Prerenesans (do roku 1509)
Czas napływania do Polski myśli humanistycznej. Na razie humanizm należy do przybyszów z Europy. Rozpoczynają się pierwsze przebudowy w duchu renesansu. W polityce – czas walki szlachty o władzę oraz ruchu egzekucyjnego.
Historia
- 1492 – koronacja Jana Olbrachta Jagiellończyka.
- 1493 – pierwsze posiedzenie dwuizbowego sejmu, składającego się z senatu i izby poselskiej.
- 1493 – przywileje gospodarcze dla szlachty.
- 1501 – śmierć Jana Olbrachta, koronacja Aleksandra Jagiellończyka.
- 1504 – początki ruchu egzekucji praw i dóbr, mającego na celu wzmocnienie politycznych wpływów szlachty.
- 1505 – uchwalenie konstytucji nihil novi (nic nowego), wzmacniającej znacznie rolę sejmu.
- 1506 – śmierć Aleksandra Jagiellończyka, koronacja Zygmunta I Starego.
Cywilizacja, nauka, sztuka
- 1472 – przybycie do Polski Filipa Buonaccorsiego – Kallimacha, humanisty włoskiego.
- Około 1474 – pierwszy warsztat drukarski w Polsce – oficyna Kaspra Straubego w Krakowie
- Około 1488 – przybycie do Polski Konrada Celtisa i założenie przez niego Sodalitas Litteraria Vistulana.
- 1506 – ukazuje się pierwszy druk w języku polskim, tzw. Statut Łaskiego.
Wczesny renesans (Lata 1510-1542)
Czas głównie łacińskiej poezji humanistycznej. Tworzą Andrzej Krzycki, Jan Dantyszek, Mikołaj Hussowski i Klemens Janicki. Literatura polska to przede wszystkim przekłady. Okres ten pokrywa się mniej więcej z latami panowania Zygmunta I i czasem rozwoju renesansowego budownictwa.
Historia
- 1515 – układ Jagiellonów z Habsburgami w Wiedniu – w razie wygaśnięcia czeskiej linii Jagiellonów tron Węgier i Czech mają objąć Habsburgowie, a w razie wygaśnięcia dynastii Habsburgów na tronie Austrii zasiąść mają Jagiellonowie.
- Lata 1519-1522 – ostatnia wojna z Krzyżakami.
- 1525 – likwidacja zakonu krzyżackiego; sekularyzacja (zeświecczenie) Prus; hołd pruski – książę Albrecht Hohenzollern składa hołd lenny królowi polskiemu Zygmuntowi Staremu i przechodzi na luteranizm.
- 1526 – w bitwie z Turkami pod Mohaczem na Węgrzech ginie bezpotomnie Ludwik Jagiellończyk – król Czech i Węgier; na mocy układu z roku 1515 tron obejmują Habsburgowie; w czasie wewnętrznych zawirowań Turcy zajmują większość Węgier i bezpośrednio zagrażają Polsce.
- 1530 – pokój wieczysty z Turcją.
- 1537 – wojna kokosza.
Literatura
- Lata 1510-1512 – początek działalności Jana Dantyszka i Andrzeja Krzyckiego.
- 1513 – Raj duszny Biernata z Lublina – modlitewnik.
- 1516 – urodził się Klemens Janicki, najwybitniejszy poeta polsko-łaciński pierwszej połowy XVI wieku (zmarł w 1543 r.).
- 1521 – Rozmowy, które miał król Salomon mądry z Marchołtem grubym a sprosnym […], tłumaczone z łaciny przez Jana z Koszyczek – powieść błazeńska.
- 1523 – łacińska Pieśń o żubrze Mikołaja Hussowskiego – poemat.
- 1530 – urodził się Jan Kochanowski (zmarł w 1584 r.).
Cywilizacja, nauka, sztuka
- 1513 – ukazuje się najstarsza z zachowanych drukowana książka polska – Raj duszny Biernata z Lublina.
- 1518 – Bona Sforza w Polsce; dwór królewski ośrodkiem humanizmu; rozwój renesansowej sztuki.
- 1519 – pierwsze, skonfiskowane za ustępy krytyczne o rządzących, wydanie łacińskiej Kroniki Polaków Macieja Miechowity, będącej kontynuacją kroniki Jana Długosza.
- 1537 – zakończenie, prowadzonej pod kierownictwem Franciszka Florentczyka i Bartolommea Berecciego, przebudowy zamku na Wawelu w duchu renesansu – wzniesiono wspaniałą kaplicę grobową Zygmunta I i dobudowano krużganki.
Rozkwit renesansu (Lata 1543-1584)
Początek wielkiej literatury w języku polskim: powstają wszystkie dzieła Mikołaja Reja i Jana Kochanowskiego. Tworzy Andrzej Frycz Modrzewski. Czas polskiej reformacji i rozkwitu intelektualnego w środowiskach protestanckich.
