Ignacy Krasicki (1735-1801)
Najsłynniejszy pisarz polskiego oświecenia (skojarz wiek XVIII). Poeta z zamiłowania, a z powołania… ksiądz – i to wysokiej rangi (biskup, a potem arcybiskup!). Jako jeden z najbliższych współpracowników króla Stanisława Augusta Poniatowskiego uczestniczył w życiu politycznym, kulturalnym i towarzyskim. Nazywano go księciem poetów w uznaniu za talent poetycki i piękny język utworów.

Biografia

Urodzony – 3 lutego 1735 roku w Dubiecku koło Sanoka jako syn kasztelana chełmskiego Jana. Należał do średniozamożnej szlachty, skoligaconej jednak z rodami magnackimi. Z uwagi na sytuację majątkową od dzieciństwa przeznaczony był do stanu duchownego.

Wykształcenie – początek edukacji zawdzięcza krewnym i bogatym protektorom, Sapiehom. Potem siedem lat pobierał nauki w jezuickim kolegium lwowskim. Od roku 1751 studiował w seminarium misjonarzy przy kościele św. Krzyża w Warszawie, najnowocześniejszej wówczas, po Collegium Nobilium, szkole w stolicy. W 1759 roku wyjechał na dwuletnie studia do Rzymu.

Droga do kariery – typowa dla znajomych mecenasów, dzięki poparciu wpływowych osób (biskupów krakowskich: Michała Kunickiego i Kajetana Sołtyka), już jako osiemnastoletni młodzieniec otrzymał dochodową kanonię przemyską. Po powrocie z Rzymu do kraju był pod opieką protektora – wojewody kijowskiego Franciszka Salezego Potockiego. Po wstąpieniu na tron Stanisława Augusta (1764 r.) pozostawał na usługach króla, m.in. pełnił funkcje redaktora i autora Monitora. Dzięki temu uzyskał godność biskupa warmińskiego, a jego rezydencją stał się Heilsberg (obecny Lidzbark Warmiński).

Czasy rozbiorów – w 1772 roku, w wyniku pierwszego rozbioru, Krasicki – wówczas już biskup warmiński, został poddanym króla pruskiego. W 1795 roku mianowany arcybiskupem gnieźnieńskim przeniósł swą rezydencję do Łowicza i Skierniewic.

Śmierć – po powstaniu kościuszkowskim, ogarnięty zrywem patriotycznym, napisał powiastkę alegoryczną Powieść prawdziwa o narożnej kamienicy w Kukurowcach, kończącą się słowami: „Nuże […] albo gińmy wszyscy, albo bądźmy wolnymi”. Przerażony jednak akcją wieszania zdrajców, wyjechał do Berlina, gdzie umarł w 1801 r.

Artystyczne inspiracje

Starożytność

  • Klasyczni autorzy rzymscy i greccy: Homer, Horacy, ­Wergiliusz, Marcjalis, bajkopisarz Ezop.
  • Stoickie sentencje filozofa Seneki.

Nowożytność

  • Ariosto, Orland szalony
  • Poeci francuskiego klasycyzmu
  • Teoretyk klasycyzmu angielskiego: Pope
  • Bajki narracyjne La Fontaine’a
  • Oświeceniowa twórczość Woltera
  • J. J. Rousseau, Nowa Heloiza

.

Odkrycia i sukcesy

  • spopularyzował na gruncie polskim formę poematu heroikomicznego,
  • doprowadził do mistrzostwa technikę parodii (szczytowym osiągnięciem jest homerycka bitwa mnichów na kufle i książki w Monachomachii),
  • stworzył pierwszą nowoczesną powieść polską (Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki),
  • próbował prawie wszystkich gatunków i form literackich wówczas uprawianych, a w niektórych, jak bajka epigramatyczna, satyra i poemat heroikomiczny osiągnął mistrzostwo,
  • doskonale wykorzystywał gatunek satyry do celów oświeceniowej edukacji społecznej,
  • Hymnem do miłości ojczyzny dał początek poezji niepodległościowej w polskiej literaturze,
  • mistrzostwo osiągnął w zawieraniu ważkich myśli w aforystycznym skrócie oraz operowaniu dowcipem, ironią podbudowaną nieprzeciętną inteligencją.

