Jan Kochanowski biografia
Ojciec polskiej literatury. Pisze w języku ojczystym poezję kunsztowną, o wysokim poziomie artystycznym. Jest najwybitniejszym poetą literatury staropolskiej, poeta doctus (poeta uczony), dramatopisarz, tłumacz – wszechstronnie wykształcony, znający języki obce (łacinę, grekę, hebrajski), wybitnie utalentowany; najważniejszy przedstawiciel polskiego renesansu.
Edukacja
- Urodził się prawdopodobnie w 1530 roku w Sycynie niedaleko Radomia. Był synem Piotra Kochanowskiego i Anny z Białaczowskich. Wychowywał się w średniozamożnej rodzinie szlacheckiej (ojciec był właścicielem pięciu wsi, sędzią sandomierskim) wśród licznego rodzeństwa (6 braci i 5 sióstr).
Okres dworski
- Początkowo uczył się w domu, ale w wieku 14 lat (1544r.) rozpoczął studia na Akademii Krakowskiej, następnie w Królewcu i w Padwie (1552 – 1555). Zwiedził też Neapol (1555) ze słynnymi grotami, w których miała przebywać legendarna przepowiadająca przyszłość starożytna wieszczka Sybilla, i Rzym. W 1558r. wyruszył w podróż do Marsylii i Paryża. W 1559r. przez Niemcy wrócił do kraju. Wnikliwie poznał kulturę renesansowej Europy, zetknął się z reformacją.Od lat 60. XVI w. rozpoczyna się w życiu Kochanowskiego trwający ok. 10 lat okres dworski. Poeta przebywał na dworach Filipa Padniewskiego (podkanclerzego koronnego i późniejszego biskupa krakowskiego), Jana Firleja (marszałka wielkiego koronnego) i Piotra Myszkowskiego (biskupa płockiego, krakowskiego). Dzięki znajomości z tym ostatnim Kochanowski był związany z dworem króla Zygmunta Augusta, gdzie awansował do rangi Sekretarza Jego Królewskiej Mości.
Okres dworski w życiu Kochanowskiego to czas przyjaźni, m.in. z Łukaszem Górnickim, poznawania kulisów wielkiej polityki, zetknięcia z licznymi osobistościami swoich czasów, ale także czas, kiedy drukiem zostały wydane pierwsze utwory poety. W okresie dworskim powstała większość fraszek oraz pieśni, a także tragedia Odprawa posłów greckich. Dzięki poparciu biskupa Myszkowskiego i niższym święceniom kapłańskim Kochanowski w 1564 r. otrzymał probostwo poznańskie, a w roku 1566 – parafię w Zwoleniu. W roku 1567 wziął udział w wyprawie wojennej przeciwko Moskwie. Znużony życiem światowca, Kochanowski zrezygnował z życia dworskiego, zdecydował o nieprzyjmowaniu wyższych święceń kapłańskich i postanowił osiedlić się w Czarnolesie – majątku, który otrzymał w spadku po zmarłym ojcu. W 1574r. podjął decyzję o rezygnacji z dóbr i tytułów kościelnych. W roku 1575r. ożenił się z Dorotą Podlodowską.
Okres czarnoleski
- Między rokiem 1575 – 1578 rodzina Kochanowskich wiodła spokojne i szczęśliwe życie. Na świat przyszły dwie córki – Urszula i Hanna (później urodziły się jeszcze 4). Poeta w tym czasie dokonał m.in. przekładu 150 psalmów biblijnych wydanych drukiem w 1579 r. jako Psałterz Dawidów. W okresie czarnoleskim powstały także kolejne fraszki, pieśni, w tym Pieśń świętojańska o Sobótce. Od 1577 r. harmonię życia ziemiańskiego zaczęły zakłócać kolejne nieszczęścia – śmierć brata Kochanowskiego – Kaspra (1577 r.), śmierć ukochanej córeczki Urszulki (koniec 1578 r. lub początek 1579 r.). Po śmierci dziecka Kochanowski napisał cykl Trenów, będących wyrazem cierpienia i bólu ojca. Ok. 1580 r. zmarła druga z córek poety z Czarnolasu – Hanna. Pod koniec życia Kochanowski zdecydował się na powrót do świata polityki, na dwór królewski Stefana Batorego. W 1584 r. podjął decyzję o wyjeździe do Lublina. Podróż przerwała mu nagła śmierć spowodowana atakiem serca. Już po śmierci poety urodził się jego pierwszy syn, który nie przeżył okresu niemowlęctwa.
Jan Kochanowski do literatury i kultury narodowej wprowadził
- Wzór artysty – samotnego, obdarzonego talentem, oddanego muzom, lecz niezrozumianego przez ludzi (bardzo ważny model, podchwycony przez romantyków i modernistów, a zaczerpnięty od Horacego).
- Mit sielskiej arkadii i pochwałę życia wiejskiego. Buduje i umacnia w polskiej świadomości mit dworu szlacheckiego jako polskiego domu ,,wsi spokojnej i wesołej”, święta sobótki świętojańskiej i obraz szlacheckiej lipy – drzewa rozsławionego dzięki fraszce.
- Ideał patriotyzmu. W Pieśniach wzniosłym tonem poucza o nieśmiertelności patriotów (A jeśli komu droga otwarta do nieba – tym, co służą ojczyźnie); w Odprawie posłów greckich pod postacią Troi mówi o bolączkach Rzeczypospolitej, o postawach ludzi wobec ojczyzny.
- Filozoficzną wizję świata, Boga i miejsca człowieka we wszechświecie. Bóg w tym ujęciu postrzegany jest jako mistrz, wspaniały architekt świata i jego doskonałej harmonii. Świat jako niezwykła, misterna maszyneria, człowiek – jako wspaniałe dzieło Boga, ale także jako marionetka w Boskim ręku. Tę strukturę wyobrażoną przez Kochanowskiego warto zapamiętać – harmonijną, funkcjonującą według określonego ładu, dzieło wielkie jak najznakomitsza budowla. Wiara w doskonałość tego systemu zachwiała się w duszy poety tylko raz – po śmierci Orszulki, kiedy to poczuł się ze stopniów ostatnich zrzucony, jakby odepchnięty od Boskiego oblicza, wtrącony na samo dno ludzkiego cierpienia i rozpaczy.
- Wprowadził do literatury bohatera dziecięcego, czyniąc Urszulkę bohaterką Trenów, a swój ojcowski ból głównym tematem cyklu – także po raz pierwszy w polskiej literaturze.
- Wprowadził do literatury gatunki takie jak:
- pieśń, która zapoczątkowała rozwój polskiej liryki,
- tren poświęcony nie znakomitości, lecz dziecku,
- a także doskonałe tłumaczenia biblijnych psalmów.
- Wprowadził do literatury polskiej ideały i tradycje antyku – poprzez tłumaczenia, tematy i filozofię.
Dzieła Jana Kochanowskiego
- Odprawa posłów greckich (tragedia utrzymana w konwencji klasycznej)
- Fraszki – około 300 krótkich utworów
- Pieśni (Pieśń świętojańska o Sobótce oraz Księgi pierwsze i Księgi wtóre po 25 utworów)
- Treny (19 utworów tworzących cały cykl)
- Psalmy (tłumaczenie Psałterza Dawidowego)
Zobacz:
Jakie tematy i wartości znajdujesz we fraszkach Jana Kochanowskiego
Jaką filozofię zawarł Jan Kochanowski w pieśniach i fraszkach?