Ten niezwykle płodny i ważny poeta ponieważ do jego twórczości nawiązywali inni znaczący twórcy: Wyspiański w Weselu (w słynnym zdaniu Dziennikarza, które weszło do języka potocznego:
Niech na całym świecie wojna,
Byle polska wieś zaciszna, byle polska wieś spokojna.
Dziennikarz nawiązał tu do Pieśni świętojańskiej o sobótce i otwierających pieśń Panny XII słów „Wsi spokojna, wsi wesoła…”), Julian Tuwim w Rzeczy czarnoleskiej, Bolesław Leśmian w Urszuli Kochanowskiej.
.
Jego rola w literaturze polskiej
- Kochanowski zaadaptował na potrzeby poezji polskiej wiele gatunków starożytnych, takich jak tren, poemat biblijny.
- Już za życia uchodził za klasyka i wielkiego twórcę.
- Był autorytetem nie tylko literackim, ale i moralnym.
- U tego wielkiego poety możemy mówić o humanizmie tragicznym – ten rodzaj humanizmu widać w Trenach, gdzie po załamaniu się światopoglądu następuje jego odbudowanie – ale jest to humanizm dojrzalszy, bardziej otwarty na cierpienie i ból.
- Badacze określają twórczość Kochanowskiego jako „szczyt renesansu w literaturze polskiej”.
- Fraszki to swego rodzaju liryczny pamiętnik poety.
.
Ważne pojęcia związane z Janem Kochanowskim
Poeta doctus – czyli poeta uczony. To termin pochodzący z odrodzenia, oznacza on twórcę o dużej erudycji, wiedzy dotyczącej kultury i literatury antycznej, Biblii, nowinek literackich. Taki poeta powinien być oczytany, znać dzieła swoich poprzedników, ale także… mieć dużo wiadomości pozaliterackich. Nie dostarczał on odbiorcom samej rozrywki, lecz przekazywał ważne refleksje o kondycji człowieka, jego relacji z Bogiem itd. Jan Kochanowski to klasyczny przykład poety doctusa w literaturze polskiej, m.in. dlatego że przetłumaczył biblijną Księgę Psalmów i stworzył polski odpowiednik tragedii antycznej – mowa tu o Odprawie posłów greckich.
Klasycyzm renesansowy – jest to prąd literacki i kulturowy, który w renesansie polegał m.in. na powrocie do wzorów literatury antycznej i wzorców klasycznego piękna. I tak powstawały parafrazy dzieł antycznych poetów (np. Horacego, bardzo popularnego w tej epoce), chętnie sięgano po gatunki znane z antyku (pieśń, tren itd.), interesowano się starożytną filozofią (w twórczości Kochanowskiego największą rolę odegrały stoicyzm i epikureizm). Artyści z kolei chętnie sięgali do scen mitologicznych, takich jak narodziny Wenus, jej pożegnanie z Marsem czy Adonisem, dzieje Apollina, przygody erotyczne Zeusa z pięknymi ziemiankami.
W dziełach – literackich i plastycznych – ceniono harmonię, jasność i umiar.
Horacjanizm – nurt w literaturze renesansu i baroku, którego przedstawiciele (w tym Jan Kochanowski!) nawiązywali do utworów Horacego. Traktowano go jako autorytet w dziedzinie poetyki (jako autora Listu Do Pizonów) i w dziedzinie liryki – uważano go za najwybitniejszego łacińskiego liryka.
Niektóre pieśni Kochanowskiego są parafrazami pieśni Horacego, np. Pieśń XI z Ksiąg pierwszych (Stronisz przede mną, Neto nietykana…) i Pieśń XXIV z Ksiąg drugich (Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony…).
Humanizm renesansowy – zespół zjawisk zachodzących w kulturze europejskiej w XIV-XVI w., które wiązały się z nowym spojrzeniem na rolę człowieka w świecie. W porównaniu ze średniowieczem bardziej ceniono indywidualizm i wartości, takie jak życzliwość, otwartość, przyjazne nastawienie do innych ludzi. Renesansowych filologów, filozofów i pisarzy nazywano humanistami.
.
Zacytuj mistrza z Czarnolasu
Ludzkie przygody
Ludzkie noś.
(Tren XIX albo Sen)
My, nieposłuszne, Panie, dzieci Twoje,
W szczęśliwe czasy swoje
Rzadko Cię wspominamy,
Tylko rozkoszy zwykłych używamy.
(Tren XVIII)
Nie wiem, co lżej: czy w smutku jawnie żałować,
Czyli się z przyrodzeniem gwałtem mocować.
(Tren I)
Wsi spokojna, wsi wesoła,
Który głos twej chwale zdoła?
(Pieśń świętojańska o sobótce, Panna XII)
Przełożonych występki miasta zgubiły
I szerokie do gruntu carstwa zniszczyły.
(Odprawa posłów greckich, a także Pieśń XIV z Ksiąg wtórych)
Polak (…) przed szkodą, i po szkodzie głupi.
(Pieśń o spustoszeniu Podola)
Jaka to epoka?
Jan Kochanowski to jeden z najważniejszych twórców polskiego renesansu. Jego twórczość przypada na rozkwit odrodzenia i jego schyłkową fazę.
O Kochanowskim zawsze możesz pisać:
- Wybitny humanista.
- Poeta doctus.
- Jeden z największych poetów polskiego renesansu.
- Twórca, któremu zawdzięczamy rozwój literackiej polszczyzny.
- Poeta, który bardzo wzbogacił polszczyznę.
- Mistrz z Czarnolasu, Jan z Czarnolasu.
- Czarnoleski poeta.
- Poeta i filozof.
- Jeden z największych polskich poetów.
Te dzieła zawsze z nim skojarz:
- 1562 – Hymn (Czego chcesz od nas, Panie…)
- 1568 – Pieśni
- 1580 – Psałterz Dawidów
- 1586 – Pieśń świętojańska o sobótce
- 1578 – Odprawa posłów greckich
- 1580 – Treny
Zobacz: