Epoka – antyk, starożytny Rzym.
Miejsca – Rzym, Ateny– tu studiował, Posiadłość u stóp Gór Babińskich- – prezent od Mecenasa.
Ludzie – Wergiliusz – zaprzyjaźnił się z nim w Rzymie. Mecenas – opiekun, który uwolnił go od trosk majątkowych, Cesarz Oktawian August.
Miejsce w literaturze
Był najwybitniejszym lirykiem starożytnego Rzymu. Do literatury europejskiej wprowadził motyw trwania poety w jego dziele („Non omnis moriar” – Nie wszystek umrę). Spopularyzował formę pieśni, utrwalił cechy klasyczne w poezji – prostotę, elegancję formy.
Mini-CV
- 8 grudnia 65 r. p.n.e. – przychodzi na świat.
- Wyjeżdża do szkoły w Rzymie (nie wiemy, od którego roku).
- Studiuje w Atenach (przed 44 r. p.n.e.).
- 44-42 r. p.n.e. – uczestniczy w wojnie domowej (w 42 r. walczy pod Filippi).
- 42 r. p.n.e. – wraca do domu. Wyjeżdża do Rzymu i tam pracuje jako sekretarz kwestora.
- 38 r. p.n.e. – poznaje Mecenasa.
- 33 (lub 32) r. p.n.e. – przyjmuje posiadłość od Mecenasa.
- 27 listopad 8 r. p.n.e. – umiera w swoim majątku.
Był najwybitniejszym lirykiem starożytnego Rzymu. Do literatury europejskiej wprowadził motyw trwania poety w jego dziele (Non omnis moriar – Nie wszystek umrę). Spopularyzował formę pieśni. Zalecana przez niego zasada umiaru i złotego środka nigdy nie straci na wartości.
Na tle epoki
Horacy żył według najlepszych wzorów swojej epoki. Kształcił się za granicą, jak syn patrycjusza. Poznał literaturę grecką i filozofię (epikureizm i stoicyzm). Włączał się do aktualnych wydarzeń politycznych (powstanie w obronie republiki). Wiedza akademicka i doświadczenie życiowe ukształtowały go jako artystę, który sięgał po doskonałe wzory z przeszłości (grecki gatunek pieśni) ale przesycał je osobistymi treściami. Z jego twórczości pochodzą dwa motywy, które stały się hasłami wywoławczymi literatury starożytnego Rzymu: Non omnis moriar (Nie wszystek umrę) i Carpe diem (Korzystaj z dnia, ciesz się chwilą). Obydwa powrócą w renesansie na fali fascynacji antykiem.
Biografia
Horacy (dokładnie: Quintus Horatius Flaccus) urodził się 8 grudnia 65 r. p.n.e. w rzymskiej kolonii wojskowej w południowej Italii. Był synem wyzwolonego niewolnika, co w ówczesnych czasach zdawało się ograniczać jego życiowe szanse. Ale w przypadku Horacego stało się inaczej: to właśnie ojciec – wyzwoleniec, który zarabiał na życie jako woźny przy licytacjach rozbudził w nim miłość do wiedzy i zapewnił wykształcenie na miarę syna senatora.
Dzieciństwo spędził w skromnym folwarczku w pobliżu miasta Wenuzja (ojciec nabył go oszczędnością i pracą) pod opieką piastunki Pulli. O matce poety nie ma żadnych przekazów, nic nie wiadomo też o jego rodzeństwie, możemy więc przypuszczać, że był jedynakiem.
Do szkoły poszedł w Wenuzji, ale ojciec, obawiając się, że będzie skrępowany swoją niską pozycją społeczną, wysłał go, by kształcił się w Rzymie. Tam, w cieszącej się renomą szkole Orbiliusza, zgłębiał retorykę i literaturę – poznał Odyseję (w przekładzie rzymskim) oraz Iliadę (w oryginale). Prawdopodobnie to jej lektura zachęciła go, by sam zaczął pisać. Nauka Horacego nie ograniczała się do obowiązkowych lekcji. Miał prywatnego pedagoga – i on, i ojciec zachęcali go, by uważnie obserwował życie, a potem analizował przytrafiające się w nim sytuacje – taka refleksja jest szkołą życia. Może to właśnie podczas tych „zajęć praktycznych” w Horacym zaczęło kiełkować przekonanie, że człowiek powinien zakosztować wszystkiego, ale robić to z umiarem?
