Exegi monumentum” Horacego i Pieśń XXIV Jana Kochanowskiego, czyli mistrzowie pióra o poezji i poecie. Porównaj zawarte w obu utworach koncepcje artystyczne. Wskaż także, co łączy obu poetów w spojrzeniu na artystę i jego dzieło.
Exegi monumentum aere perennius
Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu
strzelający nad ogrom królewskich piramid
nie naruszą go deszcze gryzące nie zburzy
oszalały Akwilon oszczędzi go nawet
łańcuch lat niezliczonych i mijanie wieków
Nie wszystek umrę wiem że uniknie pogrzebu
cząstka nie byle jaka i rosnąca w sławę
potąd będę wciąż młody pokąd na Kapitol
ma wstępować z milcząco westalką pontifeks
I niech mówią że stamtąd gdzie Aufidus huczy
z tego kraju gdzie gruntom brak wody gdzie Daunus
rządził ludem rubasznym ja z nizin wyrosły
pierwszy doprowadziłem nurt eolskiej pieśni
od Italów przebiwszy najpewniejszą drogę
Bądź dumna z moich zasług i delfickim laurem
Melpomeno łaskawie opleć moje włosy
Pieśń XXIV (Księgi wtóre)
Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony
Polecę precz, poeta, ze dwojej złożony
Natury: ani ja już przebywać na ziemi
Więcej będę; a więtszy nad zazdrość, ludnemi
Miasty wzgardzę. On, w równym szczęściu urodzony,
On ja, jako mię zowiesz, wielce ulubiony
Mój Myszkowski, nie umrę ani mię czarnymi
Styks niewesoła zamknie odnogami swymi.
Już mi skóra chropawa padnie na goleni,
Już mi w ptaka białego wierzch się głowy mieni;
Po palcach wszędy nowe piórka się puszczają,
A z ramion sążeniste skrzydła wyrastają.
Terazże, nad Ikara prędszy przeważnego,
Puste brzegi nawiedzę Bosfora hucznego
I Syrty Cyrynejskie, Muzom poświęcony
Ptak, i pola zabiegłe za zimne Tryjony.
O mnie Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie,
I różnego mieszkańcy świata Anglikowie;
Mnie Niemiec i waleczny Hiszpan, mnie poznają,
Którzy głęboki strumień Tybrowy pijają.
Niech przy próznym pogrzebie żadne narzekanie,
Żaden lament nie będzie ani uskarżanie:
Świec i dzwonów zaniechaj, i mar drogo słanych,
I głosem żałobliwym żołtarzów śpiewanych!
Wyjaśnienie zadania
Twoja wypowiedź powinna rozpocząć się od krótkiego wyjaśnienia sformułowania zawartego w temacie, czyli koncepcji artystycznej.
- Kolejnym krokiem będzie ustalenie, kim są w obu wierszach podmioty liryczne.
- W rozwinięciu w pierwszej kolejności możesz zanalizować wiersz Horacego, potem zaś zająć się utworem Kochanowskiego (zasadą rządzącą jest w tym wypadku porządek chronologiczny).
- Wyławiasz z obu tekstów wersy czy sformułowania które najcelniej oddają istotę poety i jego twórczości. W oparciu o nie budujesz portret artysty stworzony przez Horacego i Kochanowskiego.
- Druga część pracy zarezerwowana będzie na porównanie obu tych obrazów. W ten sposób odnajdziesz to, co łączy i a także różni koncepcję artysty stworzoną przez antycznego poetę od koncepcji poety renesansowego. Jeśli będziesz trzymał się tego schematu, na pewno dostrzeżesz, iż sztuka poetycka jest czymś wyjątkowym, wymykającym się spod jakiejkolwiek definicji. To pomoże Ci sformułować wniosek (który może zamknąć Twoją pracę) – twórca dzieła jest kimś wyjątkowym, zasługującym na pamięć i szacunek przyszłych pokoleń.
Najprostszy plan pracy
- Definiujesz koncepcję artystyczną – czym jest.
- Badasz wiersz Horacego i formułujesz jego koncepcję.
