Motyw sławy poetyckiej zwany jest też motywem exegi monumentum. Od słów „Exegi monumentum aere perenius…” zaczyna bowiem Horacy jedną ze swych pieśni (III), której początek tłumaczymy:
Stawiłem sobie pomnik trwalszy niż ze spiży…
Cóż to za trwały pomnik?
Poezja! Udane dzieło literackie (fraszka, pieśń, oda) to gwarancja sławy i nieśmiertelności. Z tej samej pieśni pochodzi też cytat: „Non omnis moriar… (Nie wszystek umrę)”. I faktycznie nie całkiem umarł rzymski poeta, skoro ponad tysiąc pięćset lat później nasz Jan Kochanowski w Pieśni XXIV powtarza za Horacym:
nie umrę ani mię czarnymi
Styks niewesoła zamknie odnogami swymi.
Śmiertelna natura człowieka przeminie (popłynie z nurtem Styksu do krainy zmarłych) – przekonują Horacy i Kochanowski, ale nieśmiertelna sława, rozgłos artysty pozostaną na wieki. Udało się to obydwu poetom.
W utworach tych poetów motyw „exegi monumentum” realizowany jest też w wizji poety-ptaka tak chętnie podejmowanej przez poetów romantyków i symbolistów (Paul Verlaine). Dwoista natura artysty polega na tym, że częściowo jest przywiązany do ziemi, ale ma też siłę, by ulecieć nad całym światem jak ptak.
Jacy polscy poeci kontynuowali motyw exegi monumentum?
Sami najwięksi – od Mickiewicza po Miłosza:
- Adam Mickiewicz w III części Dziadów w usta Konrada wkłada bluźniercze słowa:
„Ja czuję nieśmiertelność, nieśmiertelność tworzę,/ Cóż Ty większego mogłeś zrobić – Boże?”, przedkładające wielkość tworzenia poetyckiego nad wielkość boskiego aktu stworzenia świata.
- Julian Tuwim w wierszu Do losu trochę wyśmiewa pomnikową wielkość poetyckiej sławy, strąca z piedestału wielkich twórców:
W bęben żałobny bije gloria…
I smutnie brzmi: „Dum Capitolium…”
I śmieszne jest: „Non omnis moriar”.
- Leopold Staff w utworze Ostatni z mego pokolenia skromnie wyznaje, iż nigdy nie dbał o poetycką sławę: „Nie wabił mnie spiżowy pomnik”.
- Wisława Szymborska w Radości pisania nieśmiertelny talent poetycki śmiertelnego człowieka uznaje za figiel losu – za życia akt twórczy niesie dużo radości, ale po śmierci pozostawione utwory nie będą miały dla zmarłego żadnego znaczenia.
- Czesław Miłosz do swej poetyckiej nieśmiertelności podchodzi ironicznie:
O tak, nie cały zginę, zostanie po mnie
Wzmianka w czternastym tomie encyklopedi
W pobliżu setki Millerów i Mickey Mouse.
Co innego Horacy – w jego czasach nie trzeba było tworzyć encyklopedii, a dziś nazwisko jednego poety gubi się pośród wielu milionów haseł.
Zapamiętaj!
Motyw sławy poetyckiej zwany jest też motywem exegi monumentum.
Od słów „Exegi monumentum aere perenius…” zaczyna bowiem Horacy jedną ze swych pieśni (III), której początek tłumaczymy: „Stawiłem sobie pomnik trwalszy niż ze spiży…”
Jeśli chodzi o horacjanizm
Cóż, Carmina Horacego stały się niewyczerpanym źródłem inspiracji; tłumaczono je i parafrazowano, czerpano z nich cytaty, motywy, wzorce stroficzne. Wielką karierę zrobił utwór Beatus ille, sławiący (przewrotnie!) uroki życia na wsi. Pochwałę wsi wygłasza… lichwiarz, który nie myślał nigdy o wyprowadzce z miasta. To dzieło stało się jednak inspiracją do Pieśni świętojańskiej o sobótce Jana Kochanowskiego. Podobnież chętnie sięgano do horacjańskiego exegi monumentum – motyw dumy poetyckiej i świadomość własnego geniuszu wygrywającego z czasem widoczny jest w twórczości np. Jana Kochanowskiego i Klemensa Janickiego.
Zobacz:
Postawa światopoglądowa Kochanowskiego w Pieśniach a myśl antyczna i chrześcijańska
„Nie wszystek umrę”… Zaprezentuj wizję poety i poezji, jaką przedstawia Horacy w swych utworach.
Dialog poezji i filozofii. Przedstaw i nazwij obecne w Pieśniach Horacego elementy filozoficzne.