Mini-CV
- 1519 – koniec studiów w akademii Krakowskiej.
- 1519-1525 – służba w kancelariach dostojników kościelnych.
- 1531-1541 – podróże po Europie, wyższe studia w Wittenberdze.
- 1547 – służba dyplomatyczna na dworze Zygmunta Augusta.
- 1555 – wycofanie się z życia publicznego.
Andrzej Frycz Modrzewski obok Piotra Skargi należy do czołowych publicystów epoki odrodzenia. Modrzewski był wszechstronnie wykształcony, podróżował po Europie, pobierał nauki u Erazma z Rotterdamu, poznał samego Marcina Lutra. Zwano go „ojcem polskiej myśli demokratycznej”, a to dlatego, że był faktycznie pierwszym, nie tylko polskim, ale i europejskim pisarzem, który podjął ten temat. Stworzył wizję sprawiedliwego, zreformowanego państwa, poddając analizie ważne dziedziny życia społecznego. Przemyślenia Frycza stały się wzorem dla późniejszych myślicieli i reformatorów. Państwo demokratyczne, to, zdaniem Modrzewskiego, najbardziej sprawiedliwy i przyjazny obywatelom ustrój. Frycz był przedstawicielem chrześcijańskiego humanizmu, to znaczy, że swe idee humanistyczne pragnął rozwiązywać w duchu religii chrześcijańskiej. W swoich traktatach naśladował mowy Cycerona. Jako pisarz wypowiadał się wyłącznie w języku łacińskim.
Biografia
Pochodził z niezamożnej rodziny szlacheckiej. Ojciec Frycza, Jakub, był wójtem w Wolborzu. Tam też urodził się przyszły pisarz i dyplomata około roku 1503. Pierwsze nauki pobierał w szkołach parafialnych i Akademii Krakowskiej. W 1519 roku przerwał naukę na bakalaureacie (rodzaj dzisiejszej matury), by potem po latach podjąć studia w protestanckiej Wittenberdze. Jako humanista odebrał więc Frycz gruntowne wykształcenie.
Podjął pracę w kancelarii arcybiskupa gnieźnieńskiego, a w 1523 roku przeniósł się do kancelarii prymasa Jan Łaskiego. Dwa lata później, w 1525 został notariuszem biskupa poznańskiego Jana Latalskiego. Wówczas to przyjął niższe święcenia kapłańskie. W tym czasie związał się ze znanym rzecznikiem reformacji i mecenasem Janem Łaskim, bratankiem prymasa. Z jego to inicjatywy udał się do Niemiec. Tam podjął studia w Wittenberdze, poznał Marcina Lutra i Filipa Melanchtona. W swoich podróżach dotarł do Szwajcarii i Francji.
W Bazylei poznał Erazma z Rotterdamu i został jego uczniem. Dzięki temu wszedł w krąg humanistów i wydawców Szwajcarii i innych krajów zachodnioeuropejskich. Z zagranicy przywiózł do Polski zakupioną przez Jana Łaskiego bratanka bibliotekę Erazma z Rotterdamu. Po powrocie do kraju często przebywał w Krakowie, gdzie brał udział w spotkaniach dyskusyjnych rzeczników reformacji. Do grona tego, poza Fryczem, należeli między innymi Andrzej Trzecielski, Mikołaj Rej i Stanisław Orzechowski. W 1547 roku został Modrzewski sekretarzem Zygmunta II Augusta i brał udział w wielu misjach poselskich. Po 1550 roku oddał się głównie pracy pisarskiej.
Gdy wyszło drukiem jego główne dzieło O poprawie Rzeczpospolitej, Frycz atakowany przez Kościół za przekonania religijne szukał schronienia w rodzinnym Wolborzu. Książka znalazła się na kościelnym Indeksie ksiąg zakazanych, a samego pisarza uznano za heretyka. Król Zygmunt August, by zapewnić bezpieczeństwo swemu wiernemu współpracownikowi, wydał na sejmie warszawskim w 1556 roku mandat wyłączający go spod jurysdykcji kościelnej. Modrzewski umarł jesienią 1572 roku w Wolborzu, gdzie od niemal dwudziestu lat sprawował dziedziczny urząd wójta.
