Koncepcja Boga i człowieka w twórczości Jana Kochanowskiego i Mikołaja Sępa Szarzyńskiego.
Żyli w tej samej epoce, ale inaczej postrzegali Boga i człowieka.
- Jan Kochanowski we fraszkach nawiązywał do popularnej w odrodzeniu koncepcji, że człowiek jest marionetką w rękach Boga, a świat – teatrem. Ten motyw pojawiał się w trzech fraszkach: O żywocie ludzkim (dwa utwory o tym samym tytule) oraz Człowieku Bożym igrzysku. Każdy z nas jest kukiełką („łątką”), która po spektaklu zostanie schowana do worka. Natomiast Pieśni przynoszą obraz Boga – troskliwego Stwórcy, który jest opiekuńczy i tolerancyjny dla ludzkich ułomności. Chociaż jest sprawiedliwy i samodzielnie decyduje o tym, co spotka nas w życiu, odczuwający jego dobroć człowiek śmiało zwraca się do niego z prośbami. W Hymnie (Czego chcesz od nas, Panie za twe hojne dary (…)) Bóg został przedstawiony jako genialny artysta (jego dzieło – świat!) i hojny szafarz, któremu powinniśmy być wdzięczni. Troskliwy Bóg z Pieśni (13, 17 i 19 z Ksiąg II i Pieśń III z cyklu Pieśni kilka) bliski jest koncepcjom franciszkańskim. Ten obraz zostaje zachwiany w Trenach – Tren X wyraża zwątpienie w pośmiertne trwanie duszy (podstawa wiary chrześcijańskiej!). Ale kolejne ogniwa cyklu przynoszą skruchę za zwątpienie – poeta wierzy, że uzyska przebaczenie, bo Bóg jest miłością!
- Natomiast dla Mikołaja Sępa Szarzyńskiego Bóg to przede wszystkim majestat. W zestawieniu z tą „świętą, niezmierzoną światłością” (określenie z Sonetu IV) człowiek czuje swoją znikomość i małość (Szarzyński oddaje ją za pomocą epitetów: „wątły, niebaczny, rozdwojony”). Nic więc dziwnego, że w obliczu takiej przepaści zwracający się do Boga człowiek jest pokorny, przerażony i nie ma odwagi prosić o okazanie łaski. Jego ziemskie życie nie jest łatwe – to ciągła walka z „szatanem, światem i ciałem” (tytuł Sonetu IV). W utworach Sępa-Szarzyńskiego wielokrotnie powraca metafora ludzkiego losu jako wojny, dlatego tyle w nich związanych z nią słów (bojowanie, bój, wojować, wygrać). Zwycięstwo nad pokusami tego świata („łakome marności”) daje nadzieje na wieczne zbawienie, ale tu przeszkodą jest szatan („srogi hetman ciemności”) oraz ludzkie rozdarcie między cielesnością i duchowością. Sposób, w jaki Sęp Szarzyński postrzega Boga i człowieka, odsyła nas z jednej strony do średniowiecza (teoria o ludzkim dążeniu do dobra i skłonności do grzechu), a z drugiej kreuje go na prekursora nowej epoki – baroku.
Zobacz:
Porównaj twórczość Jana Kochanowskiego i Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego
Życie i twórczość Jana Kochanowskiego
16. Wizja i znaczenie Boga oraz obraz natury w twórczości Jana Kochanowskiego
Sytuacja człowieka we wszechświecie na podstawie utworów Mikołaja Sępa Szarzyńskiego.
Dlaczego Mikołaja Sępa Szarzyńskiego nazywamy poetą barokowym?