Oświecenie w Europie to wiek XVIII. Wiek XVIII – to stulecie bliskie w pewien sposób nam, współczesnym! Modna staje się nagle edukacja, wiara w rozum ludzki i rozwój nauk, postulaty głoszące prawo człowieka do wolności i szczęścia. Skąd my to znamy? Do tego: rozwój przemysłu, prawdziwy rozwój prasy i książki (w skali masowej dopiero w XVIII wieku), rozwój instytucji związanych z kulturą. Człowiek osiemnastego wieku ma dosyć barokowej metafizyki – korzysta z dorobku uczonych starożytnych i renesansowych. Ludzie epok uduchowionych, takich jak barok czy średniowiecze, szukali rozwiązania swoich problemów w religii, w wierze w istnienie szczęśliwszego świata po śmierci.
Człowiek oświecenia wierzy we własne siły. Chce zbudować świat szczęścia i rozumu tu i teraz, na ziemi, za życia. Bóg, owszem, stworzył wielką machinę zwaną światem, ale powierzył ją człowiekowi. Należy więc tworzyć, wierzyć w cywilizację, używać rozumu, ale i korzystać z rozrywek. Czyżbyśmy byli u progu narodzin współczesnego świata rozumu i komercji? Tamten świat, tamta Europa dopiero odkrywa możliwości techniki. Wstrzymuje oddech na widok pierwszego lotu balonem. Jeszcze czuwa i bawi się wieczorami przy świecach, jeszcze podróżuje dyliżansem. Ale istota maszyny, konstrukcji fascynuje ludzi i pociąga – i maszyn przybywa.
Stolicą Europy jest Paryż. Europa mówi po francusku, wysyła do Paryża (który ma pół miliona mieszkańców!) młodzież, ubiera się po parysku w krynoliny i peruki. W Paryżu zaś chodzi się do teatru i do opery, naśladuje się dwór królewski, głosi się śmiałe tezy o wolności i swobodzie obyczajów. Te ostatnie stają się niebezpieczne: libertynizm pochwala flirty, nietrwałe związki, rozpustne uczty. A gdzie wierność małżeńska i cnoty moralne? Niektórzy pisarze będą o nich nieśmiało przypominać.
Czemu klasycyzm?
Twórcy oświeceniowi – ci najważniejsi i uznani – nawiązują do ideałów antycznych, więc klasycznych. Do starożytnego i renesansowego pojmowania człowieka, do klasycznych ideałów piękna, do arystotelesowskich norm tworzenia sztuki. Króluje idea mimesis, czyli wierności rzeczywistości, podejmuje się tematy mitologiczne – maluje się starożytne boginie itp.
Uwaga! Klasycyzm jest głównym, ale nie jedynym nurtem literatury oświecenia. Obok funkcjonuje sentymentalizm i rokoko.
Cztery kluczowe postulaty:
- Człowiek jest ważny! Jego najcenniejsze bogactwo to rozum. To rozum powinien służyć do poznawania świata! (racjonalizm).
- Bóg stworzył świat i zostawił go – nie wtrąca się w dzieje ludzkie (deizm).
- Wszystko można i należy poddawać krytyce, badać prawdziwość: czy to twierdzeń nauki, czy rzetelności instytucji (krytycyzm).
- Człowiek powinien badać świat, wciąż dokonywać eksperymentów, by powiększać swą wiedzę o ziemi i życiu.
Skąd nazwa?
Z pomysłu, że światło rozumu olśniło i rozjaśniło ciemną Europę pogrążoną w barokowych mrokach nieuctwa. Po niemiecku: Aufklärung (rozjaśnienie), po francusku: wiek „des lumičres” (świateł), po polsku: oświecenie. Termin niemiecki był pierwszy i ten przyjęła Europa. Późniejsi badacze protestowali przeciw takiemu pognębieniu baroku, ale nazwa została.
Rewolucyjne wydarzenie kultury
Wielka Encyklopedia Francuska!
Przedsięwzięcie godne epoki: objąć, uporządkować i zapisać dorobek myśli ludzkiej. Encyklopedia była dziełem zbiorowym, jej twórcami zostały najwybitniejsze umysły oświecenia: d’Alembert, Diderot, Wolter, Monteskiusz, Rousseau. Ukazało się 17 tomów Encyklopedii – była pierwszym tak potężnym wydawnictwem encyklopedycznym.
.