W czasach Horacego młodzieńcy z zamożnych rodów uzupełniali swą wiedzę poza granicami Rzymu. Ojciec zapewnił mu także i to – wysłał go do Aten (przed 44 r. p.n.e.), by Horacy studiował w prestiżowej Nowej Akademii. Tu poeta zainteresował się filozofią – zwłaszcza epikureizmem i stoicyzmem. Niestety, studia przerwała mu wojna domowa – po zabiciu Juliusza Cezara Brutus i jego zwolennicy wystąpili w obronie republiki. Horacy zaciągnął się do wojska. Brał udział w słynnej bitwie pod Filippi (42 r. p.n.e.), ale rebelia zakończyła się fiaskiem powstańców. W miejsce Juliusza Cezara pojawił się nowy cesarz, Oktawian, zwany później Augustem.
Po wojnie ogłosił amnestię dla swych przeciwników więc Horacy mógł wrócić do domu. Niestety, zastał ruinę: ojciec już nie żył, a pozostawiona przez niego ziemia przepadła w konfiskacie. Musiał poszukać sobie zajęcia, z którego mógłby się utrzymywać. Wyjechał do Rzymu i zatrudnił się jako sekretarz kwestora (poborcy podatkowego). Jednocześnie pisał i to właśnie talent a nie praca urzędnicza zagwarantuje mu stabilizację materialną. Dzięki swojej twórczości zbliżył się do poety Wergiliusza, ten zaś przedstawił go arystokracie – Mecenasowi. Człowiek ten posiadał ogromny majątek i wpływy. Przyjaźnił się z samym cesarzem – z czasem przedstawi mu naszego poetę – a jednocześnie był miłośnikiem literatury. Zależało mu, by się rozwijała, wspomagał więc materialnie jej najzdolniejszych twórców. Był protektorem Wergiliusza, a teraz roztoczył opiekę nad Horacym. Podarował mu majątek w Górach Sabińskich w pobliżu miasta Tibur (obecnie Tivoli), gdzie w spokoju mógł oddawać się pracy.
Artysta cenił swoje wiejskie bytowanie. W stolicy bywał rzadko – tylko wtedy, gdy musiał. Nie imponowały mu zaszczyty – odrzucił zaproponowaną mu przez Oktawiana Augusta posadę sekretarza. Czas wolał spędzać wśród przyjaciół, przy winie i zajmującej rozmowie. Był wdzięczny Mecenasowi – pisał o tym w wielu swoich utworach, lecz jednocześnie dbał o niezależność wewnętrzną i intelektualną.
Śmierć poety była łagodna, jak jego dzieła i życie. Zmarł w ukochanym przez siebie miejscu w 8 roku p.n.e.
Najważniejsze wydarzenia
- Wyjazd z Wenecji do Rzymu, pobyt w szkole Orbiliusza – ojciec chciał zaoszczędzić mu upokorzeń związanych z niskim pochodzeniem.
- Studia w Nowej Akademii w Atenach – zetknął się z epikureizmem i stoicyzmem.
- Walka w oddziałach Brutusa – wojna domowa przerwała mu studia. Brał udział w słynnej bitwie pod Filippi.
- Utrata ojcowizny – po wojnie miała miejsce konfiskata majątków. Pozostał bez środków do życia.
- Wyjazd do Rzymu w poszukiwaniu pracy – został sekretarzem kwestora. Jednocześnie był poetą. W ich środowisku poznał Wergiliusza.
- Przyjaźń z Mecenasem – pozna ich Wergiliusz. Mecenas podaruje mu majątek, by mógł w nim zamieszkać i pisać.
- Znajomość z Oktawianem Augustem. Odrzucenie zaproponowanej przez cesarza godności osobistego sekretarza – poznał ich Mecenas. Poeta od zaszczytów wolał osobistą wolność.
- Śmierć – w ukochanym przez Horacego miejscu.
Twórczość
Z początkowego okresu jego twórczości (lata 41-30) pochodzą dwie księgi Satyr. Są wzorowane na greckich satyrach Lucyliusza. Mają formę krótkich wierszowanych utworów, które najczęściej ośmieszają ludzkie wady i słabości, nie robiły tego jednak w zjadliwy i złośliwy sposób. Nie podają też sposobów walki z opisywanymi zjawiskami ani pozytywnych wzorów do naśladowania. Wśród nich zdarzają się teksty o nieco innym, nie prześmiewczym charakterze – np. satyry autobiograficzne.
