej tekstu, który można by nazwać jego bezpośrednim wzorem! Nie znaczy to jednak, że autor nie korzystał z żadnych źródeł. Wręcz przeciwnie: motyw trojański zaczerpnął z eposów Homera, prócz tego sięgnął do tragików greckich, Seneki i kilku innych źródeł. Pamiętać wszakże trzeba, że zgodnie z zaleceniami ówczesnych poetyk pomysł i główny zarys fabuły nie powinny być wymyślone. Wątek antyczny nobilitował utwór. W naszych oczach z kolei
Jan Kochanowski pierwszy w literaturze polskiej uczynił małe dziecko pełnoprawnym bohaterem utworu literackiego. Urszulka, która „więcej nad trzydzieści miesięcy nie miała” (Tren XII), była dzieckiem niezwykłym, utalentowanym, zasługującym na miano „Safo słowieńskiej”. To oczywiste, że poeta nie mógł łatwo pogodzić się ze stratą utalentowanej córki i dał temu wyraz w Trenach. Chyba najpiękniejszy, a zarazem najbliższy prawdy portret Urszulki znajdujemy w Trenie VIII, w którym w prostych słowach mówi się zwyczajnie o uroku dziewczynki, jej radości życia, rozkosznym
Jan Kochanowski pisał fraszki przez całe życie – i wówczas, gdy był wesołym żakiem, i wtedy, gdy został statecznym gospodarzem. Stanowią zbiór ponad trzystu utworów. Ich skala stylistyczna jest niezwykle rozpięta: żart miesza się tu z refleksją, powadze towarzyszy rubaszny humor, liryzm graniczy z satyrą. Oddaje to renesansową tendencję do uchwycenia rzeczywistości w jej wszystkich możliwych perspektywach. Z rozmaitością stylów koresponduje zróżnicowanie tematyczne. Pisze w nich poeta o ułomnościach ludzkiego
Nazwę fraszka wprowadził do literatury polskiej Jan Kochanowski. To spolszczona wersja włoskiego słowa frasca, oznaczającego gałązkę, błahostkę, drobiazg. Proponowana przez Reja nazwa figliki nie przyjęła się. Fraszka jako gatunek wywodzi się ze znanego już od starożytności epigramatu. Wzór stylistyczny gatunku obowiązujący w literaturze polskiej ustalił właśnie Kochanowski. Co prawda fraszkę wiele łączy z epigramatem, lecz nie jest z nim tożsama. Nazwa epigramat ma nieco szersze znaczenie. W starożytnej Grecji epigramat to krótki napis
I. Humanizm Hasło główne: „Homo sum et nihil homini me alienum esse puto” („Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”) Terencjusz Cechy Główną cechą humanizmu – którego nazwa wywodzi się od łacińskiego słowa „homo” (człowiek) – jest antropocentryzm, czyli skupienie zainteresowań filozoficznych na człowieku i uczynienie go wartością nadrzędną wobec wszystkich innych w świecie. A oto inne elementy renesansowego światopoglądu humanistycznego. Kult wykształcenia Edukację uważali humaniści za jedną z najważniejszych wartości. Liczyły
Ten niezwykle płodny i ważny poeta ponieważ do jego twórczości nawiązywali inni znaczący twórcy: Wyspiański w Weselu (w słynnym zdaniu Dziennikarza, które weszło do języka potocznego: Niech na całym świecie wojna, Byle polska wieś zaciszna, byle polska wieś spokojna. Dziennikarz nawiązał tu do Pieśni świętojańskiej o sobótce i otwierających pieśń Panny XII słów „Wsi spokojna, wsi wesoła…”), Julian Tuwim w Rzeczy czarnoleskiej, Bolesław Leśmian w Urszuli Kochanowskiej. . Jego rola w literaturze polskiej Kochanowski zaadaptował na
Cechy renesansu Co jest ważne? Nastrój epoki – wielka odnowa duchowa, wskrzeszenie ideałów antyku, spojrzenie na człowieka. Inaczej mówiąc – humanizm. Od tej pory, nawet w epokach pokory i odwrócenia od spraw doczesnych, sprawy ludzkie i doczesne życie nie przestaną być tematem literatury. Postaw humanizmu szukać będziemy i w tekstach z tej epoki, i we współczesnych. Fakt, że reformacja i rozwój państw przyczynił się do wzrostu poczucia tożsamości narodowej i patriotyzmu. Temat postaw obywatelskich, reform odtąd będzie ważny.
Prerenesans (do roku 1509) Czas napływania do Polski myśli humanistycznej. Na razie humanizm należy do przybyszów z Europy. Rozpoczynają się pierwsze przebudowy w duchu renesansu. W polityce – czas walki szlachty o władzę oraz ruchu egzekucyjnego. Historia 1492 – koronacja Jana Olbrachta Jagiellończyka. 1493 – pierwsze posiedzenie dwuizbowego sejmu, składającego się z senatu i izby poselskiej. 1493 – przywileje gospodarcze dla szlachty. 1501 – śmierć Jana Olbrachta, koronacja Aleksandra Jagiellończyka. 1504 – początki ruchu egzekucji praw i dóbr,
Andrzej Frycz-Modrzewski (ok. 1503-1572) przyjął niższe święcenia kapłańskie, do końca życia pozostał w celibacie, lecz nie przeszkadzało mu to wcale sympatyzować ze środowiskami protestanckimi. Dzięki kanclerzowi Janowi Łaskiemu trafił na studia do Wittembergi (jeden z najsłynniejszych w epoce renesansu uniwersytetów), gdzie poznał osobiście Marcina Lutra i Erazma z Rotterdamu! W pewnym momencie popadł nawet w konflikt z Kościołem: chciał bowiem, aby na sobór trydencki oprócz duchownych wysłano także delegację świeckich.
