Przedstaw Fraszki Jana Kochanowskiego jako świadectwo renesansowej świadomości i obyczajowości.
To temat, który możesz potraktować dosyć swobodnie, zwłaszcza biorąc pod uwagę wybór tekstów źródłowych. Pamiętaj jednak, aby nie kierował Tobą zupełny przypadek – fraszki, które zamierzasz analizować, powinny stanowić pewną logiczną całość – tak, aby Twój wywód był spójny i konsekwentny. Fraszki Kochanowskiego możesz analizować pod kątem: wątków stoickich i epikurejskich (Do gór i lasów, O żywocie ludzkim), portretu człowieka i zadumy nad jego losem (O żywocie ludzkim), prostych przyjemności, jakie daje życie wiejskie (Na lipę, Na dom w Czarnolesie), wytwornej zabawy w poezję (Raki, O miłości, Do fraszek, O doktorze Hiszpanie).
Ogromny zbiór ponad trzystu fraszek poraża czytelnika różnorodnością poetyckich tematów. Jeżeli jednak bliżej przyjrzymy się tym krótkim utworom Jana z Czarnolasu, to okaże się, że tworzą one pewną spójną i konsekwentnie realizowaną całość. Być może to właśnie we fraszkach kryje się klucz do zrozumienia poezji Kochanowskiego i renesansowego obrazu świata? Pamiętajmy, że pod pozornie błahą treścią fraszka skrywa wiele ważnych prawd filozoficznych.
Propozycje wstępu:
- Zacznij od wprowadzenia w ten – mówiąc szczerze: ogromny – dział poezji Kochanowskiego, jakim są fraszki. Zdefiniuj także sam gatunek. Możesz powiedzieć, że fraszka (z wł. frasca – gałązka – bagatela, żarcik, figielek) to krótki utwór o błahej i zabawnej treści. Zwróć jednak uwagę, że Kochanowski często stosował formę fraszki, aby przekazać głębsze, poważne treści – w tym przypadku możemy mówić o fraszce filozoficznej. Tematem fraszki może być wszystko: miłość, pijaństwo, dom, sława, same fraszki, życie dworskie lub ziemiańskie, teza filozoficzna. Sam Kochanowski podkreślał ich różnorodność, pisząc: „Fraszki tu niepoważne z statkiem [powagą] się zmięszały”.
- Spróbuj postawić tezę: fraszki Kochanowskiego tworzą spójną i logiczną całość, która poświadcza życiowe poglądy samego autora. Zwróć uwagę, że każdej fraszce, mimo pozornie błahej treści i swobodnego języka poetyckiego towarzyszy zawsze bystre i krytycznie zdystansowane od rzeczywistości oko podmiotu lirycznego. Z różnorodności świata wyłania ono – niczym kamera filmowa – rzeczy, ludzi, sprawy godne zauważenia. To właśnie dzięki umiejętności poety postrzegania swoistej jakości każdego przedmiotu – powstało to, co można nazwać renesansową wizją świata w tych utworach. W swojej pracy możesz sięgnąć nieco głębiej w filozofię i kulturę renesansu, odwołać się do podstawowych haseł epoki.
Propozycje rozwinięcia
1.
Zacznij od fraszek błahych, które scharakteryzować możesz jako wdzięczną zabawę w sztukę poetycką. Kochanowski, przebywając na dworze królewskim, pisał fraszki nie tylko po to, aby rozbawić towarzystwo, ale też, by w nim zabłysnąć. Tu wybór jest ogromny – wystarczy, że wspomnisz o takich utworach, jak: O doktorze Hiszpanie, O kapelanie, Raki, Do fraszek, O miłości. To wiersze często krótkie, o charakterze epigramatycznym, które stawiają sobie za cel wyrażenie jakiejś myśli bądź przedstawienie jakiejś sytuacji w jak najbardziej zwięzłej formie. Na przykład fraszka Do miłości:
Próżno uciec, próżno się przed miłością schronić,
Bo jako lotny nie ma pieszego dogonić?
W tym dwuwersie Kochanowski zawarł całą istotę miłości, a także odwołał się do mitologicznej metafory skrzydlatego Amora. To fraszka na poły zabawna i poważna, zakończona błyskotliwą puentą – w sam raz na dwór.