Oświeceniowa Europa
Francja
Ojczyzna oświecenia. Źródło kultury, dyktator mody. Wiek osiemnasty rozpoczyna jako monarchia absolutna rządzona przez kolejnych Ludwików z dynastii de Bourbon. Kończy – wybuchem Wielkiej Rewolucji Francuskiej, zburzeniem Bastylii, ścięciem króla Ludwika XVI i jego żony Marii Antoniny. W wiek XIX wkroczy pod rządami Napoleona.
- Tu tworzą: Wolter, Diderot, Rousseau, d’Alembert, Monteskiusz i markiz de Sade.
- Tu powstaje Wielka Encyklopedia Francuska.
- Tu działają: teatr, opera, prasa. Paryż jest stolicą oświecenia.
- Najważniejsze wydarzenie historyczne: wybuch Wielkiej Rewolucji Francuskiej (1789 – 1799).
Anglia
Ojczyzna powieści. Londyn jest największym miastem Europy, wiek XVIII jest dla Anglii czasem zdobywania i umacniania kolonii. W końcu wieku traci jednak kolonie w północnej Ameryce: obserwujemy narodziny Stanów Zjednoczonych. Wielka Brytania oświecenia to monarchia, ale konstytucyjna, parlament ma wiele do powiedzenia. To także teren osiemnastowiecznej rewolucji przemysłowej. Właśnie tu i teraz rozwija się cywilizacja przemysłowa i rodzi kapitalizm.
- Tu tworzą:
- Laurence Sterne (Podróż sentymentalna),
- Daniel Defoe (Przypadki Robinsona Crusoe),
- Jonathan Swift (Podróże Guliwera),
- Henry Fielding (Historia życia Toma Jonesa),
- William Blake (artysta zapowiadający romantyzm).
- Tu działają filozofowie:
- Isaac Newton (także fizyk i matematyk)
- Dawid Hume (zwolennik empiryzmu)
- John Locke (autor teorii tabula rasa)
- Najważniejsze wydarzenie historyczne: wojna z kolonią północnoamerykańską, jej oderwanie się od Anglii i powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej (1783) – państwa republikańskiego!
Rosja
Staje się mocarstwem. W wiek osiemnasty wkracza pod rządami Piotra I Wielkiego, który umacnia i unowocześnia imperium. Stolicą staje się Petersburg. System rządów – monarchia oświecona: carowie i caryce, choć rządzą absolutnie, otaczają się filozofami, chcą być mecenasami sztuki i twierdzą, że wyznają poglądy oświeceniowe. Rosja powiększa terytorium – zwłaszcza za rządów carycy Katarzyny II i kosztem Rzeczpospolitej Obojga Narodów.
- Najważniejsze wydarzenia historyczne: wzrost potęgi, zwycięstwo nad Turcją, rozbiory Polski. W roku 1812 – pokonanie Napoleona. U progu romantyzmu, po kongresie wiedeńskim (1815) Rosja carów będzie europejskim mocarstwem.
Austria
Ze stolicą w Wiedniu i panującą tam miłościwie dynastią Habsburgów (od roku 1740 cesarzową jest Maria Teresa – matka Marii Antoniny). Austria bierze udział w rozbiorach Polski – zagarnia Galicję, w osiemnastym wieku staje się jednolitą monarchią. Siedzibą cesarzy jest Schönbrunn w Wiedniu – a to miasto jest stolicą osiemnastowiecznej muzyki. Tu tworzą: Mozart, Haydn i Beethoven. Austriacka literatura przeżywa w oświeceniu regres.
- Najważniejsze wydarzenia historyczne: zwycięstwo Marii Teresy w wojnie o sukcesję austriacką. Udział w rozbiorach Polski.
Niemcy
Wzrasta potęga Prus – w XVIII wieku staną się królestwem pod panowaniem dynastii Hohenzollernów. Poza tym Niemcy to właściwie zbiór księstw niemieckich, funkcjonujących jeszcze jako Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego. Rok 1806 położy kres temu dziwnemu cesarstwu. Ważnym ośrodkiem kultury okaże się w oświeceniu Weimar – miasto w Turyngii, siedziba weimarskiego księcia, miasto, w którym zamieszka Goethe i Schiller. Inne miasta kultury: Berlin, Jena, Lipsk. Najważniejszy władca: Fryderyk II Wielki – twórca monarchii oświeconej.
- Tu tworzą:
- Gotthold Lessing (dramaturg),
- Johann Wolfgang Goethe (wielki klasyk, ale prekursor romantyzmu),
- Fryderyk Schiller (prekursor romantyzmu).
- Tu działają filozofowie:
- Immanuel Kant (rewolucyjny myśliciel z Królewca),
- Wilhelm von Humboldt (filozof – językoznawca).
