Mikołaja Sępa Szarzyńskiego (ok. 1550-1581) można nazwać poetą epoki przełomu między renesansem i barokiem. Żył w czasach rozkwitu renesansu – przypomnijmy tu, że Jan Kochanowski zmarł w roku 1584! Wiele utworów napisał Sęp Szarzyński w latach sześćdziesiątych XVI stulecia, zatem w czasach, w których Kochanowski nie był jeszcze znany. Twórczość Sępa Szarzyńskiego właściwie nie ma cech renesansowych. Wyraźny jest w niej zarówno barokowy sposób widzenia rzeczywistości, jak i barokowa forma – skomplikowana, oparta na kontrastach, obrazująca uwikłanie człowieka pośród zawiłości świata. Omówienie twórczości tego poety można znaleźć zarówno w opracowaniach poświęconych odrodzeniu, jak i barokowi. Na ogół jednak uważa się go za prekursora baroku, a zarazem za przedstawiciela nurtu metafizycznego w poezji polskiej.
Zapamiętaj!
Dlaczego wiersze Mikołaja Sępa Szarzyńskiego wydają się takie trudne?
Nie sposób oddzielić „treść” Sępowych wierszy od ich „formy”. Utwory te właśnie dlatego wydają się tak trudne, że również ich forma wyraża zawiłość i skomplikowanie świata. Niepokój, niepewność zawarte w „treści”– odzwierciedla „forma”.
Jakie są ulubione środki poetyckie Sępa Szarzyńskiego?
- Wiele wierszy zbudowanych jest na zasadzie kontrastu.
- Nader częste są w nich paradoksy i oksymorony, jak „rządne błądzenie”, „głupia mądrość”, „zgodne spory”.
- Podobną funkcję pełnią przerzutnie i inwersje, np.: „chciwa może odciąć rozkosz nędzą śmierć – tuż za nami spore czyni kroki”. „Śmierć” jest tu niezwykle uwydatniona dzięki zastosowaniu przerzutni i inwersji, a także elipsy. Elipsa to pominięcie w zdaniu lub wyrażeniu jakiegoś składnika, który w trakcie lektury daje się na ogół zrekonstruować na postawie kontekstu lub sytuacji towarzyszącej wypowiedzi.
Czytelnik wierszy Sępa Szarzyńskiego musi się niemało nabiedzić. Nierzadko zmuszony jest sięgnąć do słownika – częste są tu odniesienia do mitologii i Biblii. To poezja intelektualna, dostępna erudytom. Tym, którzy chcą włożyć wysiłek w jej zrozumienie.
Co wiemy o życiu pisarza?
Niewiele. Związany był ze Lwowem i okolicami Przemyśla, ale studiował także w Wittemberdze i Lipsku. Być może tam zetknął się z kościołami reformowanymi i został protestantem lub przynajmniej zdecydowanym sympatykiem reformacji. W późniejszym życiu – już po powrocie do Polski? – przeżył konwersję (tak określa się zmianę wiary), nawrócił się na katolicyzm i swe wiersze stworzył już jako gorliwy katolik. Zmarł młodo, być może w wyniku jakichś praktyk ascetycznych. Za życia poety jego twórczość nie była ani znana, ani wydawana. Jedyny tom Sępa, zatytułowany Rytmy abo wiersze polskie, wydał jego brat, w wiele lat po śmierci twórcy, w roku 1601. I wtedy jednak nie stały się one zbyt znane. „Odkryto” je dopiero w wieku XIX. Treść utworów jest wyraźnie religijna, ale historycy literatury do dziś spierają się o to, czy być może jest Sęp Szarzyński także twórcą wyszukanych erotyków, których pewne autorstwo nie został ustalone.
Rytmy abo wiersze polskie
- Zawierają: sześć sonetów,
- sześć parafraz psalmów,
- dziewięć pieśni,
- dwadzieścia parę polskich i łacińskich fraszek, epigramatów, epitafiów.
Gatunki zawarte w tomie są zatem charakterystyczne dla odrodzenia. Barokowe jednak są tematy i metaforyka.
Zobacz:
O czym traktują znane Ci utwory Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego?
Czy Mikołaj Sęp-Szarzyński jest twórcą renesansowym czy barokowym?
Dlaczego Mikołaja Sępa Szarzyńskiego nazywamy poetą barokowym?
Sytuacja człowieka we wszechświecie na podstawie utworów Mikołaja Sępa Szarzyńskiego.
Sonety Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego jako wyraz niepokojów i rozdarcia wewnętrznego człowieka baroku
Scharakteryzuj relację człowiek – Bóg w twórczości Mikołaja Sępa Szarzyńskiego
Mikołaj Sęp Szarzyński – O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem
Mikołaj Sęp Szarzyński – O nietrwałej miłości rzeczy świata tego
O wonie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem – Mikołaj Sęp Szarzyński