.

Skojarz gatunki

Satyry
Równie słynne co bajki utwory piętnujące wady XVIII-wiecznego społeczeństwa – od szlachty, przez magnatów, po króla. W zbiorze wydanym w 1779 r. znalazły się dwie części satyr oraz listy – skierowane do konkretnych adresatów wierszowane utwory, także o charakterze satyrycznym.

Hymn
Debiut literacki Ignacego Krasickiego. Hymn rozpoczynający się od słów „Święta miłości kochanej ojczyzny” Krasicki napisał w 1774 r., a więc gdy dobiegał czterdziestych urodzin! Później utwór ten został włączony do pieśni IX poematu heroikomicznego pt. Myszeida. Utwór ten został hymnem uczniów Szkoły Rycerskiej słynącej z patriotyzmu.

Bajki
Utwory, które powstawały w latach 1774–1778, a wydane zostały w 1779 r. jako zbiór Bajki i przypowieści. Znalazło się w nim 106 bajek podzielonych na cztery części.

.

Uwaga! Rodzaj literacki!
Tylko hymn należy do liryki. Bajka to utwór epicki (czasem epicko-dramatyczny), a satyra jest gatunkiem synkretycznym (z łac. satura – mieszanina), mieszanym.

Uwaga! Dydaktyzm!
Ignacy Krasicki tworzył zabawnie brzmiące bajki czy satyry dla poważnych celów. Podobnie jak inni pisarze okresu oświecenia (II poł. XVIII wieku) uważał, że literatura powinna pełnić między innymi rolę wychowawczą, dydaktyczną. Ich celem jest wytykanie i piętnowanie wad i przywar ludzkich, pouczenie czytelnika. Ukazywanie przywar, słabości i wad Polaków miało służyć przyszłej poprawie obyczajów, a tym samym pomagać Polsce.

Utwory

Na pierwszym planie twórczość poetycka, dzięki której zyskał miano księcia poetów:

Zbiór różnych wierszy nabożnych, moralnych i zabawnych – pierwsze poetyckie próby z lat 1752-1768.

Hymn do miłości ojczyzny
Hymn (wydany w 1774 roku) to uroczysta pieśń pochwalna, błagalna, sławiąca jakieś bóstwo, bohaterów, idee, poglądy. Utwór Krasickiego sławi jako najwyższą wartość – miłość do ojczyzny, a więc patriotyzm. Nic dziwnego, bo powstała w czasie niezwykłym dla Rzeczypospolitej – po jej pierwszym rozbiorze. Miała być przywołaniem społeczeństwa do porządku, przypomnieniem, na czym polega postawa patriotyczna, apelem do wszystkich Polaków, którym nie są obojętne sprawy ojczyzny. Służba krajowi, jego obrona powinny być dla nich najważniejszymi obowiązkami, nawet za cenę cierpienia, ofiary z życia. Poświęcenie dla ojczyzny, walka o nią, służba żołnierska jest dla Polaków świętością i zaszczytem:

Byle cię można wspomóc, byle wspierać,
Nie żal żyć w nędzy, nie żal i umierać.

Myszeidos pieśni X – poemat heroikomiczny wydany w 1775 roku.

Monachomachia, czyli Wojna mnichów – poemat heroikomiczny, miał pozostać w rękopisie, niewiadomymi drogami dostał się jednak do wydawcy i ukazał się drukiem w 1778 roku.

Satyry

Satyry – jest ich 22. Pierwsza część Satyr powstała w ciągu trzech miesięcy i wydrukowana została anonimowo w 1779 roku. Druga część powstawała stopniowo i znalazła się w tomiku z 1784 roku pt. Wiersze XBW (czyli xięcia biskupa warmińskiego).

