- We fraszce Na sokalskie mogiły poeta wyraża pogląd, iż śmierć za ojczyznę to najbardziej szczytna i mężna śmierć.
- Wśród pieśni patriotycznych najbardziej znana jest Pieśń V (O spustoszeniu Podola) nawiązująca do najazdu Tatarów na Podole. Adresatem utworu jest polska szlachta, którą Kochanowski gani za niestrzeżone granice, brak stałego wojska i dbanie o własne interesy, a nie dobro kraju. Liczy na to, że sugestywne obrazy, takie jak zrabowane majątki, spustoszona ziemia, gwałt na szlacheckich córkach, porwanie dzieci i kobiet do niewoli, przemówią do wyobraźni szlachty i wywołają chęć zemsty. Poeta ostrymi słowami woła do szlachty, jego zwroty są nacechowane emocjonalnie, używa rozkaźników: Polaku!, cny Lachu!, nie ustępuj kroku!, skujmy talerze, pieniądze gotujmy, dajmy! Pieśń kończy się ostrzeżeniem:
Cieszy mię ten rym: „Polak mądry po szkodzie”;
Lecz jeśli prawda i z tego nas zbodzie,
Nową przypowieść Polak sobie kupi,
Że i przed szkodą, i po szkodzie głupi.
- Znana jest także inna pieśń o wymowie patriotycznej – Pieśń XII (Księgi wtóre) opiewająca cnotę i prawość człowieka, który swoje życie poświęca ojczyźnie. Takich ludzi – patriotów – nagradzać będzie także Bóg po śmierci. Słynny cytat z tej pieśni:
A jeśli komu droga otwarta do nieba,
Tym, co służą ojczyźnie!
- Mówiąc o patriotycznych utworach Kochanowskiego, nie można pominąć Odprawy posłów greckich – tragedii, której akcja rozgrywa się w starożytnej Troi, lecz problem jest aktualny również w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterów dramatu: czy oddać Helenę posłom i uchronić ojczyznę od wojny, czy pozostawić ją w Troi według życzenia królewicza, a ojczyznę narazić na wojnę – staje się uniwersalnym problemem stawiania interesów prywatnych ponad sprawy kraju. Antenor – jest przykładem patrioty, Iketaon – posła przekupnego wynajdującego sztuczną argumentację dla zrealizowania woli Parysa. Jeden z posłów wygłasza pełne gorzkiej prawdy słowa:
O nierządne królestwo i zginienia bliskie,
Gdzie ani prawa ważą, ani sprawiedliwość
Ma miejsca, ale wszystko złotem kupić trzeba!
Troja jest przecież alegorią Polski – trojański ustrój polityczny to tak naprawdę ustrój szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, widać też podobieństwo Rady Królewskiej do sejmu i analogie w obradach poselskich.
Kochanowski Tyrteuszem!
Przypomnijcie sobie historię greckiego poety Tyrteusza. Gdy Spartanie podczas jednej z wojen poprosili o posiłki wojskowe, zamiast zbrojnej armii przysłano im… poetę, na dodatek kulejącego. A jednak to dzięki niemu Spartanie wygrali bitwę. Przemawiając do bezsilnych, zmęczonych żołnierzy, Tyrteusz dosłownie postawił ich na nogi i rozpalił w nich ogień walki. Od jego imienia lirykę inwokacyjną wzywającą do walki nazywa się poezją tyrtejską. Kochanowskiego, który w sposób niezwykle sugestywny próbuje obudzić zgnuśniałą i nieskorą do obrony kraju szlachtę, można nazwać renesansowym Tyrteuszem.
Zapamiętaj cechy poezji tyrtejskiej!
- ze względu na temat – liryka patriotyczna, wzywająca do walki za ojczyznę,
- ze względu na pozycję podmiotu lirycznego – liryka inwokacyjna, liryka apelu,
- ze względu na użyte środki wyrazowe – liryka bardzo sugestywna, zaangażowana emocjonalnie, ekspresyjna.
Zobacz:
Problematyka obywatelska i krytyka Polaków w Pieśni o spustoszeniu Podola Jana Kochanowskiego.
Jakie znasz utwory Kochanowskiego podejmujące problematykę patriotyczną?
O czym traktuje Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego?
Jaką filozofię zawarł Jan Kochanowski w pieśniach i fraszkach?