Scharakteryzuj i oceń recepty na szczęśliwe życie zawarte w utworach polskich twórców epoki renesansu.

Komentarz

  • Bez trudu poradzisz sobie z tym tematem, jeśli dobrze wykorzystasz znajomość utworów Mikołaja Reja, Piotra Skargi czy Jana Kochanowskiego, którego Pieśni są prawdziwym skarbcem recept na szczęśliwe życie.
  • Dodatkowym plusem twojej pracy będzie zabłyśnięcie odpowiednimi cytatami.
  • Nie zapomnij o tym, że masz nie tylko owe recepty scharakteryzować, ale także ocenić, czyli odpowiedzieć na pytanie, czy nadal mogą być one aktualne, czy są niezawodne, i czy którąś z nich (nawet po pewnych modyfikacjach) mógłbyś realizować w swoim życiu. Czy któraś z nich byłaby zgodna z twoją mentalnoś­cią i wrażliwością, twoją prywatną hierarchią wartości?

Uwaga!

  • Przypatrz się bliżej tylko kilku wybranym receptom – tym, które najbardziej Ci odpowiadają i tym, które wydają Ci się najbardziej obce. Nie warto, byś dokładnie analizował wszystkie. Staraj się, by Twoja praca zyskała osobisty charakter – osobisty, nie znaczy rzecz jasna, ekshibicjonistyczny. Nie musisz przedstawiać własnych dróg do szczęścia i „wypadków” na tejże drodze. Wystarczy, jeś­li każdą propozycję renesansowych twórców opatrzysz dwoma czy trzema zdaniami komentarza.
  • Jan Kochanowski odróżnia sławę (coś w rodzaju popularności, bycia na tobie) – ta szybko przemija od sławy, która trwa wiecznie – to sława, na którą zasłużyliśmy swoim wzorowym postępowaniem, mądrością. Ta ma znacznie wyższą wartość od sławy w pierwszym znaczeniu tego słowa.

 

Jak zacząć?

Napisano tysiące książek na temat szczęścia – jak je zdobyć, jak je zachować, jak obdarzyć nim inne osoby, w końcu nawet jak udawać, że jest się szczęśliwym. Nie ma chyba jednej gotowej recepty na szczęście, skoro poradniki typu „jak być szczęśliwym każdego dnia” powstawały od lat i nadal będą powstawać. A przeczytanie ich wszystkich (czy to w ogóle możliwe?) nie gwarantuje szczęścia, nawet jeśli będziemy starać się żyć zgodnie z zaleceniami autorów. Właśnie o tego rodzaju rozterkach możesz pisać we wstępie.

Przykład

Recepta na szczęście? To nie to samo co recepta na lek, który można kupić w każdej aptece. Mimo to szukamy jej w dziełach poetów, pisarzy i filozofów. Wierzymy, że jako ludzie obdarzeni innym rodzajem wrażliwości i umiejętnością dostrzegania tego, co dla innych niewidoczne, będą mogli udzielić nam pewnych rad i wskazówek. Wielcy poeci i filozofowie są dla nas autorytetami – imponuje nam nie tylko ich talent literacki czy wiedza; bywa, że są dla nas także autorytetami moralnymi. Któż mógłby lepiej znać naturę człowieka, niż wielcy humaniści? Przypatrzmy się zatem, co na temat szczęścia miał do powiedzenia jeden z najbardziej po dziś dzień cenionych poetów polskich, Jan Kochanowski i inni twórcy renesansowi.

Co daje człowiekowi szczęście?

Sława

Jan Kochanowski odróżnia sławę (coś w rodzaju popularności, bycia na topie), która szybko przemija, od sławy, która trwa wiecznie – na taką sławę możemy sobie zasłużyć wzorowym postępowaniem, mądrością. Ma ona znacznie wyższą wartość od sławy w pierwszym znaczeniu tego słowa.

