Jesteśmy w nowej epoce!
Renesans następuje po średniowieczu. Przypada na wiek XVI – a 100 lat wcześniej zaczyna się we Włoszech i powoli ogarnia całą Europę. Najważniejszą ideologią nowych czasów staje się humanizm i związany z nim antropocentryzm. Antropocentryzm to taka postawa twórców, która stawia w centrum zainteresowań człowieka (antropos) i jego sprawy. Pamiętamy, że w średniowieczu w tymże centrum był Bóg i królował teocentryzm (theós = Bóg).
Kiedy w Europie północnej jeszcze wznoszono gotyckie katedry, jeszcze dominował ideał rycerza – w Italii Ludzie zaczęli inaczej myśleć. Zdobywca, bogaty kupiec, artysta i geniusz – oto nowi idole epoki. Zaistniała potrzeba filozofii pochwalającej inne spojrzenie na życie. Słowo klucz to humanizm. Sięgnięto po ideały antyku – dlatego właśnie mamy renesans.
Renesans znaczy ODRODZENIE – starożytnej myśli, pochwały rozumu i człowieka.
Hasło epoki:
Homo sum, et nihil humanum a me alienum esse puto.
(Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce.)
Terencjusz
Granice czasowe:
Generalnie XVI wiek.
- Włochy – XIV-XVI wiek
- Europa Północna – koniec XV wieku – koniec XVI wieku
- Polska wiek XVI – lata 30. XVII wieku
Początek renesansu
- 1450 – odkrycie druku przez Johanna Gutenberga
- 1453 – upadek Konstantynopola
- 1492 – odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba
Nazwa renesansu
Renesans – z francuskiego: odrodzenie. Odrodzenie ideałów, norm, filozofii antyku.
Termin Jacoba Burckhardta, XIX-wiecznego badacza literatury. Burckhardt wskazał wyraźny zwrot ludzi XVI-wiecznych ku ideałom antyku, ku człowiekowi, nowej humanistycznej ideologii – czyli odrodzenie dawnych, zapomnianych w średniowieczu, wartości starożytnych.
Te wydarzenia zmieniły świat:
- ok. 1450 – Gutenberg wynalazł druk.
- 1492 – Kolumb odkrył Amerykę.
- 1517 – Marcin Luter wystąpił w Wittenberdze, rozpoczął reformację.
- 1543 – przewrót kopernikański; zostaje wydane dzieło Mikołaja Kopernika O obrotach sfer niebieskich. To odkrycie kosmosu na nowo. Według Kopernika to Ziemia kręci się wokół Słońca – prawdą jest układ heliocentryczny.
Siły rozbijające monolit średniowiecza:
- Odkrycie Kopernika: inne spojrzenie na wszechświat, zachwianie starą pewnością co do miejsca Ziemi i człowieka w kosmosie. Wzrost zaufania do nauki i rozumu ludzkiego.
- Odkrycia geograficzne – są inne kultury, jest inny świat, są inne wierzenia! Inne towary – bogacimy się.
- Warstwa feudalna słabnie – warstwa kupiecka (mieszczaństwo) rośnie w siłę.
- Ruch reformacji – osłabienie Kościoła, spadek zaufania do religii, rozbicie jedności religijnej Europy.
- Rozpowszechnienie druku – języki narodowe zastępują uniwersalną łacinę.
.
Skąd taka zmiana?
Dlaczego nagle ludzie zapragnęli cieszyć się życiem, być przedsiębiorcami i uznawać, że człowiek to wielka wartość? Przyczyn złożyło się kilka:
- Po „tańcu czarnej śmierci” w Europie, w XIV wieku (zaraza zdziesiątkowała ludność), ci, którzy przeżyli, cenili sobie życie, poza tym pozostali spadkobiercami majątków. Wiek XV we Włoszech to już czas renesansu, ożywienia gospodarczego, nowej wiary w życie doczesne.
- Zbudowano wreszcie nowoczesny statek, duży, sterowny, nadający się do dalekich wypraw – karawelę. Było to w wieku XV w Portugalii. Karawela oznaczała początek odkryć geograficznych, a odkrywanie nowych lądów – to zmiana sposobu myślenia i bogactwo. Na co bogatym, ciekawym świata ludziom pokuta i asceza?
- Rozpowszechnił się druk. Oznaczało to szybki obieg informacji, wiarę w słowo pisane (a nie np. w pamięć starszych ludzi), drukowano mapy, co też wpłynęło na żeglugę. Wydrukowano tezy głoszone przez Marcina Lutra – to wspomogło reformację. Druk rozpowszechniał nowe ideały, wartość młodości, humanizm, przyczynił się do popularyzacji mody i sztuki. Najlepiej być młodym, pięknym i bogatym. I mieć ideologię, która pozwala z tego korzystać.
- Rozwój reformacji spowodował powstanie nowych odłamów religijnych, Biblię tłumaczono na języki narodowe i można było ją różnie interpretować. Reformacja sprzyjała rozwojowi języków narodowych, tworzeniu się silnych, odrębnych państw – niezależnych od Rzymu. To podobało się narodom i ich władcom. Nie podobało się Rzymowi i jego zwolennikom, dlatego wiek XVI to także wiek wojen religijnych.
.
Pojęcia określające epokę
- Humanizm – prąd filozoficzny kierujący uwagę myśli ludzkiej na osobę i sprawy człowieka.
- Antropocentryzm – poglądy stawiające w centrum zainteresowania człowieka.
- Reformacja – wielki ruch religijny skierowany przeciw Kościołowi katolickiemu, w jego efekcie powstały nowe odłamy religijne, a także ruch kontrreformacji.
- Harmonia – renesansowe dążenie do umiaru i równowagi w życiu i postrzeganiu świata, w komponowaniu sztuki i w filozofii.
- Mecenat – zjawisko opieki możnych nad utalentowanymi i biednymi artystami.
.
Nowe role człowieka
W renesansie pojawiają się nowe modele ludzkich postaw:
- Zdobywca – konkwistador, nieustraszony podróżnik (często awanturnik).
- Renesansowy umysł – erudyta, wykształcony, wszechstronnie uczony i artysta, utalentowany w wielu dziedzinach.
- Dworzanin – obyty, wykształcony bywalec lub mieszkaniec dworów królewskich lub magnackich.
- Kupiec, operatywny przedsiębiorca, człowiek interesu, bankier.
- Mecenas – bogaty znawca i smakosz sztuki sprawujący pieczę nad utalentowanymi artystami.
- Patriota, człowiek miłujący swój kraj, gotów za niego walczyć i zginąć.
Uwaga! Są to postawy nowe wobec znanych ze średniowiecza: rycerza, ascety, anonimowego twórcy.
Porównaj tematy epok średniowiecza i renesansu
Średniowiecze
- miłość – dworna, platoniczna;
- wyprawy – krucjaty, wojny religijne w imię wiary i Boga;
- rycerz;
- anonimowość twórców;
- człowiek podporządkowany Bogu;
- powaga i myśl o śmierci, zbawieniu, piekle i niebie;
- żywoty świętych np. Złota legenda Jakuba da Voragine.
Renesans
- miłość – zmysłowa, pełna erotyzmu;
- wyprawy – zamorskie podróże, odkrycia geograficzne, w celach zysku i podboju nowych ziem;
- zdobywca;
- kult sławy, kariery wszelkich indywidualności;
- człowiek w centrum jako podmiot myśli, działań, bohater literatury;
- śmiech towarzyszy ludzkiemu życiu – i chęci wyzyskania jego darów;
- żywoty artystów np. Żywoty najsłynniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów Giorgia Vasariego.
Porównaj cechy epok średniowiecza i renesansu
Średniowiecze
- teocentryzm (Bóg ośrodkiem myśli) życie przyszłe najwyższą wartością;
- dominacja władzy papieskiej i religii katolickiej;
- dominacja łaciny;
- polityczny uniwersalizm Europy (próba stworzenia cesarstwa);
- dzieła, rękopisy, anonimowość autorów;
- ideał ubóstwa i skromności.
Renesans
- antropocentryzm (człowiek ośrodkiem myśli) życie ziemskie w centrum zainteresowania;
- reformacja: nowe odłamy religijne nieuznające władzy papieża;
- rozwój języków narodowych;
- wzrost potęgi odrębnych państw;
- druk, mecenat, sława twórcy;
- ideał pieniądza.
Zapamiętaj!
Epoka geniuszy
- Renesans wprowadza coś, co doskonale znamy: hołd dla sławy, stanowisko idola, człowieka popularnego i wielbionego przez społeczeństwo.
- Renesans jest epoką dowartościowania i rozkwitu jednostki. Indywidualizm zaczyna być w cenie – ponad tłumy wybijali się artyści, konkwistadorzy, władcy. Ludzie renesansu byli świadkami olśniewających karier i wyniesienia wielu jednostek.
Renesansowy umysł (lub człowiek renesansowy)
Tak określa się człowieka wszechstronnego, niezwykle zdolnego, zainteresowanego rozległymi dziedzinami: artystę, a zarazem uczonego, wynalazcę i pisarza. Klasycznym przykładem umysłu renesansowego jest Leonardo da Vinci.
Renesans to epoka ważna dla rozwoju gatunków literackich.
- Przejmuje gatunek eposu, ale pojawiają się wówczas także nowe gatunki.
- Dante i Petrarka w pełni ukształtowali włoski sonet, który w XV i XVI wieku rozpowszechnił się w literaturze europejskiej; sonety pisał między innymi Szekspir.
- Boccaccio ustalił model noweli, a Próby (Essais) Montaigne’a dały początek nowożytnej formie eseju i nazwie tego gatunku.
- Także dramat Szekspirowski to oryginalna kompozycja, łamiąca reguły tragedii antycznej.
Zobacz:
Wielkie dzieła renesansu europejskiego – Boska komedia, Makbet, Dekameron