Twórcą tego terminu jest amerykański krytyk Frederic Jameson (1964). Znaczenie terminu bardzo szybko się rozszerzyło. Zaczęło się odnosić do całego zespołu pojęć, które reprezentowały nową fazę w kulturze, w której:
- Wszelkie prawdy i wartości stały się względne.
- Bariery między kulturą „wysoką” a „masową”, sztuką a konsumpcjonizmem oraz poszczególnymi gatunkami artystycznymi znikały.
- Panował chaos konkurujących stylów i odwołań.
Termin
Termin składa się z dwóch członów: post i modernizm. Na temat relacji między modernizmem i postmodernizmem wypowiadał się jeden z czołowych myślicieli postmodernizmu, Jürgen Habermas. Zwrócił on uwagę na fakt, że modernizm jako taki jest zjawiskiem odwiecznym. Są różne rodzaje modernizmu, np. romantyczny, awangardowy. Cechy modernizmu to antytradycjonalizm, kult wolności, afirmacja wolności artystów, kult nowoczesności i postępu, dynamizm, postawa buntownicza, nacisk na teraźniejszość. Ważne jest to, że modernistyczni artyści ciągle poszukują, nie satysfakcjonuje ich żadna forma. Inna cecha to dynamizm, pierwiastek rewolucji i przestawienia wartości.
Natomiast treść terminu ,postmodernizm” uprawnia nas do co najmniej trzech interpretacji:
- Rozumienie czysto czasowe: postmodernizm to faza po modernizmie.
- Postmodernizm to obalenie modernizmu.
- Postmodernizm to otwarcie nowej perspektywy artystycznej, nowego widzenia świata.
Postmodernizm to zjawisko charakterystyczne dla II poł. XX w. i lat późniejszych. W związku między zależnościami między modernizmem a postmodernizmem powstaje jednak pytanie, którego pisarza zaliczyć do modernistów, a którego do postmodernistów.
Najczęściej
- modernistami nazywamy takich pisarzy jak:
- James Joyce,
- Thomas Stearns Eliot,
- Marcel Proust;
- postmodernistami – np.
- Normana Mailera,
- Philipa Rotha,
- Johna Barthesa.
Cechy postmodernizmu
- Jest to literatura bicentryczna, przepisywana, naśladująca inne teksty; bywa nazywana „literaturą wyczerpania”.
- Odnosi się do pewnych warunków cywilizacyjnych i kulturowych. Należą do nich między innymi: zjawisko wieloetniczności, różnojęzyczność (autor nie ma do czynienia z jednojęzycznym audytorium), różnokulturowość.
- Synkretyzm kodów i symboli, pluralizm wzorów i zachowań i egalitaryzm wartości stwarzają potrzebę szczególnego rodzaju komunikacji. Ta komunikacja jest uproszczona, niewiele ma na ogół wspólnego z intelektualizmem, tekst kultury powinien być zrozumiaty przez wszystkich (np. międzynarodowe reklamy).
- Postawa nieufności, rozczarowania, znudzenia, niemożność odpowiedzi na pytanie, jaki naprawdę jest świat. Postmodernizm nie wierzy w nowości – chętnie je toleruje, ale im nie ufa. Jego cecha to tzw. uczucia letnie – zawsze obecny jest element rezygnacji…
- Obojętny stosunek do eschatologii (nauki o rzeczach ostatecznych); wyobraźnia postmodernistyczna daleka jest od skrajności niebo-piekło. Neguje Absolut – bo nie ma wartości absolutnych, niepodważalnych oraz odrzuca perspektywy transcendencji (nie ma innego życia poza tym, którym żyjemy).
- Postmodernizm nastawiony jest na przeżywanie teraźniejszości; prawdziwy postmodernista chce „wyżyć” życie, w tym czasie, który jest mu dany.
- Pisarstwo likwiduje pojęcie normy – stąd poetyka pisania na użytek doraźny, jednorazowy.
- Znika pojęcie arcydzieła. Zasada twórczości brzmi: O nic nie chodzi, wszystko uchodzi.
- Przypadek jest reżyserem (lub sprężyną) naszego losu. O tym, kim jesteśmy najczęściej decydują czynniki przypadkowe. Człowiek posmodernistyczny porównywany jest do rury kanalizacyjnej, przez którą przepływa potok wrażeń.
- Postawa postmodernisty to postawa ironiczna. W poezji postmodernistycznej rzadko spotyka się lirykę bezpośrednią; wykluczone są wynurzenia osobiste czy wyznania typu credo. Dominuje postawa zawieszenia, letniości uczuć i emocji (wykluczona jest więc namiętna mitość i nienawiść aż po grób), dystansu.
- Bardzo ważna dla postmodernizmu jest paradoksalna formufa Jestem tam, gdzie mnie nie ma – gdy usiłujemy wskazać czy scharakteryzować własne „ja”, ono rozpływa się i znika. Godne uwagi są także słowa Alberta Camusa „Jestem jak przeciekająca przez palce woda.”
- Niwelacja hierarchii – literatura postmodernistyczna zaciera różnice między wielką literaturą (np. dzieta Tomasza Manna, Fiodora Dostojewskiego) a literaturą masową (harleąuiny, kryminaty, komiksy), formą wysoką (np. sonet) a niską (np. paszkwil). Konsekwencją załamania się tradycyjnych hierarchii jest osłabienie różnic między sztuką a niesztuką.
- Gatunki literackie mieszają się, tracą swoje wyznaczniki gatunkowe.
- Postmodernistyczne teorie zakładają, że niemożliwa jest wypowiedź autorytarna, postawa pisarza – moralisty, sumienia narodu traci racje bytu.
- Stosunek do cudzych słów, cudzych wypowiedzi jest zabawowy, luźny.
Przedstawiciele postmodernizmu:
- Gabriel Garcia Marąuez,
- Mario Vargas Llosa,
- Carlos Fuentes,
- Isabel Allende,
- Italo Calvino.
Uwaga!
Według nowych koncepcji wyróżniamy cztery różne zakresy modernizmu:
- Modernizm rozpoczyna się w XIV/ XV w. (!) i trwa do dziś.
- Punkt graniczny modernizmu to XVII w. – pojawia się Rozprawa o metodzie Kartezjusza.
- Początkiem modernizmu jest romantyzm (podkreśla prawo do buntu, kreacyjną moc jednostki).
- Lata 1890-1918 (ta propozycja jest mocno osadzona w polskiej tradycji historycznej).
Postmodernistyczna koncepcja języka
- Nie jesteśmy w stanie wykroczyć poza własny język — to język nami mówi, a nie my językiem;
- Język jest zjawiskiem przygodnym;
- Język nie jest niezmienny;
- Język nie podlega konfrontacji z rzeczywistością, tylko z innym •językiem; jest oddzielony od rzeczywistości;
- Język wyklucza uniwersalność – jest elementem gry.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/wspolczesnosc/c151-wspolczesnosc/jakie-zjawiska-literackie-okreslane-sa-mianem-postmodernizmu