Po analizie tych utworów możesz przejść do omawiania innych motywów we fraszkopisarskiej twórczości poety. Pomoże Ci w tym następująca teza: fraszki Kochanowskiego można porównać do podróży przez życie humanisty, w którym jest czas na dworskie żarty, ziemiański spokój ducha oraz filozoficzną zadumę. Utwory, które wysławiają uroki życia w Czarnolesie, to: Na lipę i Na dom w Czarnolesie. Poeta maluje w nich szczęśliwy byt ziemianina, który porównać wręcz można do życia w mitologicznej Arkadii. Czas zadumy przychodzi, kiedy poeta spojrzy wstecz na swoje życie (Do gór i lasów) lub zastanowi się nad paradoksalnym losem człowieka, który porównać można do spektaklu teatralnego (O żywocie ludzkim):
Naśmiawszy się nam i naszym porządkom,
Wemkną nas w mieszek, jako czynią łątkom.
Poeta w tej fraszce porównuje człowieka do kukiełki, a Boga do reżysera, który pociąga za sznurki przymocowane do jej kończyn.
2.
Odwołaj się do podstawowych pojęć związanych z renesansem, takich jak humanizm czy godność ludzka. Fraszki Kochanowskiego to utwory bez wątpienia humanistyczne, ich przewodnim tematem jest ludzka codzienność, sprawy błahe i poważne dotyczące naszego życia. Za manifest poglądów poety uważa się fraszkę Do gór i lasów. To utwór bez wątpienia autobiograficzny, przedstawiający modelową biografię humanisty XVI wieku. Kochanowski zwiedził wiele krajów, jego edukacja była długa i gruntowna, sam doświadczył wielu zawodów: był dworzaninem, żołnierzem, poetą, a nawet księdzem. Dlatego porównuje siebie do mitologicznego bożka Proteusza, który potrafił przybierać dowolną postać. Tak powinien – w myśl założeń renesansu – żyć każdy człowiek. Włoski filozof Pico della Mirandola widział przyczynę doskonałości człowieka w możliwości wybierania – „stawania się”, samodoskonalenia. Na tym właśnie polega godność ludzka. Wiersz kończy się filozoficzną refleksją:
Dalej co będzie? Srebrne w głowie nici,
A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci.
Warto, abyś zauważył w powyższym fragmencie odwołanie do filozofii Epikura i maksymy „Carpe diem” („chwytaj dzień” – żyj chwilą). Według poety należy żyć tak, aby w każdym momencie życia robić to, co właściwe. Wiek młody to czas zabawy i nauki, wiek dojrzały to okres kariery, starość przynosi zadumę i refleksję – tak żyjąc, można osiągnąć niezbędną harmonię i wewnętrzny spokój. Poeta potrafił łączyć z epikureizmem także stoicyzm, o czym świadczy wymowa fraszki O żywocie ludzkim. Smutna prawda o losie człowieka nie wydaje się przerażać poety. Człowiek jest niczym marionetka w rękach Boga – to konieczność, na którą nic się nie poradzi. Nawet jeśli „Fraszki to wszytko cokolwiek czynimy”. Ważne, aby tę fraszkę, którą jest życie, przeżyć jak najlepiej.
Propozycje zakończenia
- Zwróć uwagę na kunszt poetycki Jana Kochanowskiego. Pamiętaj, że pisał on staropolszczyzną, która niekoniecznie musi Cię zachwycać. Musisz jednak zdać sobie sprawę, że przed Kochanowskim nikt nie pisał tak pięknie po polsku i że to autor fraszek stworzył właściwie nasz język literacki. W literaturze polskiej trudno znaleźć jakieś wzory dla twórczości Jana Kochanowskiego.
- Zadaj sobie pytanie: czy fraszki Kochanowskiego mogą nas jeszcze czegoś nauczyć? Odpowiedź będzie tu brzmiała niejednoznacznie: w utworach tych jest wiele treści specyficznie renesansowych i dziś już nieaktualnych, warto chyba jednak czasami wspomnieć rady mistrza z Czarnolasu. Cnoty takie, jak: umiar, harmonia, umiejętność zachowania spokoju, cenimy podobnie jak ludzie renesansu.
Przydatne sformułowania
- Dzięki umiejętności dostrzegania w życiu codziennym szczegółów istotnych i godnych uwagi Jan Kochanowski ukazał we fraszkach spójną koncepcję renesansowego świata.
- Fraszki Kochanowskiego to utwory pozornie lekkie i błahe, jednakże w wielu przypadkach przekazują nam ważne treści natury filozoficznej, etycznej i egzystencjalnej.
Zobacz:
Portret humanisty na przykładzie fraszek Jana Kochanowskiego
Według jakich kryteriów możemy podzielić fraszki Kochanowskiego?
Jaką filozofię zawarł Jan Kochanowski w pieśniach i fraszkach?
Przedstaw Fraszki Jana Kochanowskiego jako świadectwo renesansowej świadomości i obyczajowości.