Najważniejsze wydarzenia
- 1519 – zwieńczenie studiów w Akademii Krakowskiej.
- 1523 – praca w kancelarii prymasa Jana Łaskiego.
- 1525 – przyjęcie niższych święceń kapłańskich.
- 1531 – wyjazd do Niemiec z inicjatywy Jan Łaskiego bratanka. Sprowadził stamtąd dla niego bibliotekę Erazma z Rotterdamu.
- 1531-1541 – podróż po Niemczech i innych krajach Europy Zachodniej. Modrzewski podjął studia na uniwersytecie w Wittemberdze, poznał najznamienitszych przedstawicieli epoki: Marcina Lutra i Filipa Melanchtona. Został uczniem samego Erazma z Rotterdamu, dzięki czemu wszedł w najbardziej poważane kręgi ówczesnego świata naukowego.
- 1547 – powołanie na sekretarza Zygmunta Augusta. Przeniósł się do Krakowa i odbył w tej funkcji liczne misje dyplomatyczne.
- 1551 – wydanie w Krakowie jego głównego dzieła O poprawie Rzeczpospolitej. Ściągnął tym sobie na głowę cenzurę kościelną. Frycz uciekł z Krakowa i schronił się w rodzinnym Wolborzu.
- 1556 – wydanie mandatu, który wyłączył Modrzewskiego spod jurysdykcji kościelnej.
- 1572 – śmierć w Wolborzu, gdzie od dwudziestu lat sprawował funkcję wójta.
Twórczość
Zadebiutował w 1543 roku broszurą Łaski, czyli o karze za mężobójstwo. Zajął się w niej żywo dyskutowanym wówczas podczas sejmików i obrad sejmów problemem kary za zabójstwo (mężobójstwo). Frycz przeciwstawiał się w niej niesprawiedliwemu sądownictwu, które za tę samą zbrodnię przydziela różny wymiar kary, w zależności od statusu społecznego sprawcy. Kampania publicystyczna Frycza zakończyła się niepowodzeniem, ale jej autor nie zrezygnował z angażowania się w ówczesne problemy społeczne. W 1545 roku wydał Mowę Prawdomówcy Perypatetyka, w której protestował przeciwko zmuszaniu mieszczan do sprzedaży nabytych wcześniej majątków.
Najważniejsze dzieło Frycza nosi tytuł O poprawie Rzeczpospolitej ksiąg pięć. Ukazały się one w Krakowie w 1551 roku i wbrew tytułowi składały się tylko z trzech części. W edycji pominięto księgi O Kościele i O szkole, których do druku nie dopuściła cenzura kościelna. Frycz zmuszony został wówczas do opuszczenia Krakowa i osiadł w Wolborzu. Całość wyszła trzy lata później w Szwajcarii, z jednej z drukarni bazylejskich.
Frycz jako publicysta i myśliciel wypowiadał się w duchu humanizmu chrześcijańskiego, wzorem Erazma z Rotterdamu. Od niego też przejął większość ze swych poglądów. Wspólne były ich zapatrywania na przykład na temat wojny, jako powtarzającego się wciąż w historii zła. Według Erazma jest ona źródłem cierpień, deprawacji i niepotrzebnej śmierci tysięcy ludzi. Zalecał więc dbanie o pokój, jednak gdy nie jest to możliwe, trzeba niezwłocznie przygotowywać zagrożone państwo do obrony. Frycz śladami swego duchowego nauczyciela dzielił wojny na zaborcze i obronne. O ile te pierwsze uważał za zdecydowanie złe, wojny obronne określał jako uczciwe, a udział w nich uważał za zaszczytny obowiązek każdego obywatela. Modrzewski, jak i inni humaniści epoki, był przekonany o pierwotności dobroci ludzkiej natury, o którą jednak należy się troszczyć i pielęgnować zgodnie z boskimi przykazaniami. Zło, według tej koncepcji wynika z niewiedzy, dlatego też humaniści tak dużą wagę przykładali do właściwej edukacji człowieka.