- Badasz wiersz Kochanowskiego i formułujesz jego koncepcję.
- Porównujesz obie koncepcje.
- Formułujesz wniosek końcowy.
Plan nieco bardziej finezyjny
- Stawiasz tezę o podobnej koncepcji artystycznej poetów.
- Porównujesz podmioty liryczne.
- Porównujesz równolegle kolejne strofy i zawarte w nich podglądy.
- Odnosisz się do innych znanych Ci koncepcji.
- Ujawniasz swoje własne zdanie w odniesieniu do pomysłu Horacego i Kochanowskiego. Odwagi!
Warianty wstępu
Wariant 1
- Pracę możesz rozpocząć od krótkiego, rzeczowego wyjaśnienia sformułowania koncepcja artystyczna. Następnie nazywasz podmioty liryczne. W jednym i drugim przypadku możesz utożsamić je z autorami obu pieśni, czyli z Horacym i Kochanowskim. Wskazujesz na te fragmenty tekstów, które uprawniają Cię do takiego stwierdzenia.Dobrze było by znać w dostatecznym stopniu biografię obu twórców.
- Zakończyć możesz konkluzją, że to autorzy tekstów wypowiadają się o wyjątkowej naturze poetów – a więc o samych sobie. Zwracasz także uwagę na sposób tychże wypowiedzi, ton słów zawartych w obu pieśniach, które świadczą o dobrze pojętym egotyzmie twórców (świadomość własnego “ja”, świadomość własnego talentu). Tym stwierdzeniem kończysz wstęp i przechodzisz do dalszej części pracy.
Wariant 2
- Wypracowanie możesz zacząć od stwierdzenia, że rzymski poeta Horacy był mistrzem Jana Kochanowskiego. Powinieneś odwołać się do twórczości mistrza z Czarnolasu, by pokazać, że motyw non omnis moriar i carpe diem bardzo często pojawiają się w jego dziełach.
Wariant 3
Zauważ, ze Horacego i Kochanowskiego łączy egotyczny stosunek do własnej twórczości, tj. świadomość własnego artystycznego „ja”. Następnie przechodzisz do analizy porównawczej dwóch tekstów, aby pokazać, co jest wspólne dla obu wielkich twórców.
Warianty rozwinięcia
Ten fragment wypracowania powinien składaæ się z trzech części:
- Analizy pieśni Horacego, w której odnajdujesz i dołączasz własny, krótki komentarz do treści bezpośrednio związanych z tematem pracy.
- Analizy pieśni Jana Kochanowskiego, w której także odnajdujesz i dołączasz własny, krótki komentarz do treści bezpośrednio związanych z tematem pracy.
- Porównania obu obrazów poety i poezji z pieśni Horacego i Kochanowskiego i odnalezienie cech wspólnych, które łączą ich koncepcje artystyczne.
Wariant 1
Wybierz go, jeśli jest Ci bliższa pieśń Horacego. To jej poświęcasz więcej uwagi.
- Rozpocznij od wyjaśnienia pierwszego wersu (Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu). Zauważ, iż ów pomnik dla osoby mówiącej w wierszu (którą, przypomnijmy, masz prawo utożsamić z Horacym, autorem wiersza) to jej poezja. Mamy tu do czynienia ze sławnym motywem exegi monumentum).
- Kolejny krok to skupienie się na trzech kolejnych wersach. Powinieneś wykazać, że służą one spotęgowaniu wrażenia trwałości pomnika (poezji). Horacy wspaniałość swoich wierszy wynosi ponad piramidy egipskie, a ich siłę przeciwstawia żywiołom: Akwilonowi (wiatrowi) i potężnym deszczom. Artysta udowadnia, że jego twórczość poetycka oprze się także upływowi czasu. Szczerze i dumnie wyznaje – nie wszystek umrę ( łac. non omnis moriar – to najsławniejszy cytat z Horacego). Powinieneś skomentować szerzej tę myśl, gdyż jest ona kluczem do odnalezienia prawdziwej istoty poety i poezji. W owym komentarzu obowiązkowo powinno znaleźć się stwierdzenie, że wielka poezja “zatrzymuje” czas, co w efekcie daje nieśmiertelność poecie. Jego imię będzie brzmiało po wszech czasy. Horacy pod koniec trzeciej strofy wyznaje, że to właśnie poezja wyniosła go na wyżyny, na sam szczyt.
