Mit jest strukturą fabularno-znaczeniową. Wychodzi od tego, co nieznane, obce i próbuje to wyjaśnić; sięga w sferę rzeczy przekraczających rozum i doświadczenie człowieka.

Podstawowe cechy mitu to:

  • Sakralny charakter.
  • Symboliczność – mit komunikuje określone znaczenia, posługując się symbolem.
  • Narracyjność – mit jest opowiadaniem, ale narracja ma specyficzny charakter – brak narratora personalnego.
  • Fabularność – mit opowiada pewną historię, np. o początkach świata, narodzinach Ateny, rywalizacji Apollina z Marsjaszem.
  • Czasowość – istnieje coś takiego jak czas mityczny (powtarzalny, cykliczny). Ten czas wychodzi od czegoś i do czegoś zmierza; ważna cecha to tzw. wieczne powroty.
  • Przestrzeń mityczna – mity oferują nam pewien model kosmosu i świata.
  • Wspólne mity tworzą więzi między członkami wspólnoty, scalają ją.
  • Mit da się podzielić na poszczególne jednostki zwane mitemami.


Ważne teorie na temat mitu

  • Zafascynowany mitami był romantyzm. Wtedy odkryto bogactwo narodowych mitologii – okazało się, że każdy naród ma własną mitologię. Szczególnie upodobano sobie mity celtyckie i germańskie. Teorie na temat mitu zastosowano wtedy do badań nad religią, i tak źródeł mitycznych dopatrywano się w pojęciu boga-człowieka, dziewicy-matki, zmartwychwstania i wniebowstąpienia. Mit pojmowano w specyficzny sposób: jako zjawisko estetyczne, prototyp sztuki (korzenie sztuki sięgają mitu), dziedzin twórczości łączącej pierwiastki narodowe z uniwersalnymi. Poszukiwano tego, co wszystkie mity sprowadza do jednego źródła.
  • Powstała filozofia mitu, której twórcą był Fryderyk Schelling. Według niego w mitach ukryta jest prawda o religii, a mity są jakby maskami tej prawdy. Związek między mitami a religią odgrywał dla niego bardzo dużą rolę. Nawet dawne, pogańskie mity interpretował jako przeczucie nadejścia Mesjasza – asymilował je w obręb kultury chrześcijańskiej. Chrystus przedistniał wcielony w postacie starożytnych bogów, takich jak Ozyrys czy Dionizos. Schelling uważał także, że mitologia stanowi pierwotny materiał (budulec) dla każdej sztuki.
  • Według Fryderyka Nietzschego człowiek nieustannie tkwi w mitach – one umożliwiają mu życie i przeżycie; chronią go przed nihilizmem. Sam tworzył mity – np. mit o nadczłowieku.
  • Henri Bergson z kolei zbudował opozycję między mitem a rozumem. Racjonalne myślenie nie jest dobre – rozprasza odbiór rzeczywistości, tnie ją na kawałki, nie obejmuje całości. Całość może uchwycić tylko intuicja, a mit to forma intuicyjnego poznania rzeczywistości.
  • XX wiek bardzo rozszerzył pojęcie mitu. Niektórzy twierdzą, że mit to każdy sąd, którego nie potwierdza doświadczenie naukowe. Powstały także nowe techniki produkowania mitów; narzędziami ich produkowania są media, które stworzyły np. mit księżnej Diany.
  • Bardzo ważna była myśl Carla Gustava Junga – twórcy teorii archetypów i Claude’a Levi-Straussa. Podkreślał on, że mity ze swej istoty wykraczają poza język rozumiany lingwistycznie. Uważał, że w przeciwieństwie do poezji mity są utworami przetłumaczalnymi (poezja da się przetłumaczyć tylko do pewnego stopnia).


Związki mitów z literaturą

Mity i literaturę łączą następujące relacje:

  • Genetyczne – literatura pochodzi z rozpadu mitów, które tracą obligującą moc i podlegają indywidualnym przekształceniom – mity przekształcali np. Sofokles (Król Edyp) i Ajschylos (Prometeusz skowany).
  • Intertekstualne – mit użycza swoich właściwości literaturze, a literatura oddziaływuje na nasze rozumienie mitu – możemy postrzegać mit jako utwór literacki. Literatura może stylizować mity, parodiować je i stylizować, uwspółcześniać i dopisywać ich dalsze ciągi, może prowadzić gry literackie z mitami.
    Przykłady:

    • Antygona w Nowym Jorku Janusza Głowackiego,
    • Ulisses Jamesa Joyce’a,
    • Monolog Kassandry Wisławy Szymborskiej.
  • Strukturalne – literatura funkcjonuje na zasadzie mitu; staje się jego współczesną formą.


Funkcje mitu:

  • Mity stabilizują określony porządek kulturowy i socjalny.
  • Są symbolicznym językiem, który klasyfikuje i interpretuje świat.
  • Myślenie mityczne ma odpowiedniki w kulturze nowszej; punktem stycznym literatury i mitów jest metaforyka.
  • Służy temu, by reprezentować pewne zjawisko, udostępniać je zmysłom i rozumowi odbiorcy.

Uwaga!
Literatura współczesna dość często nawiązuje do mitu. Wyróżniamy dwie podstawowe tendencje nawiązywania do mitu.

  • Pierwsza z nich to ukazywanie mitu jako pięknego kłamstwa.
    Przykłady:

    • Idzie skacząc po górach Jerzego Andrzejewskiego (demitologizacja Picassa),
    • Na zachodzie bez zmian Ericha Marii Remarque’a (obalenie mitu o wielkich ideach przyświecających żołnierzom).
  • Druga to upodobnianie do mitu, mitologizacja.
    Przykład: