„Gdy ci ciężko żyć, bądź pełen ducha”. Scharakteryzuj poglądy życiowe Horacego w dowolnie wybranych odach.
W stanowiących trzon twórczości Horacego odach, poeta nawiązywał do liryki greckiej (Alkajosa, Safony). W utworach tych stał się wyznawcą i propagatorem doktryny moralnej Epikura, który za główny cel życia uznawał dążenie do przyjemności, zalecał życie z dala od spraw publicznych, starał się uwolnić człowieka od strachu przed śmiercią, przed gniewem bogów, za najważniejsze dobro uznawał umiar, złoty środek, głosił kult przyjaźni, kult wartości duchowych, podkreślał, że człowiek może osiągnąć pełnię szczęścia przez nieustanne doskonalenie się wewnętrzne. W poglądach na życie Horacego pojawia się też pesymistyczna refleksja, u źródeł której leży tragiczne odczucie ludzkiego losu.
Filozofia życiowa Horacego jest eklektyczna, stanowi połączenie elementów epikurejskich, stoickich. Bliskie poecie są idee stoicyzmu, zgodnie z którym najwyższym dobrem jest cnota:
gdy ci ciężko żyć, bądź pełen ducha,
Bądź mężny, a gdyć szczęście zajaśnieje,
Nie dmij pychą, ale ściągaj wzdęte żagle i reje
(Carmina II)
Człowiek powinien być jednakowo przygotowany na dobry i zły los. Musi wobec nich zachować się godnie, godnie znieść nieszczęście, z umiarkowaną radością przywitać uśmiech losu. Taka postawa może uchronić i uniezależnić człowieka od zmiennej fortuny. Własne pragnienia przeciwstawia poeta temu, o co ubiega się w pocie czoła tłum: bogactwo, władzę. Pragnie on żyć spokojnie i beztrosko, pragnie swobody i niezależności oraz spokojnej starości, osłodzonej pieśnią:
Dla mnie oliwki, sałata, ślaz lekki,
Wystarczą aż nadto, byle
Swej mi Apollo nie skąpił opieki
I chował w zdrowiu i sile.
Synu Latony, pozwól mi wesoło
Żyć na tej, co mam, chudobie,
Daj starość znośną i pogodne czoło
I lutnię o każdej dobie.
(Carmina I, 31)
Według słów Horacego każdy, kto trzyma się w życiu złotego środka, ten w szczęściu zachowa miarę, zawsze będzie przygotowany na zmianę fortuny, a w chwili nieszczęścia nie upadnie na duchu. Nie należy też sięgać myślami daleko w przyszłość, lecz cieszyć się tym, co niesie każdy dzień, każda chwila:
Mknie rok za rokiem, jak jedna godzina.
Więc łap dzień każdy, a nie wierz ni trochę
W złudnej przyszłości obietnice płoche.
(Carmina I, 11)
W cytowanym fragmencie wykłada Horacy naczelną zasadę, którą powinien kierować się szczęśliwy człowiek – carpe diem – chwytaj dzień. Według poety każda chwila życia jest piękna i droga, każdą należy docenić, bo jest niepowtarzalna i nigdy już nie powróci. Najważniejsza jest teraźniejszość i trzeba umieć się nią cieszyć, a nie oczekiwać przyszłości. Horacy zaleca cierpliwość i pogodę ducha, co jest gwarancją odczuwania szczęścia.
Ludzkie szczęście ograniczone jest ciasnymi granicami krótkiego życia, dlatego jego radość przeplata się ze świadomością nieuniknionej śmierci. Ale poeta nie czuje przed nią strachu i tym bardziej cieszy się urokami życia:
Tymczasem mija piękność i młodość wesoła.
Spiesz się zatem, gdy bowiem przyjdzie wiek zgrzybiały
I zmarszczkami pokryje pochylone czoła,
Sen lekki i miłosne zginą wnet zapały.
(Carmina, II 18)
Artysta jest dumny ze swego talentu, uważa się za wyróżniającego się z tłumu. Wie, że innym obce jest natchnienie poetyckie, nie znają satysfakcji z tworzenia wartościowej sztuki. Nieśmiertelność swej poezji przepowiada Horacy w ostatniej, dwudziestej odzie księgi drugiej:
Niezwykłe i potężne uniosą mnie skrzydła,
Mnie, poetę – łabędzia w powietrzne przestworze.
Już mnie na tym padole nic wstrzymać nie może,
Lecz porwany, gdzie zawiść nie sięga obrzydła,
Porzucę ziemskie grody. Bo wiedz, że ja wcale,
Chociaż jestem z ubogich ojców urodzony
A twą przyjaźnią, Mecenasie, wywyższony,
Nie umrę i Styksowe nie skryją mnie fale.
Horacy w niektórych odach przedstawia się jako gorący patriota. Daje w nich wyraz troski o losy narodu wstrząsanego wojnami domowymi; znajdujemy w nich również radość ze zwycięstw, jakie Italia odniosła nad wrogami. W napisanej po zwycięstwie pod Akcjum odzie I, 37 uznaje Oktawiana za zbawcę zesłanego z nieba.
Horacy to także piewca miłości. W swych odach przedstawia ją w sposób lekki, żartobliwy. Miłość u niego to zabawa, igraszka; należy dbać o to, żeby nie popaść w niewolę jednej kobiety, na co najlepszym lekarstwem jest inna miłostka. Wiele erotyków Horacy poświęcił miłości cudzej, zwykle brak w nich motywu zazdrości. Horacy wie, że nie można liczyć na dozgonną wierność, cieszy się z tego, że sam uniknął męki zazdrości”:
Co za chłopiec w róż wieku, wysmukłej postaci,
Wonnym zroszon kadzidłem głowę dla cię traci
(…)
Dla kogo puszczasz włos płowych warkoczy,
Prosta w stroju? Hej stokroć opłaczę odmianę
Wiary twojej i przysiąg, jak na rozhukane
Wichurą morskie wały
Poglądać na cię będzie zrozumiały (…)
(Carmina I, 5)
Horacy głosił pochwałę radości, nakazywał cieszyć się każdą chwilą (carpe diem) jednocześnie zalecał złoty środek (aurea mediocritas). Uważał, że należy pamiętać o śmierci, ale nie obawiać się jej. Jego poezja jest świadectwem życia człowieka umiejącego cieszyć się życiem, akceptującego siebie i świat. To pogodny i mądry filozof, ceniący ziemskie przyjemności, znający wartość sztuki, pamiętający o wieczności, choć wie, że kiedyś będzie musiał odejść. To wreszcie genialny artysta wierzący, że jego dzieła będą cieszyć następne pokolenie ludzi, którzy z nich będą czerpać pogodę ducha, optymizm i radość życia.
Zobacz:
Dialog poezji i filozofii. Przedstaw i nazwij obecne w Pieśniach Horacego elementy filozoficzne.