Najsłynniejsze satyry

  • Pijaństwo
    Satyra ta ma formę dialogu między dwoma rozmówcami. Ośmiesza jedną z podstawowych wad szlacheckich czasów Ignacego Krasickiego – pijaństwo (ale aktualna jest też dzisiaj, więc ma wymiar ponadczasowy). Obficie zakrapiane biesiady szlacheckie łatwo wiodły do sporów, waśni, nie tylko towarzyskich, ale i politycznych. Spory kończyły się bójkami, bijatykami. Szkody powstałe w wyniku pijaństwa bardzo obciążały państwo – pieniądze zamiast na obronę kraju, edukację młodzieży wydawane były na alkohol, ludzie zamiast działać na rzecz kraju, upijali się, uczestnicząc w jednej imprezie za drugą. Zupełnie jak jeden z bohaterów satyry, który zaczął od imienin żony, a skończył następnego dnia na kłótni i bijatyce przy obiedzie. Niestety, nie wyciągnął żadnych wniosków ze swojej pijackiej przygody. Skarżąc się na ból głowy i siniaki, już myślał o lekarstwie, jakim miała być… wódka – po pochwale życia w trzeźwości żegna się ze znajomym słowami:
    Bądź zdrów. (…) Napiję się wódki.
  • Żona modna
    Satyra w mistrzowski sposób portretuje dwie postacie typowe dla II połowy XVIII w.: styl szlachecki i styl cudzoziemski.

    • Pan Piotr reprezentuje styl szlachecki:
      • ziemianin – przedstawiciel konserwatywnej szlachty sarmackiej, zasiedziały na wsi,
      • tradycjonalista – stara się kultywować tradycje staropolskie (gospodarstwa strzeże mu oddany sługa Franciszek),
      • jest przywiązany do polskich obyczajów i religii katolickiej (odwiedza go ksiądz pleban),
      • z drugiej strony chciwość i małżeństwo dla majątku, ale było to powszechne zjawisko w XVIII w.
    • Żona zaś prezentuje styl oparty na wzorach cudzoziemskich:
      • bezmyślnie naśladuje francuską modę, obyczaje, język (dama do towarzystwa, własny powóz, przebudowa domu i ogrodu, przyjęcia),
      • jest przeciwniczką wszystkiego, co polskie; atakuje obyczaje ziemiańskie, w tym tradycjonalizm,
      • jest rozrzutna i egoistyczna,
      • żyje ponad stan, doprowadzając systematycznie majątek swój i męża do upadłości,
      • odnosi się z pogardą i lekceważeniem nie tylko do służby, ale też do księdza plebana,
      • wyśmiewa staroświecczyznę – drwi z popularnych w XVIII w. kalendarzy stanowiących źródło praktycznej wiedzy Sarmaty,
      • śmieje się z „wieśniackiej prostoty”.

Bajki

Pierwszy cykl Bajki i przypowieści wydał w 1779 roku, drugi pt. Bajki nowe, wydany był w pośmiertnej edycji Dmochowskiego (1802 r.).

Najsłynniejsze bajki:

Ptaszki w klatce

  • Temat: wolność (stary czyżyk próbuje uświadomić młodemu, że życie w klatce, w niewoli unieszczęśliwia go).
  • Morał: Wartość wolności zna ten, kto ją stracił. Niewola odbiera radość życia tym, co byli wolni.

Malarze

  • Temat: obłuda, zakłamanie, stosunek ludzi do prawdy i kłamstwa (spośród dwóch malarzy jeden ma więcej zamówień, jest bardziej popularny, bo upiększa swoje modele na obrazach).
  • Morał: Trzeba nauczyć się akceptować swoje wady i doceniać tych, którzy nie upiększają rzeczywistości, potrafią prosto w oczy powiedzieć nawet gorzką prawdę.

Przyjaciele

  • Temat: przyjaźń poddana próbie (w czasie polowania lubiany przez wszystkie zwierzęta zajączek na próżno szuka schronienia, jednak jego „przyjaciele” nie udzielają mu pomocy – każdy myśli tylko o swoim bezpieczeństwie. Zajączka rozszarpują psy).
  • Morał: Trzeba uważać na przyjaciół, wystawiać ich na próbę, bo mogą okazać się fałszywi.

Żółw i mysz

  • Temat: dom (mysz użala się nad żółwiem, że jego dom jest niewygodną skorupą, jednak żółw uważa, że jego domek – choć ciasny i nie zawsze wygodny – jest jego własnością, którą bardzo ceni).
  • Morał: Jeśli masz swój dom – nawet jeśli nie wszystko ci się w nim podoba – doceń go.