Z tego okresu pochodzi też księga jambów, zwanych inaczej epodami (jej tytuł to właśnie Epody). Są ostrzejsze niż Satyry, mają napastliwy ton, atakują lichwiarzy, złośliwych krytyków, miernych poetów, nawiązują do aktualnych wydarzeń politycznych.
Sławę i pamięć potomnych zapewniły poecie Pieśni (Carmina) zwane też odami. Nawiązuje w nich do gatunku znanego z poezji greckich (pieśni Safony, Alkajosa, Anakreonta i Pindara). Pieśni Horacego mają zróżnicowaną tematykę – spotykamy tu utwory erotyczne, biesiadne, refleksyjne, religijne, panegiryczne, patriotyczne i okolicznościowe. Niezależnie od tematu mają pogodny, pełen optymizmu ton i zachęcają do epikurejskiego cieszenia się chwilą (carpe diem). Poeta wydał ich aż cztery księgi (księgi 1-3 w latach 31-23, księga 4 w latach 17-13).
W roku 17, na prośbę samego cesarza napisał Pieśń stulecia – utwór mający uświetnić obchody nadejścia nowego wieku.
W jego dorobku znajdują się też dwie księgi listów poetyckich (lata 23-28). Największą popularność zyskał List do Pizonów (Sztuka poetycka), który stał się wzorem dla poetyk nowożytnych (poetyka Boileau czy Dmochowskiego).
Filozofia Horacego
- Umiar (złoty środek).
- Epikurejska radość z codziennych przyjemności (zdrowie, uczta wśród przyjaciół, ciekawa rozmowa, poezja). Trzeba je doceniać i z nich korzystać (Carpe diem! – Korzystaj z dnia!).
- Wiara w potęgę własnej twórczości – zapewni pamięć u potomnych (Non omnis moriar – Nie wszystek umrę).
To trzeba wiedzieć, tego szukaj w wierszu:
- Podstawy filozofii Horacego to trzy wartości:
- Umiar (złoty środek). Opanowanie, cnota, rozum, spokój, to wartości stoickie. Radość z chwili – epikureizm. Połączenie ich daje złoty środek
- Epikurejska radość z codziennych przyjemności (zdrowie, uczta wśród przyjaciół, ciekawa rozmowa, poezja). Trzeba je doceniać i z nich korzystać (Carpe diem! – Korzystaj z dnia!).
- Wiara w potęgę własnej twórczości – zapewni pamięć u potomnych (Non omnis moriar – Nie wszystek umrę)..
- Najważniejszy gatunek – pieśni (Carmina) zwane też odami.
- Istotny motyw – Exegi monumentum ( wybudowałem sobie pomnik, tak zaczyna słynną pieśń ) – czyli wiara w potęgę własnej twórczości. Horacy jest przekonany, że stanowi ona doskonalszy sposób upamiętnienia siebie, niż nawet najwspanialszy, ale tylko materialny, pomnik („Wybudowałem pomnik, twardszy niż ze spiżu/ strzelający nad ogrom królewskich piramid”)
- Temat czasu i przemijania, nieuchronności śmierci. Tylko korzystanie z dnia może być słuszną postawą człowieka.
- Natura – jej bliskość jest dla człowieka zbawienna.
- W pieśniach erotycznych Horacy opisuje miłość jako uczucie przyjemne, ale ulotne. Wie, że nie może trwać wiecznie, więc stara się cieszyć miłosną chwilą (carpe diem), obce jest mu natomiast pragnienie jej zatrzymania i męki zazdrości;
- Życiowe credo poety wyrasta z filozofii epikurejskiej i stoicyzmu. Wykłada je jasno w wierszu O co poeta prosi Apollina. Nie zależy mu na gromadzeniu majątku („trzody, co chodzi po polach”), ani opływaniu w luksusy („W złotych/ Pucharach niechże piją wino kupcy/ syryjskich tkanin..”). Prosi tylko, by Apollo pozwolił mu cieszyć się zdrowiem, siłą ducha i spokojem („niech myśl się nie łamie”), mieć łagodną, spokojną starość („Starość, gdy przyjdzie, niech będzie łagodna/ i pełna pieśni”).
- Po latach stał się mistrzem i patronem renesansu. Jego filozofia złotego środka (umiaru) stała się hasłem odrodzeniowego klasycyzmu. Przejęto od niego także wiarę w potęgę własnej twórczości, która zapewniała poecie nieprzemijającą sławę. Jego Pieśni uznano za niedościgniony poetycki wzór. Nawiązywanie do Horacego w literaturze nazywa się horacjanizmem.
