Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony
Polecę precz, poeta, ze dwojej złożony
Natury: ani ja już przebywać na ziemi
Więcej będę; a więtszy nad zazdrość, ludnemi
Miasty wzgardzę. On, w równym szczęściu urodzony,
On ja, jako mię zowiesz, wielce ulubiony,
Mój Myszkowski, nie umrę ani mię czarnymi
Styks niewesoła zamknie odnogami swymi.
Już mi skóra chropawa padnie na goleni,
Już mi w ptaka białego wierzch się głowy mieni;
Po palcach wszędy nowe piórka się puszczają,
A z ramion sążeniste skrzydła wyrastają.
Terazże, nad Ikara prędszy przeważnego,
Puste brzegi nawiedzę Bosfora hucznego
I Syrty Cyrenejskie, muzom poświęcony
Ptak, i pola zabiegłe za zimne Tryjony.
O mnie Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie,
I róznego mieszkańcy świata Anglikowie;
Mnie Niemiec i waleczny Hiszpan, mnie poznają,
Którzy głęboki strumień Tybrowy pijają.
Niech przy próznym pogrzebie żadne narzekanie,
Żaden lament nie będzie ani uskarżanie:
Świec i dzwonów zaniechaj, i mar drogo słanych,
I głosem żałobliwym żołtarzów śpiewanych!
Tytuł wiersza
Oznacza numer pieśni w zbiorze. Niekiedy za tytuł uchodzi też pierwszy wers utworu. Pieśń XXIV zamyka zbiór – można się zatem spodziewać, że będzie swego rodzaju podsumowaniem snutych w całym cyklu rozważań.
Czas powstania utworu (kontekst historyczny, literacki)
Nieistotny jest czas powstania utworu, tekst ma charakter ponadczasowy i uniwersalny. Ważny natomiast jest jego kontekst literacki – utwór jest nawiązaniem do pieśni Horacego Exegi monumentum, a może nawet jej swobodną parafrazą (przeróbką). Wskazują na to słowa: „Mój Myszkowski, nie umrę ani mię czarnymi / Styks niewesoła zamknie odnogami swymi”.
Cechy kompozycyjne:
Utwór składa się z 6 zwrotek czterowersowych, pisanych trzynastozgłoskowcem, ze średniówką po siódmej sylabie (7+6). Rymy parzyste, żeńskie (aabbccdd itd.).
Utwór przybiera postać mowy zwróconej do słuchaczy:
- teza (zwrotki 1. i 2.) – poeta nie umrze, tak jak zwykli śmiertelnicy,
- dowody (zwrotki 3. – 5.) – poeta nie umiera, lecz przemienia się w ptaka,
- wniosek (zwrotka 6.) – nakazy żegnającego się ze światem poety, który wie, że nie umrze jak wszyscy.
Postać mówiąca w wierszu
Wyraźne „ja” liryczne już na samym początku pieśni („polecę, ani ja przebywać będę”).
Nastrój wiersza
Optymistyczny, pełen dumy i świadomości wartości własnej poezji.
Symbole w wierszu
- pióro– symbol twórczości pisarskiej, poetyckiej
- muza – patronka poezji
- Ikar – tu symbol odwagi i działania pełnego rozmachu
Nawiązania do mitologii!
- Ikar, muzy – postacie mitologiczne.
- Tryjony i strumień Tybrowy – miejsca w mitologicznym Hadesie.
Przesłanie wiersza
Podmiot liryczny charakteryzuje siebie jako poetę obdarzonego niezwykłym talentem. Ma świadomość ogromnego daru, który otrzymał i wie, że jego imię nie zaginie po śmierci, że przetrwa wieki dzięki własnej twórczości.
Poeta porównuje siebie do ptaka, który ma ponadludzką zdolność pokonywania przestrzeni, rozumienia świata lepiej od innych. Czuje się wolny jak Ikar, który poleciał ku słońcu, widział cały świat z góry, poznał tajemnice niedostępne innym ludziom. Jest sam – ponad światem. I cieszy się z tego.
Środki poetyckie:
- Dużo epitetów – „niezwykłym” (piórem), „ludnemi” (miasty), „równym” (szczęściu), „mój ulubiony” (Myszkowski), „czarnymi” (odnogami), (skóra) „chropawa”, (ptaka) „białego”, „nowe” (piórka), „sążeniste” (skrzydła), (Bosfora) „hucznego”, (Syrty) „cyrenejskie”, „poświęcony” (ptak), (pola) „zabiegłe”, „zimne” (Tryjony), „róznego” (świata), „waleczny” (Hiszpan), „głęboki”, „Tybrowy” (strumień), „próznym” (pogrzebie), „żadne” (narzekanie), (mar) „słanych”, (głosem) „żałobliwym”, (żołtarzów) „śpiewanych”.
- Metafory (przenośnie) – ptak = poeta, skrzydła = natchnienie poetyckie, wolność.
- Szyk przestawny – podnoszący uroczysty styl utworu oraz liczne przerzutnie zwiększające dynamikę pieśni.
Analiza wiersza
Pierwszy wers już jest zagadką. O kim mowa? O poecie? Szybko jednak okazuje się (już pierwszy wyraz drugiego wersu to wyjaśnia), że pióro jest atrybutem nie tylko poety. Wers drugi każe zastąpić obraz poety obrazem ptaka, a wers trzeci łączy oba obrazy – w ten sposób poznajemy dwoistość natury poety-ptaka: śmiertelnej i nieśmiertelnej.
To dzięki przerzutni międzywersowej pierwsza zwrotka jest jakby zagadką, której odpowiedź poznajemy stopniowo, słowo po słowie. Ale dopiero ostatni wyraz zdania pozwala odczytać znaczenie w całości.
Poeta czuje się lepszy od zwykłych śmiertelników, wyraża też przekonanie o wyższości poety ponad wszystkie ziemskie sprawy. We fragmencie tym można znaleźć echa biografii autora – opuszcza dwór królewski (ludne miasta pełne intryg i zawiści), by zamieszkać w Czarnolesie.
Instrumentacja głoskowa (powtórzenie przedrostka „nie”, powtórzenie początkowej spółgłoski „p”) pozwala na wyróżnienie słów-kluczy wszystkich strof: niezwykły (strofa I), ptak, poeta (I, II), pióro (III), polecę (IV, V).
Strofa pierwsza wyróżnia się skomplikowaną składnią (inwersja), mimo że zawiera jedno zdanie. Każde słowo i jego miejsce tutaj coś znaczy – usunięcie jakiegokolwiek słowa uniemożliwiłoby odczytanie sensu zdania.
Kolejne strofy to odwołania do mitologii i świata starożytnych Greków, które mają ukazać moc poety. Poeta jest lepszy od Ikara, bo może swobodnie latać i lepszy od Horacego, bo jego sława sięgnie dalej niż sława poety starożytnego – temu służy zakreślenie granic świata starożytnego i granic Europy współczesnej Kochanowskiemu.
Poeta stosuje wyszukane epitety, np. przeważny – ten, który na zbyt wiele się ważył lub ten, który uzyskał nad innymi przewagę.
Strofa VI oddziela się od poprzednich. Jest ona jakby testamentem poety, który pragnie pogrzebu skromnego. Dlaczego? Bo nie dba o ziemski pochówek i jego oprawę (epitet próżny znaczy tyle co niepotrzebny, zbyteczny) – jest bowiem nieśmiertelny.
Podkreśleniem zakończenia utworu jest nagromadzenie spółgłosek ż (rz). Instrumentację głoskową zastosował już poety w strofie pierwszej – w ten sposób całość utworu ujęta została w klamrę, a zwrotki pierwsza i ostatnia uzyskały szczególną wagę.
Archaizm żołtarz znaczy tyle co psałterz czy psalm.
Zapamiętaj!
Parafraza – swobodna przeróbka utworu, rozwijająca lub upraszczająca jego treści. Ta przeróbka jest jednak na tyle mała, że rozpoznawalne jest podobieństwo między utworami. Kochanowski wykorzystuje na przykład, podobnie jak Horacy, motyw przemiany poety w ptaka.
Wnioski:
Poezja rozsławia poetę i unieśmiertelnia go. Dlaczego? Bo poeta poprzez swoją twórczość może osiągnąć sławę u potomnych, a sława to nieśmiertelność. Pieśń XXIV jest zatem pochwałą poezji i poety. Utwór jest dopełnieniem całego cyklu Pieśni. Poeta daje w nim wyraz swej wielkości również poprzez kunsztowność swoich utworów. Kochanowski wręcz rywalizuje ze swym poprzednikiem – Horacym, którego parafrazuje.
Zobacz:
Motyw sławy poetyckiej w pieśniach Horacego i Jana Kochanowskiego
Koncepcja Boga i człowieka w twórczości Jana Kochanowskiego i Mikołaja Sępa Szarzyńskiego.
Jaką filozofię zawarł Jan Kochanowski w pieśniach i fraszkach?
Jaką filozofię zawarł Jan Kochanowski w pieśniach i fraszkach?