Andrzej Frycz-Modrzewski (ok. 1503-1572) przyjął niższe święcenia kapłańskie, do końca życia pozostał w celibacie, lecz nie przeszkadzało mu to wcale sympatyzować ze środowiskami protestanckimi. Dzięki kanclerzowi Janowi Łaskiemu trafił na studia do Wittembergi (jeden z najsłynniejszych w epoce renesansu uniwersytetów), gdzie poznał osobiście Marcina Lutra i Erazma z Rotterdamu! W pewnym momencie popadł nawet w konflikt z Kościołem: chciał bowiem, aby na sobór trydencki oprócz duchownych wysłano także delegację świeckich. Mimo polemik, jakie wywołało jego pierwsze dzieło – Łaski, czyli o karze za mężobójstwo (domagał się w nim sprawiedliwych, jednakowych dla wszystkich stanów kar za zabójstwo) – udało mu się w roku 1547, także dzięki protekcji Jana Łaskiego, zostać sekretarzem króla Zygmunta II Augusta. Służba dworska nie była jednak życiowym powołaniem Modrzewskiego – po ośmiu latach spędzonych na Wawelu porzucił ją i osiadł w Wolborzu jako jego wójt.
Tu dokończył pracę nad swoim najważniejszym dziełem – traktatem O poprawie Rzeczypospolitej. W pięciu księgach (O obyczajach, O prawach, O wojnie, O Kościele, O szkole) poruszył wszystkie najważniejsze problemy życia państwowego. Krytykę ustroju Polski połączył z utopijnymi wizjami (wpływ angielskiego humanisty Tomasza More’a!) i stworzył trudny do zrealizowania, przepojony głębokim humanizmem program naprawy kraju. Znajdziemy tu i troskę o utrzymanie pokoju (renesansowy irenizm), i głos w sprawie zniesienia pańszczyzny, i obronę wolności sumienia i wyznania. Ten ostatni wątek był wykorzystywany przez przeciwników pisarza, oskarżających go o herezję (w ich gronie znajdował się Stanisław Orzechowski, oczywiście już po swym duchowym przełomie). A przecież Modrzewski nigdy nie zerwał z katolicyzmem, tylko interpretował tę religię w szeroki, wolny od fanatyzmu i doktrynerstwa sposób. Wyrazem takiej właśnie postawy są pisywane przez niego, zbliżone do formy eseju Sylwy, poświęcone teologii, etyce chrześcijańskiej i humanistycznym interpretacjom Biblii.
Co mu zawdzięczamy?
- Stworzył projekt reformy Rzeczypospolitej, który zawarł w dziele O poprawie Rzeczypospolitej.
- Wsławił się jako publicysta epoki na skalę europejską.
- Propagował irenizm – ideę pokoju i zgody, głoszoną także przez Erazma z Rotterdamu.
Wybrane dzieła Frycza Modrzewskiego:
- Łaski, czyli o karze za mężobójstwo;
- O poprawie Rzeczypospolitej.
Zobacz
Jaką wymowę zawiera dzieło Andrzeja Frycza Modrzewskiego O poprawie Rzeczypospolitej?
Renesansowa publicystyka – Andrzej Frycz Modrzewski, Piotr Skarga