Antymonachomachia – trzeci poemat heroikomiczny Krasickiego, wydany w 1780 roku jako obrona przed zarzutami i pogróżkami związanymi z Monachomachią.

.

Proza:

  • Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki – pierwsza nowożytna powieść polska z 1776 roku.
  • Pan Podstoli – powieść o cechach reportażu i traktatu wydawana: cz. I w 1778, cz. II w 1784 roku, cz. III w 1803 roku.

.

Wady piętnowane w utworach

  • szlachecka (sarmacka) ciemnota, głupota,
  • egoizm, stawianie wyżej od spraw państwowych własnych interesów,
  • pycha, przekonanie o swojej wyższości,
  • pijaństwo, pieniactwo i awanturnictwo,
  • zabobonność,
  • chciwość, rozrzutność,
  • służalczość.

.

Cechy artystyczne wierszy Ignacego Krasickiego

  • Utwory wierszowane o różnej długości (Hymn… – króciutki, zaledwie 8-wersowy; długie satyry; bajki zarówno króciutkie – epigramatyczne – 4-wersowe, np. Szczur i kot, Ptaszki w klatce, Żółw i mysz, jak i długie – narracyjne, np. Puchacze, Wilczki, Przyjaciele, Czapla, ryby i rak.
  • Różne długości wersów (11-zgłoskowy Hymn…, 13-zgłoskowa Żona modna).
  • Stychiczna (bezzwrotkowa) budowa wielu utworów.
  • Rymy parzyste i nieparzyste (Hymn…), dokładne.
  • Mało środków artystycznych w bajkach epigramatycznych.
  • W bajkach narracyjnych dużo epitetów o funkcji wersotwórczej (dopełniają wers o taką liczbę sylab, jakiej autor zdecydował się używać w danym utworze).
  • Środki ekspresywne, wyrażające uczucia i emocje, np. zdania wykrzyknikowe, pytania retoryczne (Pijaństwo, Żona modna).
  • Styl dostosowany do nastroju i charakteru utworów – potoczny, zwykły w bajkach i satyrach, patetyczny w Hymnie….
  • Posługiwanie się partiami dialogowymi, jak w dramacie (bajka Ptaszki w klatce, Pijaństwo, Żona modna).
  • Posługiwanie się karykaturą (wyolbrzymienie, przerysowanie wad) oraz ironią (np. chęć napicia się wódki przez bohatera Pijaństwa po wywodzie na temat trzeźwości).

 

Inni o Krasickim

Choć z ubogiego domu, nie umiał się poeta liczyć z pieniędzmi. Będąc biskupem, popadł w ogromne długi. Mimo to rezydencja Krasickiego urządzona była z wielkim przepychem. Jego sąsiad i przyjaciel warmiński, E. A. Lehndorff, tak scharakteryzował pisarza:

Jest on zawsze bardzo miły, choć tak zrujnowany, że najmniejszy wydatek przekracza jego możliwości. Umie na pamięć dawnych i nowych poetów, zna też pracownie znaczniejszych malarzy i pisarzy, ale nie potrafi zliczyć 10 talarów.

Książę poetów i jego świetna twórczość wywyższone zostały przez Franciszka Ksawerego Dmochowskiego w dedykacyjnym wierszu Do Ignacego Krasickiego:

W twych dziełach Polski pamiątka zostanie,
Wdziękiem ich wnucy będą się poili;
Zginęli Grecy, zginęli Rzymianie,
Lecz żyje wiecznie Homer i Wirgili.

.

Zobacz:

Ignacy Krasicki

Ignacy Krasicki – portret

Życie i twórczość Ignacego Krasickiego

Twórczość Ignacego Krasickiego

Ignacy Krasicki – Bajki

Poematy heroikomiczne Ignacego Krasickiego

Ignacy Krasicki – jak pisać o…

Ignacy Krasicki na maturze

Czy Bajki Krasickiego są nadal aktualne?

Portret szlachty i polskich obyczajów zawarty w satyrach Ignacego Krasickiego.