Najważniejsze dzieła
Exegi monumentum (Księga III, 30)
Najbardziej znany wiersz poety. Wyraża wiarę w potęgę własnej twórczości. Horacy jest przekonany, że stanowi ona doskonalszy sposób upamiętnienia siebie, niż nawet najwspanialszy, ale tylko materialny, pomnik („Wybudowałem pomnik, twardszy niż ze spiżu/ strzelający nad ogrom królewskich piramid”). Dzieła sztuki, które jest wartością duchową, nie zniszczą ani kataklizmy („nie naruszą go deszcze gryzące, nie zburzy oszalały Akwilon”), ani czas („mijanie wieków”). I właśnie w tym momencie pada dumne zdanie, które stało się niemal hasłem wywoławczym Horacego: „Nie wszystek umrę”. Poeta jest pewny, że ta najistotniejsza, twórcza część jego osobowości nigdy nie zostanie pogrzebana. Jednocześnie nie ukrywa swego pochodzenia. Przeciwnie, podkreśla, że było bardzo niskie („ja z nizin wyrosły”). To stwierdzenie wzbudza sympatię dla autora, który niezależnie od swojej poetyckiej wielkości nie traci rysów zwykłego człowieka.
Quiz dedicatu poscit Apollinum (Księga I, 31)
W tym utworze Horacy wyraża swoje życiowe credo, wyrosłe z filozofii epikurejskiej i stoicyzmu. Nie zależy mu na gromadzeniu majątku („trzody, co chodzi po polach”), ani opływaniu w luksusy („W złotych/ Pucharach niechże piją wino kupcy/ syryjskich tkanin.”). Prosi tylko, by Apollo pozwolił mu cieszyć się zdrowiem, siłą ducha i spokojem („niech myśl się nie łamie”), mieć łagodną, spokojną starość („Starość, gdy przyjdzie, niech będzie łagodna/ i pełna pieśni”). Tę pogodną filozofię życiową od Horacego przejęli twórcy renesansowi (Kochanowski – Na dom w Czarnolesie). Jest ona tak przepojona głęboką mądrością, że może stanowić doskonały program życiowy także i na dziś.
Tego szukaj w wierszach Horacego
Podstawy filozofii Horacego to trzy wartości:
- Umiar (złoty środek). Opanowanie, cnota, rozum, spokój, to wartości stoickie. Radość z chwili – epikureizm. Połączenie ich daje złoty środek
- Epikurejska radość z codziennych przyjemności (zdrowie, uczta wśród przyjaciół, ciekawa rozmowa, poezja). Trzeba je doceniać i z nich korzystać (Carpe diem! – Korzystaj z dnia!).
- Wiara w potęgę własnej twórczości – zapewni pamięć u potomnych (Non omnis moriar – Nie wszystek umrę)..
Życiowe credo poety wyrasta z filozofii epikurejskiej i stoicyzmu. Wykłada je jasno w wierszu O co poeta prosi Apollina.
- Nie zależy mu na gromadzeniu majątku („trzody, co chodzi po polach”), ani opływaniu w luksusy („W złotych/ Pucharach niechże piją wino kupcy/ syryjskich tkanin..”).
- Prosi tylko, by Apollo pozwolił mu cieszyć się zdrowiem, siłą ducha i spokojem („niech myśl się nie łamie”), mieć łagodną, spokojną starość („Starość, gdy przyjdzie, niech będzie łagodna/ i pełna pieśni”).
Najważniejsze motywy
- Exegi monumentum (wybudowałem sobie pomnik, tak zaczyna słynną pieśń ) – czyli wiara w potęgę własnej twórczości. Horacy jest przekonany, że stanowi ona doskonalszy sposób upamiętnienia siebie, niż nawet najwspanialszy, ale tylko materialny, pomnik („Wybudowałem pomnik, twardszy niż ze spiżu/ strzelający nad ogrom królewskich piramid”)
- Temat czasu i przemijania, nieuchronności śmierci. Tylko korzystanie z dnia może być słuszną postawą człowieka.
- Natura – jej bliskość jest dla człowieka zbawienna.
- W pieśniach erotycznych Horacy opisuje miłość jako uczucie przyjemne, ale ulotne. Wie, że nie może trwać wiecznie, więc stara się cieszyć miłosną chwilą (carpe diem), obce jest mu natomiast pragnienie jej zatrzymania i męki zazdrości.
Po latach stał się mistrzem i patronem Renesansu. Jego filozofia złotego środka (umiaru) stała się hasłem odrodzeniowego klasycyzmu. Przejęto od niego także wiarę w potęgę własnej twórczości, która zapewniała poecie nieprzemijającą sławę. Jego Pieśni uznano za niedościgniony poetycki wzór. Nawiązywanie do Horacego w literaturze nazywa się horacjanizmem.
Zapamiętaj utwory
- Satyry (2 księgi, lata 41 – 30) – łagodna krytyka ludzkich wad i zachowań.
- Epody (inaczej – jamby, współczesne Satyrom) – też krytyka, ale ostrzejsza i bardziej szydercza.
- Pieśni (4 księgi, lata 31 – 13) – różna tematyka (miłosna, biesiadna, filozoficzna, religijna, okolicznościowa).
- Pieśń stulecia (17 r. p.n.e.) – powstała na prośbę Oktawiana Augusta – miała uświetnić powitanie nowego wieku.
- Listy poetyckie (2 księgi, lata 23-8) – wierszowane gawędy na różne tematy. Najbardziej znany – List do Pizonów czyli Sztuka poetycka. W Liście 7 z ks. I skierowanym do Mecenasa broni swej wolności osobistej.
Miejsca
- Folwarczek w pobliżu miasta Wenuzja (południowa Italia) – tu się urodził i spędził dzieciństwo.
- Rzym – ojciec posłał go tu do szkoły. Wróci tu po latach i będzie pracował jako sekretarz kwestora.
- Ateny – tu studiował (wzorem synów patrycjuszy). Tu też wstąpił do wojsk Brutusa.
- Posiadłość u stóp Gór Babińskich (niedaleko miasta Tibor) – zamieszka tu w majątku podarowanym przez Mecenasa.
Ludzie
- Ojciec – dzięki niemu się wykształcił.
- Piastunka Pulla – wychowywała go jak matka.
- Brutus – uwierzył w jego republikańskie ideały.
- Wergiliusz – zaprzyjaźnił się z nim w Rzymie. To on przedstawił go Mecenasowi.
- Mecenas – dobroczyńca, który uwolnił go od trosk majątkowych. Podarował mu posiadłość.
- Cesarz Oktawian August – najpierw walczył przeciwko niemu (u Brutusa), potem chwalił jego politykę w Pieśniach. Ale nie chciał zostać jego sekretarzem. Może to ślad dawnej animozji?
Zajęcia
- Żołnierz-ochotnik – zgłosił do wojska tylko jako sympatyk idei.
- Sekretarz kwestora – po stracie ojcowizny praca dawała mu środki utrzymania.
- Literat – mógł całkowicie poświęcić się pisaniu.
Jego 5 minut
W swojej epoce popularny dzięki Satyrom. Po latach stał się mistrzem i patronem renesansu. Jego filozofia złotego środka (umiaru) stała się hasłem odrodzeniowego klasycyzmu. Przejęto od niego także wiarę w potęgę własnej twórczości, która zapewniała poecie nieprzemijającą sławę. Jego Pieśni uznano za niedościgniony poetycki wzór. W Polsce do ich formy nawiązywali Kochanowski i Sarbiewski. Sztuka poetycka Horacego stała się podstawą poetyk europejskich aż do początku XIX stulecia.
Zapamiętaj
- Nazwiskiem Mecenasa – arystokraty, który wspomagał materialnie artystów (oprócz Horacego jego podopiecznymi byli Wergiliusz i Propercjusz) zaczęto określać opiekunów (sponsorów) ludzi sztuki. Zjawisko mecenatu było szczególnie popularne we wzorującym się na czasach starożytnych renesansie.
- W Pieśniach erotycznych Horacy opisuje miłość jako uczucie przyjemne, ale ulotne. Wie, że nie może trwać wiecznie, więc stara się cieszyć miłosną chwilą (carpe diem), obce jest mu natomiast pragnienie jej zatrzymania i męki zazdrości;
- W dwóch autobiograficznych satyrach z Księgi I (satyra 4 i 6) Horacy dziękuje ojcu za troskę o swe wykształcenie. Może gdyby nie jego wysiłek, nie zostałby poetą?
Zobacz:
„Nie wszystek umrę”… Zaprezentuj wizję poety i poezji, jaką przedstawia Horacy w swych utworach.
Dialog poezji i filozofii. Przedstaw i nazwij obecne w Pieśniach Horacego elementy filozoficzne.