Historia
- 1548 – śmierć Zygmunta Starego, objęcie rządów przez Zygmunta II Augusta.
- 1562 – Inflanty stają się wspólną prowincją Polski i Litwy.
- 1564 – sprowadzenie jezuitów do Polski.
- Lata 1562-1565 – sejmy egzekucyjne.
- 1569 – unia z Litwą w Lublinie – ostateczne połączenie Polski i Litwy w Rzeczpospolitą Obojga Narodów, ze wspólnym sejmem i odrębnymi władzami wykonawczymi.
- 1572 – śmierć Zygmunta Augusta – koniec dynastii Jagiellonów, początek piewszego bezkrólewia.
- 1573 – konfederacja warszawska – ustawa sejmowa gwarantująca tolerancję wyznaniową; koronacja Henryka Walezego, brata króla Francji – pierwszego króla epoki wolnych elekcji; uchwalenie Artykułów henrykowskich, potwierdzających wszystkie przywileje szlachty, będących podstawą prawną przyszłych elekcji.
- 1574 – król Henryk Walezy chyłkiem ucieka z Polski, by objąć tron we Francji.
- 1576 – elekcja i koronacja Stefana Batorego.
- 1577 – przyjęcie uchwał soboru trydenckiego – początek kontrreformacji w Polsce.
- 1579 – początek wojen z Rosją o Inflanty.
- 1582 – koniec wojen z Rosją, rozejm w Jamie Zapolskim, nabytki terytorialne dla Polski.
Literatura
- 1543 – Krótka rozprawa między trzema osobami… Mikołaja Reja – traktat polityczny w formie wierszowanego dialogu.
- 1551 – Kronika wszytkiego świata Marcina Bielskiego.
- 1566 – Dworzanin polski Łukasza Górnickiego
- 1568 – Źwierciadło Mikołaja Reja, zawierające Żywot człowieka poczciwego – traktat renesansowy zwany zwierciadłem.
- Lata 70 – działalność Mikołaja Sępa Szarzyńskiego.
- Po roku 1570 – Jan Kochanowski osiada w Czarnolesie.
- 1578 – premiera i druk Odprawy posłów greckich Jana Kochanowskiego.
- 1579 – Psałterz Dawidów Jana Kochanowskiego.
- 1580 – Treny Jana Kochanowskiego.
- 1584 – Fraszki Kochanowskiego.
Cywilizacja, nauka, sztuka
- 1543 – wydanie w Norymberdze dzieła Mikołaja Kopernika O obrotach sfer niebieskich; traktat Andrzeja Frycza Modrzewskiego pt. Łaski, czyli o karze za mężobójstwo.
- 1551 – ocenzurowane w Krakowie wydanie O poprawie Rzeczypospolitej Andrzeja Frycza Modrzewskiego.
- 1554 – pełne wydanie dzieła Modrzewskiego w Szwajcarii.
- 1557 – przeróbka elewacji krakowskich Sukiennic w stylu renesansu.
- 1561 – zakończenie przebudowy w stylu renesansu, według projektu Jana Babtysty Quadro, ratusza w Poznaniu.
- 1567 – założenie przez arian Rakowa.
- 1568 – pierwsza gramatyka polska, pióra Piotra Statoriusa-Stojeńskiego.
- 1570 – założenie Rzeczpospolitej Babińskiej.
- 1578 – założenie jezuickiej akademii w Wilnie.
- 1579 – początek budowy Zamościa, według całościowego projektu Bernarda Morando.
Schyłek renesansu (po roku 1584)
Trudno wskazać datę końcową epoki, a to dlatego, że część wypracowanych przez odrodzenie wzorców i zasad poetyki pozostanie żywa aż do romantyzmu. Z pewnością jednak brak już w tym czasie nowatorskich renesansowych osiągnięć i odkryć.
Historia
- 1586 – śmierć Stefana Batorego.
- 1587 – elekcja i koronacja Zygmunta III Wazy, członka szwedzkiej dynastii panującej, którego rządy potrwają do roku 1632.
- 1596 – unia brzeska; Warszawa stolicą Polski.
Literatura
- 1585 – pierwsze zbiorowe wydanie dzieł Kochanowskiego.
- 1597 – Kazania sejmowe Piotra Skargi.
- 1601 – Rytmy abo wiersze polskie Mikołaja Sępa Szarzyńskiego.
- 1614 – Sielanki Szymona Szymonowica.
Cywilizacja, nauka, sztuka
- 1595 – założenie Akademii Zamojskiej.
- 1602 – założenie Akademii Rakowskiej, szkoły średniej braci polskich.
Zobacz:
Wymień czynniki, które sprzyjały rozwojowi kultury w renesansowej Polsce