Tam o mnie mówić będą, że ja, niski wprzódy,
Na wyżyny się wzbiłem…
- W tym fragmencie pracy powinieneś napisać także o wielkich poprzednikach Horacego. W drugim wersie ostatniej strofy artysta składa hołd greckim poetom (zapewne Alkajosowi i Safonie), to właśnie od nich nauczył się reguł poetyckich, odziedziczył rytm, melodykę wiersza. Tę część możesz zakończyć stwierdzeniem, że Horacy jako Rzymianin dołączył do panteonu najwspanialszych artystów, wiecznie żywych – non omnis moriar.
Wariant 2
- Możesz rozpocząć od interpretacji słów:
Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony
Polecę precz, poeta, ze dwojej złożony
Natury.
- Zauważ, że podobnie jak i u Horacego wersy rozpoczynające są tropem do interpretacji tekstu. Tutaj powinieneś wytłumaczyć, co oznacza owa dwojaka natura. Składa się na nią pierwiastek śmiertelny i nieśmiertelny, natura ludzka i niemalże boska – wszak artysta jest kreatorem nowych światów. Ptak w locie ukazany w pieśni to artysta, który patrzy na świat z innej perspektywy niż zwykli ludzie – z perspektywy lotu ptaka. Jego nieśmiertelna cząstka wyraża się poprzez twórczość.
- Musisz zauważyć, iż w zwrocie do swojego przyjaciela Piotra Myszkowskiego, nota bene wielkiego, renesansowego humanisty, poeta (którego można utożsamić z samym Kochanowskim), mówi o tym, że niestraszna jest mu śmierć („Styks niewesoła zamknie odnogami swymi”) ani starość („Już mi skóra chropawa padnie na goleni / Już mi ptaka białego wierzch się głowy mieni”) Od śmierci uchroni go poezja, od starości zaś proces tworzenia, który dodaje mu sił i czyni zeń młodzieńca oraz wyzwala go od trosk tego świata, przenosi na inne kontynenty.
Poeta czuje się szczęśliwy, porównuje siebie do Ikara – lotnika, który wciąż odkrywa nowe przestrzenie. W pracy powinieneś podkreślić, że ów proces twórczy utwierdza poetę w przekonaniu, że po śmierci zostawi cząstkę siebie w poezji, którą będą czytali Rosjanie, Anglicy i Włosi.
- Ten fragment wypracowania możesz zakończyć refleksją na temat ostatniej strofy wiersza. Jest to prośba poety o to, by na jego pogrzebie nie było płaczu, świec i dzwonów, psalmów i pieśni żałobnych, ponieważ ma on świadomość tego, że z dwojakiej natury jest złożony – umarł tylko człowiek, a artysta wciąż żyje.
Wariant 3
- Rozpocznij od wymienienia charakterystycznych cech poety i poezji (obraz stworzony przez Horacego i Kochanowskiego).
- Następnie porównaj te dwa wizerunki w celu odnalezienia podobieństw i różnic. To zadanie doprowadzi Cię do konkluzji, iż zdecydowanie przeważają podobieństwa. Powinieneś zauważyć, że Kochanowski jest kontynuatorem myśli horacjańskich. Jego portret artysty tak na dobrą sprawę można zamknąć w słowach: exegi monumentum, non omnis moriar. To nie powinno dziwić, gdyż dla Jana Kochanowskiego Horacy był mistrzem, niedoścignionym wzorem poety.
- Poza tym należy pamiętać, że renesans to odrodzenie antycznej kultury w czasach chrześcijańskich (to istotne informacje, które koniecznie muszą pojawić się w tej pracy).
