Synteza problematyki filozoficznej i moralnej podejmowanej przez Jana Kochanowskiego.
Światopogląd Kochanowskiego
Fraszki
- Ufaj Bogu! Bóg jest największym Architektem, Stwórcą, Opiekunem człowieka, Reżyserem istnienia, Budowniczym kosmosu, Artystą i Mistrzem. Obdarował człowieka życiem i wieloma darami ziemi – człowiek więc winien pracować, pielęgnować dzieło Boskie.
- Używaj życia! Nie odmawiaj sobie przyjemności, chwytaj dzień, baw się i ciesz darami życia, a cierpień unikaj.
- Pogódź się z losem – bierz to, co przynosi fortuna, bez zbytnich emocji. Przyjmij spokojnie i szczęście, i tragedie.
- Pielęgnuj w sobie: czyste sumienie, prawość, cnotę, dobrą sławę, odpowiedzialność. To da ci siłę do zmagań z losem.
- Wiedź życie harmonijne, zgodne z naturą (np. zaszyj się na wsi…). Piękno i mądrość natury dają ukojenie.
- Nie bój się śmierci. Epikurejczycy mówią „póki jesteśmy – nie ma śmierci, a gdy jest śmierć – nie ma już nas”.
- Kochaj! Spokojnie, statecznie, ale kochaj cały świat tak pięknie uformowany przez Boga, kochaj wszystkich ludzi i zaakceptuj swój los.
Pieśni
- Stoicyzm – wobec zmienności fortuny jedynym wyjściem jest postawa stoicka – zachowanie spokoju i umiaru (ideał złotego środka), męstwo i cnota, dobra sława, równowaga duchowa.
- Cnota, rozum – wartością, o którą warto się troszczyć, jest cnota, autor najbardziej ceni życie godne, bez zazdrości i cierpienia, w którym człowiek kieruje się rozumem.
- Sława – zapewnia nieśmiertelność, można ją zdobywać na różnych polach, np. w walce o wolność ojczyzny, tworząc dzieła.
- Epikureizm – szczęście można czerpać z urody i porządku świata, należy używać życia i poznawać jego rozkosze, dążyć do szczęścia i chwytać dzień, bo wszystko przemija.
- Elementy chrześcijańskie – świat jako teatr, w którym Bóg jest Reżyserem, a ludzie – aktorami.
- Nieśmiertelność poezji – wielkość poety, nieśmiertelność jego dzieł.
- Afirmacja świata, natury, życia i miłości – pochwała życia ziemiańskiego, topos arkadii, edenu, polskiego raju.
- PRZEMIJALNOŚĆ, KRÓTKOTRWAŁOŚĆ ŻYCIA – problem przemijania życia ludzkiego, jedyną receptą jest stoicyzm i Horacjańskie carpe diem.
Treny
- Kryzys filozoficzny i religijny był naturalną konsekwencją wcześniejszego optymizmu. Kochanowski pokazał w ten sposób, że był człowiekiem myślącym – jego optymizm nie był naiwny. Kochanowski buduje nowy światopogląd – mniej optymistyczny, ale bardziej dojrzały.
- Synteza wiedzy o losie człowieka i prawach jego ziemskiej egzystencji – ból i cierpienie są wpisane w los człowieka. Kochanowski zrozumiał, że jest jednym z ludzi i jak każdy człowiek ma prawo do płaczu i rozpaczy. Zburzony światopogląd zostanie odbudowany, ale stoicki dystans zostanie zastąpiony uznaniem, że człowiek po ludzku (tzn. ze zrozumieniem, że taka jest istota życia) musi znosić radości i cierpienia.
- Bunt przeciw losowi i Bogu – Kochanowski nie znalazł oparcia w wierze, ale w końcu nastąpiło pogodzenie z Bogiem, losem i samym sobą. Podleganie zmiennej fortunie i przemijanie są elementami życia ludzkiego.
- Pamiętnik cierpienia, bo w Trenach występują wszystkie fazy bólu i rozpaczy, bunt i ukojenie.
Zobacz: