Starożytność jako źródło inspiracji dla Jana Kochanowskiego. Jakie odwołania do tradycji antycznej można znaleźć w twórczości tego poety?
Polecenie wyraźnie wskazuje, że w twórczości Jana z Czarnolasu pojawiają się nawiązania do antyku. Cała trudność w wyszukaniu tych nawiązań i ich uporządkowaniu. Pamiętaj: praca nie może zamienić się w katalog dzieł Kochanowskiego! Najpierw zastanów się, jakiego typu nawiązania możesz znaleźć, później zilustruj je odpowiednimi przykładami literackimi. Nigdy odwrotnie! We wstępie pracy dobrze byłoby wskazać przyczyny tak widocznego wpływu antyku na twórczość Kochanowskiego. W szerszej wersji temat może dotyczyć nie tylko Kochanowskiego, ale całego dorobku renesansu. Pozwala to zabłysnąć np. znajomością odrodzeniowej sztuki czy filozofii.
Odwołania do antyku w poezji Kochanowskiego
Wstęp
Przykłady:
- Renesans głosił hasło powrotu do źródeł. Nazwa tej epoki oznacza więc nie tylko odrodzenie człowieka i świata, nauki i kultury, ale także odrodzenie spuścizny antycznej. Twórcy renesansu chętnie i często odwoływali się do dorobku starożytnych. Rekonstruowali to, co upływ czasu zniszczył. Studiowali dzieła antycznych twórców, widząc w nich doskonały wzorzec piękna. Jan Kochanowski nie był w tym względzie wyjątkiem. W jego twórczości można znaleźć liczne dowody fascynacji spuścizną antyczną.
- Jan Kochanowski to doskonały przykład renesansowego humanisty, w którego twórczości można zobaczyć wszystkie najważniejsze zjawiska epoki. Jednym z nich jest zainteresowanie starożytnością. Kochanowski to poeta doctus (poeta uczony). Jego gruntowne wykształcenie obejmowało naukę łaciny, greki i hebrajskiego, co pozwalało na bezpośredni kontakt z antyczną myślą. Poeta znał wiele dzieł starożytnej literatury, tłumaczył utwory Homera czy Cycerona. Po łacinie pisał swoje pierwsze wiersze – ody, epigramaty, elegie miłosne. Starał się w nich naśladować dorobek antycznych twórców. I nie tylko w nich! Cała twórczość Kochanowskiego jest dowodem wielkiej fascynacji starożytnością.
Propozycja rozwinięcia tematu:
- Najłatwiejsze do zauważenia: mitologiczne postacie, wątki, motywy.
- We fraszce Na swoje księgi pojawiają się Mars i „Achilles prędkonogi”, w innych utworach można spotkać muzy (Ku Muzom), Fortunę (Pieśń IX, Do fraszek), labirynt i Ariadnę (Do fraszek)…
- W Trenach znajdziemy odwołania do bogini Persefony.
- Temat Odprawy posłów greckich został zaczerpnięty z mitu o wojnie trojańskiej.
Zwróć uwagę na uniwersalny charakter mitologicznych archetypów i toposów.
- Kontynuacja antycznych gatunków literackich.
- Fraszka, choć jej nazwę stworzył Kochanowski, wywodzi się ze starożytnych epigramatów.
- Antyczny rodowód mają także treny, pieśni, sielanki, hymny, ody.
- Jan z Czarnolasu jest autorem pierwszej polskiej tragedii wzorowanej na dziełach antycznych: Odprawy posłów greckich (składa się ona z epeisodionów i pieśni Chóru, respektowane są zasady antyczne, np. zasada trzech jedności).
- Filozofia
W twórczości Kochanowskiego można zobaczyć wpływ epikureizmu i stoicyzmu. Poeta nawołuje i do cieszenia się życiem („Chcemy sobie być radzi”), i do zachowania wewnętrznego spokoju („Nie porzucaj nadzieje”). Najcięższą próbą dla stoicyzmu Kochanowskiego jest śmierć Urszulki. W Trenach widoczny jest kryzys, ale też powrót do wyznawanych wcześniej ideałów.
- Nawiązania do konkretnych autorów i utworów.
Zwłaszcza do Horacego! Kochanowski bywa nazywany polskim horacjanistą. Wyraźne są podobieństwa postawy życiowej obydwu poetów: połączenie stoicyzmu i epikureizmu. Podobne są ich utwory (pieśni Kochanowskiego są jak Horacjańskie carmina). W twórczości Jana z Czarnolasu można zobaczyć odwołania do konkretnych motywów z poezji rzymskiego twórcy, np. carpe diem („Chcemy sobie być radzi”) czy „non omnis moriar” („Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony”).
- Antyczny ideał piękna.
Jasność, prostota, harmonia – te cechy ma także twórczość Kochanowskiego. Jego utwory mają uporządkowaną kompozycję (niektóre pieśni przypominają swą konstrukcją rozprawkę!). Fraszki cechuje zwięzłość.
Zakończenie
Przykład:
Twórczość Kochanowskiego jest dowodem niezwykłego zainteresowania antykiem w okresie renesansu. Możemy jednocześnie zobaczyć, że nie polegało ono jedynie na niewolniczym naśladowaniu starożytnych wzorców. Jan z Czarnolasu wykorzystuje dorobek poprzedników w sposób twórczy. Łączy treści mityczne ze współczesnymi, przekształca, rozwija, komentuje. W ten sposób tworzy nową, oryginalną wartość, która stanie się inspiracją dla twórców późniejszych epok. Kochanowskiemu zawdzięczamy nie tylko stworzenie polskiego języka poetyckiego, ale też wprowadzenie do naszej kultury wielu elementów antycznej spuścizny. To dowodzi i erudycji, i niezwykłego talentu tego poety.
Zobacz:
Jaką filozofię zawarł Jan Kochanowski w pieśniach i fraszkach?
Wizja i znaczenie Boga oraz obraz natury w twórczości Jana Kochanowskiego
Motyw sławy poetyckiej w pieśniach Horacego i Jana Kochanowskiego