Jej osiągnięcie to trudna i wymagająca siły charakteru droga do szczęścia. Widzimy, że w obliczu nieszczęść trudno zachować stoicki spokój i cała wypracowana wcześniej strategia mędrca, obserwatora, po prostu się wali. „Dowodem” na to są, oczywiście, Treny Jana Kochanowskiego. Jeśli chcesz, możesz temu problemowi poświęcić trochę więcej uwagi.

Spokój w obliczu zmian w życiu według Jana Kochanowskiego

Nic wiecznego na świecie:
Radość się z troską plecie.
A nigdy nie zbłądzi, kto tak umysł narządzi,
Jakoby miał szczęście i nieszczęście znosić.

Życie ziemianina

Wizerunek szlachetnego, spokojnego i sumiennego ziemianina prezentuje Mikołaj Rej w Żywocie człowieka poczciwego. Rejowy człowiek poczciwy nie jest herosem dokonującym nadzwyczajnych, budzących podziw i zdumienie czynów. To zwyczajny człowiek, właściwie niewyróżniający się niczym specjalnym. Ceni odziedziczoną po przodkach ziemię i cieszy się z jej plonów. Lubi proste przyjemności, ale nie można nazwać go hedonistą. Bardzo ważny jest dla niego umiar we wszystkim i właściwy czas na każde zajęcie, wyznaczany przez pory roku. Szczęście daje także praca, która jest zarazem przyjemnością oraz wypełnianie codziennych obowiązków pana i gospodarza. Warunkiem bycia szczęśliwym jest także służba ojczyźnie, czynny udział w życiu politycznym i społecznym kraju. Ważne są również dobroduszność i optymizm. Człowiek poczciwy, patrząc na swoje bogate plony, mówi:

Używaj, miła duszo, masz wszytkiego dosyć.

Służba ojczyźnie

Świadomość wypełniania obywatelskich obowiązków i fakt, że można przyczynić się do dobra kraju – to szczęście. Nie należy zaniedbywać więc powinności wobec ojczyzny, którą Piotr Skarga nazywa matką, porównuje do chorej kobiety, nad którą debatują wszyscy, a nikt nie umie jej pomóc. Te choroby to między innymi brak miłości ojczyzny, brak wiary w narodzie. Sytuacja ojczyzny porównana jest do statku, który jest uszkodzony i może pójść na dno. Śmierć za ojczyznę jako chwalebną i wzniosłą ukazuje Jan Kochanowski w pieśni Na sokalskie mogiły.

Zacytuj:

A jeśli komu droga otwarta do nieba
Tym, co służą ojczyźnie (…)
Służmy poczciwej sławie, a jako kto może
Niech ku pożytku dobra wspólnego pomoże
(Jan Kochanowski Pieśń XII, Księgi wtóre)

Cnota

Szczęśliwym czyni człowieka cnota, szlachetność, dystans do wartości doczesnych, do siebie samego i do otaczających nas ludzi. Powinniśmy także zachować dystans do wszystkich rzeczy, które nas spotykają: zarówno dobrych jak i złych, pamiętać o zmienności fortuny. Zachować spokój nawet w obliczu nieszczęść i trosk i mieć świadomość tego, że po złych chwilach przychodzą chwile radosne i miłe. Ale uwaga – nie należy wierzyć, że dobra passa będzie trwała wiecznie – logiczną „ceną” za czas szczęścia będą troski i kłopoty. W świetle utworów Jana Kochanowskiego szczęśliwy jest ten, kto swoim postępowaniem i sposobem życia zasłużył sobie na szacunek i uznanie innych (Pieśń o dobrej sławie), kto zachował cnotę (Pieśń o cnocie) i ma świadomość znikomości wartości doczesnych takich jak uroda, młodość, majątek:

Zacność, uroda, moc, pieniądze, sława,
Wszystko to minie jako polna trawa.

Człowiek czerpie siłę z wyznawanego przez siebie systemu wartości, ze swojego wnętrza.

Natura

Radość przynosi także umiejętność cieszenia się pięknem natury, docenianie uroków krajobrazu. Wielkość i harmonia natury, jej rozliczne uroki, są tematami wielu utworów Jana Kochanowskiego, np. Do gór i lasów, Na lipę, Pieśń świętojańska o Sobótce.