Pisząc swą rozprawę, Frycz wykorzystał obserwacje poczynione w czasie swojej służby dyplomatycznej w różnych latach. Dzieło pisane jest stylem zróżnicowanym. Autor przechodzi od wysokiego stylu intelektualisty do stylu kolokwialnego, od rozmowy do gawędy. Całość przeplatana osobistą refleksją niestroniącą od satyry i ironii. Do cech charakterystycznych stylu Frycza zalicza się liczne użycie pytań retorycznych i wykrzykników, wprowadzanie elementów emocji jak gniew czy zdziwienie oraz liczne stosowanie zwrotów wartościujących i wyrażeń potocznych.
Najważniejsze dzieła
Łaski, czyli o karze za mężobójstwo (1543)
Broszura publicystyczna, w której Frycz przeciwstawiał się nierównemu wymiarowi kary za zabicie człowieka. W myśl XV-wiecznego prawa osoba niebędąca szlachcicem za zabicie szlachcica karana była karą śmierci. Natomiast jeżeli szlachcic zabił osobę niewywodzącą się ze stanu szlacheckiego, płacił 120 grzywien i odbywał karę więzienia przez rok i sześć tygodni. Modrzewski wypowiadał się przeciwko tej rażącej niesprawiedliwości, jednak bez powodzenia.
O poprawie Rzeczpospolitej (1551, 1554)
Traktat napisany po łacinie i wydany w całości w Bazylei. Składa się z pięciu ksiąg: O obyczajach, O prawach, O wojnie, O Kościele, O szkole. Rozważania należą do literatury emendacyjnej (od łac. emendare – ulepszać, poprawiać), której zasadniczym celem była analiza aktualnego stanu rzeczy i wytyczenie dróg naprawy.
W tym traktacie Modrzewski stworzył wizję sprawiedliwego i dobrze funkcjonującego państwa. Powodzenie reform, zdaniem Frycza, zależy od moralności obywateli, od poziomu ich obyczajów. Był przekonany, że cały porządek prawny sprawnego państwa zależny jest od moralności społeczeństwa, a w szczególności króla, senatorów i posłów. Tworząc wizerunek idealnego państwa opartego na „uczciwości obyczajów”, krytycznie oceniał moralność swoich współczesnych, nierówność społeczną oraz stosunki międzynarodowe kształtowane na drodze przemocy. Państwo winno, zdaniem Modrzewskiego, zapewniać swym obywatelom opiekę prawną, a także kontrolować różne dziedziny życia społecznego, między innymi szkolnictwo, handel czy budownictwo. Żądał ograniczenia wpływu Kościoła na szkoły, postulował zmianę programu nauczania i udostępnienie nauki młodzieży męskiej wszystkich stanów. Celem edukacji miało być kształtowanie świadomych postaw polityczno-społecznych, dlatego też widział Frycz konieczność ingerencji państwa w sprawy wychowania i nauczania.
Zapamiętaj utwory
- Łaski, czyli o karze za mężobójstwo (1543) – debiutanckie dzieło Modrzewskiego. Zajął się w nim żywo dyskutowanym wówczas problemem kary za zabójstwo (mężobójstwo).
- Mowa Prawdomówcy Perypatetyka (1545) – kolejna kampania reformacyjna, którą wiódł Frycz na łamach swoich pism. Tym razem protestował przeciwko zmuszaniu mieszczan do sprzedaży nabytych wcześniej majątków.
- O poprawie Rzeczpospolitej (1551 Kraków, 1554 Bazylea): pięcioksięgowy traktat, w którym Frycz nakreślił wizje reform w duchu „naprawy Rzeczpospolitej”. Rozprawa została przetłumaczona na wiele języków, m.in. niemiecki, francuski, hiszpański i rosyjski. Na polski przełożono ją dopiero w 1577 roku, a autorem tłumaczenia był Cyprian Bazylik.
Miejsca
- Kraków – miejsce, gdzie Frycz kształcił się i święcił triumfy jako sekretarz królewski. Jest to także miejsce jego życiowego niepowodzenia. Po wydaniu drukiem głównego traktatu w 1551 roku cenzura ogłosiła autora heretykiem i musiał on opuścić miasto.
- Wittemberga – protestanckie miasto w Niemczech. Gdy Frycz w czasie swych podróży zdecydował się w nim osiąść, był to główny ośrodek protestanckiej myśli reformacyjnej. Tutaj zetknął się z Lutrem i Melanchtonem, największymi reformatorami religijnymi epoki.
- Bazylea – miasto w Szwajcarii, gdzie mieszkał i nauczał Erazm z Rotterdamu. Tam Frycz został jego uczniem.
- Wolborz – rodzinne miasto Modrzewskiego. Tutaj urodził się i umarł. Tutaj również znalazł schronienie, gdy musiał uciekać przed inkwizycja kościelną.
Ludzie
- Jan Łaski – rzecznik reformacji i mecenas Modrzewskiego. To z jego inicjatywy Frycz ruszył w podróż po Europie i podjął studia w Niemczech. W dowód wdzięczności pisarz sprowadził swemu opiekunowi bibliotekę Erazma z Rotterdamu.
- Marcin Luter i Filip Melanchton – czołowi przedstawiciele reformacji. Frycz spotkał się z nimi podczas swojego pobytu w Wittemberdze. Spotkania ukształtowały Frycza jako humanistę.
- Erazm z Rotterdamu – nauczyciel i duchowy przywódca pisarza. Jego poglądy odbiły się szerokim echem w twórczości Modrzewskiego.
Zajęcia
Przez większą część swego życia Modrzewski służył na dworach, najpierw był sekretarzem w kancelarii arcybiskupa gnieźnieńskiego, potem prymasa Jana Łaskiego. W końcu awansuje do roli osobistego sekretarza króla Zygmunta Augusta. Przez całe życie również pisał i publikował, choć w pełni działalności pisarskiej oddał się dopiero po 1550 roku. Frycz był nie tylko pisarzem, ale również filozofem i myślicielem.
Jego 5 minut
Popularność zdobył Frycz jako dyplomata i sekretarz królewski. Król bardzo cenił sobie jego rady, czego znakiem fakt, iż w czasie, gdy Modrzewskiego ścigała inkwizycja, ten udzielił mu schronienia w państwie. Jako pisarzowi największą sławę przyniosła mu rozprawa O poprawie Rzeczpospolitej. Dzieło cenione i czytane za granicą, w Polsce znalazło się na liście ksiąg zakazanych, a jego dwie ostatnie księgi nie weszły nawet do protestanckiej edycji z 1577 roku.
Uwaga
Andrzej Frycz Modrzewski zwany jest „ojcem polskiej demokracji”, ponieważ jako pierwszy w naszym kraju i jeden z pierwszych w Europie podjął temat demokracji i propagował go jako najbardziej sprawiedliwy wśród systemów politycznych. Biografia pisarza to typowa biografia renesansowego humanisty: wszechstronne wykształcenie, liczne podróże i znajomość z najznamienitszymi postaciami epoki, służba na dworze w charakterze doradcy króla. Światopoglądowo Frycz wpisuje się w nurt humanizmu chrześcijańskiego, to znaczy postuluje rozwój jednostki w imię zasad chrześcijańskich. Frycz podobnie jak jego mistrz i nauczyciel Erazm z Rotterdamu był irenistą – głosił pochwałę pokoju i potępiał wojny, szczególnie takie, które godzą w niewinnych ludzi. Poglądy Frycza choć cenione na dworze, nie znalazły sobie przychylności wśród środowiska kościelnego. Jego główne dzieło O poprawie Rzeczpospolitej znalazło się na liście ksiąg zakazanych, a jego autor został zmuszony do opuszczenia dworu i schronienia się w rodzinnym Wolborzu.
Zobacz:
Renesansowa publicystyka – Andrzej Frycz Modrzewski, Piotr Skarga
Jakie znaczenie w epoce odrodzenia miał rozwój publicystyki? Jakich znasz jej przedstawicieli?