Fraszki Jana Kochanowskiego traktuje się jako spójną całość, nie jako zbiór odrębnych utworów – wówczas widać, że prezentują pewną wizję świata, widzianą oczami poety a zapisana we fraszkach.
We fraszkach Kochanowskiego można znaleźć:
- temat obyczajowy – satyrę na obyczaje panujące na dworach: ucztowanie, układy, intrygi (Do Mikołaja Firleja, O doktorze Hiszpanie, O kapelanie);
- refleksję o ludzkiej naturze – kpinę z ludzkich wad – z dewocji (Na nabożną), chciwości (O kaznodziei);
- refleksję filozoficzną:
- np. fraszka O żywocie ludzkim – zaduma nad ludzkim losem, nad niepewnością i ulotnością ziemskich wartości, Wszystko, co myślimy i co czynimy – to „fraszki”
- Bóg w świetle fraszek jest Wielkim Budowniczym i Architektem, lecz także Reżyserem śmiejącym się z teatru świata, widzem, obojętnym na sprawy doczesne. Człowiek to łątka – marionetka w teatrze świata. Ale też – choć składa Bogu hołd, nie pomija pierwiastka ludzkiego, wkładu człowieka w otaczający go świat.
- Kochanowski przywołuje często filozofię epikurejską i stoicką, a jako polski spadkobierca Horacego – propaguje ideę złotego środka.
- temat autobiograficzny – we fraszce Do gór i lasów pisze Kochanowski o sobie i o swoim życiu, w którym zdążył spróbować wszystkiego: oto życie człowieka uczonego, dworskiego, rycerskiego, we Francji, Niemczech, Włoszech. Spojrzenie wstecz kończy typowo epikurejską konkluzją:
Dalej co będzie? Srebrne w głowie nici,
A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci.
- temat samych fraszek:
Poeta doceniał formę fraszki. Pisał utwory Do fraszek – a w jednej z nich przyznaje, iż są zwierciadłem jego tajemnic, odczuć, losów, mimo że są to informacje ukryte i niełatwe do odczytania. Zaznacza także Kochanowski, że łaje przywary, a nie osoby.
Znane cytaty:
Proszę, niech ze mną za raz me rymy nie giną,
Ale kiedy ja umrę, one niechaj słyną!
Fraszki nieprzepłacone, wdzięczne fraszki moje
w które ja wszytki kładę tajemnice moje
bądź łaskawie Fortuna ze mną postępuje,
bądź inaczej, czego snadź więcej się znajduje.
Do fraszek
Zobacz:
Według jakich kryteriów możemy podzielić fraszki Kochanowskiego?
Przedstaw Fraszki Jana Kochanowskiego jako świadectwo renesansowej świadomości i obyczajowości.
Fraszki Jana Kochanowskiego jako wyraz poglądów renesansowego myśliciela.
Jaką filozofię głosi w Pieśniach i Fraszkach Jan Kochanowski?