- Aby wzbogacić wartość merytoryczną tego wypracowania należało by wspomnieć o innych poetach, którzy podjęli temat twórców i twórczości – Charles Baudalaire, Czesław Miłosz, Cyprian Kamil Norwid (jednak nie jest to warunek konieczny).
Warianty zakończenia
Wariant 1
- Tę część należałoby rozpocząć od stwierdzenia, że w obu wierszach Horacego i Kochanowskiego poeta jest kimś wyjątkowym, a o tej wyjątkowości świadczą napisane przez niego wiersze. To one czynią zeń byt nieśmiertelny.
- Należy także napisać, że ten, kto tworzy coś wielkiego ma tego świadomość. Horacy i Kochanowski na pewno ją mieli, w przeciwnym razie słowa exegi monumentum czy nie leda piórem opatrzony naraziłyby ich po prostu na śmieszność. Ich egotyzm jest w pełni usprawiedliwiony, a świadomość talentu czyni ich wybrańcami, arystokratami w świecie ducha.
Wariant 2
- Powinieneś wypunktować wszystko, co według Horacego i Kochanowskiego czyni z artystów istoty wyjątkowe i nieśmiertelne. W ten sposób pokaż, że to właśnie twórcy, a nie politycy, bankierzy, kupcy budują cywilizacje myśli. Gdyby nie artyści świat pozbawiony byłby głębi słowa.
- Podkreślasz, że idee, myśli zawarte w ich dziełach są wiecznie żywe, gdyż dotyczą ludzkich pytań, wątpliwości i rozterek, które pozostają aktualne niezależnie od czasu, w których owe dzieła powstawały. I trudno się z tym nie zgodzić – Safona, Horacy, Kochanowski, Szekspir, Goethe, Rimbaud czy Herbert i ich nieśmiertelne dzieła są najlepszym potwierdzeniem słów: non omnis moriar.
Wariant 3
- Tę część pracy możesz także rozpocząć od cytatu z Romaina Rollanda: „Tworzyć znaczy zabijać śmierć”. Ta myśl świetnie puentuje horacjański motyw exegi monumentum.
- Pokaż, że tylko i wyłącznie wielcy artyści mogą ocalić od zapomnienia swoje imię, gdyż tylko sztuka przez duże S czyni z nich nieśmiertelnych.
- Podkreśl, że poetów należy otaczać wielką estymą, bo oni – zwłaszcza ci obdarzeni nie leda piórem potrafią zatrzymać czas i pozostawić na ziemi cząstkę siebie.
Za to na pewno dostałbyś punkty:
- nazwanie podmiotów lirycznych w obu pieśniach
- wskazanie i omówienie motywu exegi monumentum
- wskazanie i opatrzenie komentarzem najsłynniejszej myśli Horacego: „non omnis moriar”
- zauważenie, iż Horacy jest spadkobiercą greckiej sztuki poetyckiej
- wyjaśnienie dwojakiej natury poety w pieśni Kochanowskiego
- wyeksponowanie tych treści w wierszu poety doctus, które mówią o jego nieśmiertelności i wiecznej młodości
- utożsamienie podmiotów lirycznych z autorami tekstów
- konkluzję mówiącą o tym, iż tak naprawdę obrazy artysty i jego dzieł stworzone przez Horacego i Kochanowskiego są niezwykle podobne
- wykazanie wyjątkowości poety
- pokazanie, iż talent czyni z poetów wybrańców i arystokratów ducha
Konteksty
Weź pod uwagę inne dzieła, w których mowa jest o roli artysty i zadaniach sztuki, np.
- Ku Muzom Jana Kochanowskiego.
- Konrada Wallenroda Adama Mickiewicza (zwróć uwagę na Pieśń wajdeloty) oraz fragmenty Wielkiej Improwizacji (III cz. Dziadów)
- Albatrosa Charlesa Baudelaire’a.
- oraz utwory współczesnych poetów, np. Moją poezję i Przygotowanie do wieczoru autorskiego Tadeusza Różewicza, Radość pisania Wisławy Szymborskiej.
Zobacz:
Jan Kochanowski Pieśń XXIV z Ksiąg wtórych (Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony)