• Jan Kochanowski i Mikołaj Sęp-Szarzyński żyli w tym samym czasie… Nie do końca to prawda.
  • Kochanowski (1530-1584) był o dwadzieścia lat starszy od Sępa-Szarzyńskiego (ok. 1550 -1581).
  • Mikołaj Sęp-Szarzyński należy do trzeciego, po Reju i Kochanowskim, pokolenia twórców renesansowych.

Koncepcja Boga

W twórczości Jana Kochanowskiego jest niejednolita. Można powiedzieć, że ewoluuje od koncepcji zarysowanej w Hymnie, poprzez Pieśni, Fraszki, Psałterz, aż po Treny. Skup się na omówieniu pierwszego i ostatniego dzieła.

  • Bóg przedstawiony w Hymnie to artysta, który z wielkim smakiem i doskonałością urządził świat:
    Tyś pan wszytkiego świata, Tyś niebo zbudował
    I złotymi gwiazdami ślicznieś uhaftował;
    Bóg jest dobrym i hojnym stwórcą wszystkiego. Jego istnienie człowiek odkrywa we wspaniale urządzonym świecie. Bóg jest więc poznawalny, a człowiek spokojnie egzystuje, pewien istnienia swego dobrego Stwórcy.
  • Inaczej mówi ten sam człowiek wiele lat później, po śmierci swego ukochanego dziecka. Jego wiara w Boga nie jest już taka pełna ufności. W Trenie X wypowiada wręcz bluźnierczą wątpliwość dotyczącą istnienia jakiegokolwiek życia pozaziemskiego. W finale Trenów powraca jednak ufność do Boga.

Koncepcja Boga nakreślona przez Sępa-Szarzyńskiego jest jeszcze inna.

  • Świat wywołuje jego niepokój, nie daje mu powodów do zachwycania się doskonałością i artyzmem. Poeta podąża drogą poszukiwań św. Augustyna, jakby chcąc powiedzieć: „niespokojne jest serce człowieka, dopóki nie spocznie w Tobie, Panie”.
  • Opisując świat i jego troski, poeta pokłada jednak ufność w Bogu. Nazywa też Boga ojcem dobrotliwym, łaskawym sędzią, ufa Bożemu miłosierdziu. Mówi o Bogu jak o najważniejszej miłości i światłości, stawia w opozycji do marności świata, co wynika z ideologii baroku. Oczekuje ostatecznego ukojenia w wieczności.

Koncepcja człowieka

  • Podmiot Fraszek i Pieśni Jana Kochanowskiego to humanista, dumny wykonawca Bożych poleceń – żyjący pełnią radości, której może mu dostarczyć codzienność. Jest spokojny, ufny, nie stroni od zabawy i towarzystwa. ­Korzysta z uciech, które przynosi obecna chwila (motyw carpe diem), nie zaprząta sobie głowy zbytnią troską, boi się jedynie zmiennej Fortuny.
  • Jakże innym człowiekiem jest podmiot Trenów. Niespokojny i nieszczęśliwy, pełen żalu i pretensji, wahań i wątpliwości. Jeżeli wreszcie udaje mu się uzyskać spokój, to tylko na drodze głębokich przemyśleń, przebudowania własnej filozofii. Ukojenie znajduje ostatecznie w Bogu i przekonaniu, że jego córka przeszła do lepszego życia, przez śmierć uwolniona została od trudów doczesności.

Z kolei podmiot mówiący w Rytmach Sępa-Szarzyńskiego powiada o człowieku, iż jest „wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie” (Sonet IV). A jego ziemska wędrówka to nieustanne bojowanie. Zanurzony w grzechu, rozdzierany przez własne namiętności („I nie miłować ciężko, i miłować/ Nędzna pociecha…” – Sonet V) oczekuje uspokojenia w niebieskiej ojczyźnie.

Koncepcja świata

  • Świat jest tak pięknym, wspaniałym, pełnym harmonii Boskim dziełem, powie Jan Kochanowski w swoim Hymnie, że w każdej z rzeczy stworzonych możemy dopatrywać się obecności Stwórcy. Z drugiej strony to właśnie w przyjaznym świecie spotyka człowieka to niezmierne nieszczęście, którym wydaje się śmierć najbliższych – oto wniosek, jaki wysnuję z Trenów.
  • A co na to powie Mikołaj Sęp-Szarzyński?
    Powie, że świat jest pełen pokus – to pole walki i próby. Sprawy świata są w ręku zwodniczej Fortuny, która jak chce, tak igra sobie ze światem. Ta ziemia jest nędzna, a żywot ludzki na niej to żeglowanie do portu zbawienia.

Podsumuj

  • W poglądach Kochanowskiego i Sępa-Szarzyńskiego można dostrzec pewne zbieżności w postrzeganiu Boga, świata i człowieka. Zasadniczo są to jednak wizje odmienne, w interesujący sposób pokazujące filozoficzne przekonania twórców: Kochanowskiego – człowieka renesansu i Sępa-Szarzyńskiego, zapowiadającego polski barok.
  • Jan z Czarnolasu i Mikołaj Sęp-Szarzyński, mimo że żyli w zbliżonym czasie historycznym, byli ludźmi własnych epok.
    • Kochanowski – mimo trudnych doświadczeń życiowych pozostaje optymistą, człowiekiem „jasnego”, racjonalnego renesansu.
    • Metafizyczny pesymista Sęp-Szarzyński należy do posępnego, mrocznego baroku.

Zapamiętaj!

Podstawowe różnice:

Kochanowski Sęp-Szarzyński

ufność lęk
radość życia walka
harmonia rozdwojenie

Sęp-Szarzyński zdradza w wierszach miłość do świata i życia, dlatego zwie się go zachodzącym słońcem renesansu – nie jest jeszcze typowym twórcą barokowym.

Zobacz:

Koncepcja Boga i człowieka w twórczości Jana Kochanowskiego i Mikołaja Sępa Szarzyńskiego.

23. Jan Kochanowski i Mikołaj Sęp-Szarzyński o człowieku i jego miejscu w świecie – omów zagadnienie na przykładzie wybranych tekstów.

Wizja Boga i obraz natury w twórczości Jana Kochanowskiego

Scharakteryzuj relację człowiek – Bóg w twórczości Mikołaja Sępa Szarzyńskiego

16. Wizja i znaczenie Boga oraz obraz natury w twórczości Jana Kochanowskiego

Zastanów się, jakie cechy renesansowe, a jakie barokowe dostrzegasz w poezji Sępa Szarzyńskiego.

Starożytność jako źródło inspiracji dla Jana Kochanowskiego.

Jaki był krąg zainteresowań Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego?

Mikołaj Sęp Szarzyński – prekursor baroku