1. Co to jest ballada? Wymień cechy tego gatunku.

Ballada jest to utwór poetycki o budowie stroficznej, opowiadający jakieś niezwykłe wydarzenie. Bardzo często twórcy ballad odwoływali się do legend i podań ludowych – tak było np. w przypadku Lilii czy Świtezianki. W balladzie mamy do czynienia z zagadkowymi zjawiskami, fantastyką, zjawiskami nadprzyrodzonymi. Często dużą rolę odgrywa nastrojowa, przesiąknięta tajemnicą sceneria.

Dla ballad znamienne jest wymieszanie elementów lirycznych (niezwykłość, nastrojowość, emocjonalność, rytm), epickich (narracyjność, obecność narratora – na ogół wcale niewszechwiedzącego) i dramatycznych (bohaterowie ukazani są w działaniu i sytuacji, rozmawiają ze sobą, czyli mamy do czynienia z dialogiem). Ballada to jeden z gatunków charakterystycznych dla przełomu romantycznego i wczesnej fazy romantyzmu.

 

2. Na podstawie wymienionych cech ballady udowodnij, że Król olszyn Goethego jest balladą. Podaj argumenty.

Ważne cechy ballady to:

  • zsubiektywizowana narracja (np. narrator Romantyczności opowiada się po stronie „czucia i wiary”, gminu)
  • ludowość jako kategoria estetyczna (ballada przypomina ludową legendę i jest na niej oparta)
  • plan realistyczny i fantastyczny
  • ludowa interpretacja losu człowieka, ludowa moralność i sprawiedliwość
  • częste relacje: dobro – zło, wina – kara

Król Olszyn jest balladą, bo:

  • Mamy do czynienia ze współistnieniem dwóch światów: realnego i metafizycznego świata duchów. Świat realny to podróż ojca i syna przez las, świat duchów – wabiący chłopca król olszyn i kraina elfów.
  • Mamy do czynienia z synkretyzmem rodzajów: są tu elementy epiki (narrator przedstawia akcję), liryki (liryczny język) i dramatu (bohaterowie ukazani są w akcji – bardzo szybko jadą przez las, towarzyszy temu niepokój ojca o zdrowie dziecka i majaczenia chłopca, ojciec i syn rozmawiają ze sobą – mężczyzna uspokaja chłopca, stara się odwoływać do zdrowego rozsądku).
  • Tajemnicza sceneria budząca grozę – las nocą, szum drzew, pohukiwanie wiatru, tętent kopyt…

 

3. W zbiorku Mickiewicza znajduje się ballada żartobliwa, humorystyczna. Podaj jej tytuł oraz wyjaśnij krótko, na czym polega humorystyczny charakter tej ballady.

W balladzie pt. Pani Twardowska Mickiewicz odwołał się do legendy o czarnoksiężniku Twardowskim, który obiecał diabłu duszę, a potem starał się uniknąć wypełnienia obietnicy. Choć postawił warunek, że diabeł dostanie jego duszę tylko w Rzymie, sprytny Mefistofeles „aresztował” Twardowskiego w karczmie Rzym. Czarnoksiężnik próbował się bronić i zanim odda duszę, nakazał diabłu spełnić jego trzy życzenia – dwa pierwsze szatan wykonał, choć wydawały się niemożliwe do spełnienia. Poddał się przy ostatnim – czmychnął przez dziurkę od klucza, gdy Twardowski kazał mu przez rok mieszkać z panią Twardowską, jego żoną, i pełnić obowiązki męża niewiasty…

Znajdziemy tu wiele elementów humorystycznych:

  • Choć w balladzie najważniejsze są dzieje paktu Twardowskiego z diabłem, tytułową bohaterką jest żona maga. Jak się domyślamy – kobieta o trudnym charakterze, który przestraszył nawet diabła.
  • Diabeł wystylizowany jest na… Niemca, nosi się z niemiecka.
  • Obaj bohaterowie mówią językiem szlacheckim, np. szatan mówi „kładę areszt na waszeci!”, a opierającemu się Twardowskiemu przypomina o „nobile verbum”, czyli słowie szlacheckim.

 

4. W balladach dużą rolę odgrywa sprawiedliwość i moralność ludowa. Czym ona się charakteryzuje? Dodatkowy punkt za podanie innego tytułu dzieła Mickiewicza, w którym ludowa sprawiedliwość odgrywa ważną rolę.

Ludowa sprawiedliwość:

  • Jest bardzo surowa, dziś wydaje się nawet bardzo surowa, nie zawsze zrozumiała.
  • Kary są na ogół ostre.
  • Każda zbrodnia musi być ukarana.
  • Ostro traktowane są krzywoprzysięstwo, zabójstwo, sprzeciwianie się losowi człowieka i jego powołaniu.
  • Sprawiedliwość ludowa jest istotnym elementem II części Dziadów. Tam surowo zostały potraktowane duchy Józia i Rózi, dzieci, które nie zaznały w życiu bólu i goryczy oraz duch Zosi, pięknej pasterki, która żyłą trochę w oderwaniu od rzeczywistości, nie myślała np. o założeniu rodziny, lecz tylko o spacerach i pięknie przyrody.

 

5. Na czym polega romantyczne nowatorstwo Ballad i romansów, przełomowy charakter tego zbiorku?

  • Sam gatunek – ballada, wywodzi się z literatury ludowej i nie był w klasycyzmie.
  • Każda zbrodnia musi być ukarana.
  • Fabuła ballad zaczerpnięta jest z ludowych opowieści.
  • Wśród bohaterów spotykamy postacie fantastyczne: widma i duchy (np. widmo męża w Liliach, duch Jasia w Romantyczności), rusałki (Świtezianka, Rybka).
  • Mamy do czynienia ze zdarzeniami nadprzyrodzonymi, które trudno wytłumaczyć naukowo lub zdroworozsądkowo.
  • W balladach mamy do czynienia z fantastyką, grozą, tajemniczością.
  • Obłęd i szaleństwo nie są traktowane jako choroba, lecz przejaw wyższego wtajemniczenia.
  • Światem ukazanym w balladach rządzi ludowa sprawiedliwość.