Sława i moc poety, przekonanie o własnym geniuszu

Przekonanie o własnym geniuszu poetyckim (oparte na silnych podstawach, a nie urojone!), mocy i trwałości słowa poetyckiego, które zapewni nieśmiertelność to bez wątpienia powód do szczęścia i zadowolenia z siebie, ale także częsty motyw w twórczości wielkich humanistów. Wywodzony jest od Horacego i jego słynnych słów Non omnis moriar (Nie wszystek umrę).

Przykładami mogą być:

  • Pieśń XXIV z Ksiąg wtórych Jana Kochanowskiego:
    Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony
    Polecę precz, poeta ze dwojej złożony
  • Pieśń X z Ksiąg pierwszych zaczynająca się od słów:
    Kto mi dał skrzydła, kto mię odział pióry…
  • O sobie samym do potomności Klemensa Janickiego:
    Ty, co pomyślisz o mnie i zapragniesz
    Kiedyś, w przyszłości, poznać moje życie,
    Preczytaj wiersze dyktowane spiesznie,
    Gdy mnie puchlina spychała w toń Lete.

Carpe diem

Radość i szczęście daje korzystanie z uroków życia: zabawa w miłym towarzystwie, ciekawa rozmowa, tańce i śpiewy, śmiech, dobre jedzenie i przednie wino. Warunek? Z tych przyjemności trzeba korzystać z umiarem i we właściwym czasie. Przywołaj słynną Pieśń IX z Ksiąg pierwszych:

Chcemy być sobie radzi?
Rozkaż, panie, czeladzi,
Niechaj na stół dobrego wina przynaszają.

Zapamiętaj ważne słowa:

Miło szaleć, kiedy czas po temu.

Szczęście mogą dać także: wiara w Boga i zaufanie Mu, przyjaźń oraz zdrowie

Klemens Janicki w O sobie samym do potomności pisze:

W przyjaźni byłem wybredny i stały,
Wiedząc, że ona jest największym skarbem

Jeśli chodzi o zdrowie, tu możesz przywołać fraszki Jana Kochanowskiego, np. Na zdrowie i Na dom w Czarnolesie; pamiętaj także o Klemensie Janickim, który miał niemal wszystko – talent, sławę, urodę, imponujące wykształcenie, brakowało mu tylko zdrowia.

Pieśń IV, Fragmenta albo pozostałe pisma Jana Kochanowskiego

Tę pieśń – wcale nie tak dobrze znaną – możesz potraktować jako swoiste „podsumowanie” myśli wielkiego poety na temat kształtu życia. Mowa w niej o zmienności losów ludzkich i umiejętności godnego znoszenia przeciwności losu, o szczęściu i nieszczęściu.

Kiedy by kogo Bóg był swymi słowy
Upewnił, że miał czasu wszelakiego
Strzec od złych przygód jego biednej głowy,
(…)
Wszyscy w niepewnej gospodzie mieszkamy,
Wszyscyśmy pod tym prawem się zrodzili,
Że wszem przygodom jako cel być mamy.
(…)
Nadzieja dobra serca niech podpiera,
Zaż to, że źle dziś, ma źle być i potym?
Jedenże to Bóg, co i chmury zbiera,
I co rozświeca niebo słońcem złotym

Zauważ, że poszczególne fragmenty tej pieśni odpowiadają danym fragmentom Trenów:

Wszyscyśmy pod tym prawem się zrodzili,
Że wszem przygodom jako cel być mamy

Tę samą mniej więcej myśl wyraża fragment Trenu XIX:

Człowiek, urodziwszy się, zasiadł w prawie takim,
Że ma być jako cel przygodom wszelakim.

Można także zauważyć powiązania z fragmentem Rozmów tuskulańskich Cycerona:
(…) wspólna jest dola ludzka, iż się mianowicie urodziliśmy się pod takim prawem, według którego nikt nie może być zwolniony od nieszczęść.

Jedenże to Bóg, co i chmury zbiera,
I co rozświeca niebo słońcem złotym

Podobną myśl zawiera Tren XIX:

Jeden jest Pan smutku i nagrody.

Zauważ, że świat został ukazany jako gospoda. Szczęście człowieka zależy więc od tego, czy będzie umiał się w tej gospodzie zachować.

Recepty na szczęście zawarte w literaturze renesansu

Jak zakończyć?

Zakończenie może być dość osobiste – napisz, która z recept na szczęście zawarta w dziełach twórców epoki renesansu jest Ci najbliższa.

Przykład

Najbardziej zastanowiło mnie, że twórcy renesansowi jako warunek szczęścia często wymieniają… zdrowie. Przyznaję, że to dla mnie dość niezwykły wybór. Łatwo to jednak powiedzieć – jestem jeszcze młody, nie dokuczają mi żadne choroby. Jednak gdy myślę o losach Klemensa Janickiego, widzę, jak wielką wartością jest zdrowie. Jak widać, lektura powstałych przed wiekami dzieł może dać do myślenia nawet „bezrefleksyjnemu” współczesnemu człowiekowi…

Topos świata jako gospody
To bardzo stary topos, wywodzący się ze starożytności. Był dość popularny w literaturze staropolskiej. Ze starożytnych wykorzystywał go np. Cyceron, z polskich twórców Jan Kochanowski, Mikołaj Rej i Piotr Skarga. Ten topos oparty był na przekonaniu, że człowiek był tylko gościem i pielgrzymem na ziemi, był znany także pierwszym myślicielom chrześcijańskim i moralistyczno – ascetycznej literaturze średniowiecza.

  • Cyceron:
    A z życia odchodzę jak z gospody, nie jak z własnego domu. Bo przecież natura udzieliła nam tutaj miejsca na krótki pobyt, a nie na stałe mieszkanie.
  • Mikołaj Rej:
    A ty, ziemska gospodo, już cię też Bóg żegnaj, (…)
  • Piotr Skarga:
    O jako tam lepiej, gdzie Chrystus nagotował, byśmy się sami na to gotować chcieli, a tu w tej gospodzie myślami i kochaniu głupim nie zostawali.

Uwaga!
Jan Kochanowski odróżnia sławę (coś w rodzaju popularności, bycia na topie), która szybko przemija, od sławy, która trwa wiecznie – na taką sławę możemy sobie zasłużyć wzorowym postępowaniem, mądrością. Ma ona znacznie wyższą wartość od sławy w pierwszym znaczeniu tego słowa.

Jej osiągnięcie to trudna i wymagająca siły charakteru droga do szczęścia. Widzimy, że w obliczu nieszczęść trudno zachować stoicki spokój i cała wypracowana wcześniej strategia mędrca, obserwatora, po prostu się wali. „Dowodem” na to są, oczywiście, Treny Jana Kochanowskiego.
Jeśli chcesz, możesz temu problemowi poświęcić trochę więcej uwagi.

Recepty na szczęśliwe życie w świetle utworów renesansowych

  • spokojne, zgodne z rytmem natury życie ziemianina;
  • służba ojczyźnie;
  • carpe diem;
  • cnota;
  • praca nad sobą, dystans do rzeczywistości;
  • zdrowie, czyste sumienie, szacunek;
  • zaufanie Bogu, zachwycanie się harmonią świata i pięknem przyrody;
  • sława i moc kreacyjna artysty.

Zobacz:

Filozofia renesansowa zawarta w polskiej literaturze epoki

Szczęście

 

Pieśni Jana Kochanowskiego

Postawa światopoglądowa Kochanowskiego w Pieśniach a myśl antyczna i chrześcijańska

Jaka jest recepta na szczęśliwe życie według Horacego? Odpowiedz na pytanie po lekturze Ody 10 z Księgi II.

„Carpe diem” uczyń mottem pracy o poszukiwaniu szczęścia przez bohaterów literackich i przez Ciebie.

Szczęście – motyw literacki

Szczęście – praca domowa