- Najważniejsze wydarzenia historyczne: dla Prus – 1701, uzyskanie statusu królestwa; dla nas: udział w rozbiorach Polski – 1772, 1793, 1795.
Historia wieku XVIII
Zapamiętać istotę zdarzeń: powstają potężne państwa i dążyć będą do utrzymania swojej pozycji. Anglia staje się potęgą kolonialną. Wydarzenie nr 1 w polityce świata – powstanie USA, dzisiejszej potęgi. Wydarzenie nr 1 w polityce Europy – Wielka Rewolucja Francuska, obalenie monarchii, przejęcie władzy przez lud.
Kumulacja zdarzeń w końcu wieku. Wiek XVIII jest stuleciem, w którym ludzkość przechodzi do nowocześniejszego świata, poznaje pojęcia wolności obywatelskiej, konstytucji, republiki, równości ludzi i godzi się z tymi pojęciami. Z drugiej strony odbywa się to za sprawą krwawych zdarzeń, a ekspansja kolonialna doprowadzi do rozwoju niewolnictwa czarnych w nowych, skądinąd demokratycznych, Stanach Zjednoczonych.
.
Kto rządził oświeceniową Europą?
Władcy tych czasów nie byli przeciętni. Tworzyli imperia lub byli świadkami ich upadku i ginęli wraz z nimi. Nie obawiali się być tyranami – choć panowała moda na monarchę oświeconego.
- Rosja
Car Piotr I – tytuł imperatora przybrał w roku 1721, po zwycięstwie w wojnie północnej. Nie bez przyczyny potomni nazwali go Wielkim. Rosja zawdzięcza temu władcy swoją potęgę – był politykiem światłym, rozumiał potrzebę reform, rozwoju oświaty, wzmocnienia wojska, zmiany urzędów itp.
Obserwował nowoczesną Europę. Czerpał z niej wzory. Swoje reformy przeprowadził, a w dodatku stworzył nowe miasto Petersburg i tu ustanowił stolicę Rosji. Zmarł w 1725 roku.
- Prusy
Fryderyk II – król Prus od roku 1740. Bardzo ważny władca niemiecki, niebezpieczny polityk – i nowoczesny monarcha oświecony. Według niektórych najgłośniejszy i najbłyskotliwszy władca epoki.
Przejął kraj, w którym ośrodkiem działań poprzedniego władcy była armia. Państwo organizowano na wzór wojska i wojskowy porządek stał się dla niego charakterystyczny. Fryderyk II powiększył terytorium Prus, wziął udział w rozbiorach Polski, przejął Śląsk. Wprowadził szereg ustaw: o tolerancji religijnej, obowiązku szkolnym, zakazie tortur. Miał kontakty z wielkimi umysłami tego świata, na przykład z Wolterem, był więc monarchą oświeconym i nowoczesnym, a przy tym zdecydowanym, i to on zafundował Prusom (później państwu niemieckiemu) początki potęgi. Jego też dziełem była nowatorska, oparta na bezdyskusyjnym posłuszeństwie, świetnie zorganizowana i wciąż rozwijająca się armia pruska. W końcu osiemnastowieczne Prusy nazywa się w historii państwem militarnym.
- Francja
Ludwik XVI – ostatni król Francji, ofiara Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Na tle swoich poprzedników – absolutnych władców Francji – wypada blado. To od czasów Ludwika XIV dwór zwiększa wydatki, żyje w luksusie, podczas gdy lud biednieje. To poprzednicy (np. Ludwik XV) szokują kolejnymi kochankami, rządami pani Pompadour, niesamowitymi ucztami, etykietą itp. Sam Ludwik XVI był podobno człowiekiem spokojnym, zainteresowanym nauką, w duchu oświecenia pasjonującym się mechanizmami i filozofującym. Saint Beuve rzekł o nim: „zwykły, porządny człowiek, posadzony na tronie, na którym czuł się nieswojo”. Za to jego żona, Maria Antonina, wzbudzała emocje – właśnie rozrzutnością i romansami. A była piękna, dumna, wymagająca… Młoda, uparta, ulegała modom swoich czasów. Legenda głosi, że dopiero uwięziona i prowadzona na gilotynę zachowywała się jak prawdziwa władczyni. Mimo to i króla, i królową ścięto na gilotynie, a królewskie dwory Europy na chwilę zamarły ze zgrozy. Był przecież wiek XVIII – wiek królów, filozofów i światła.Caryca Katarzyna II – obejmuje rządy w Rosji w roku 1762 (to jest wiele lat po śmierci Piotra I) i musi uporać się z chaosem powstałym w Rosji. Da sobie radę. Podejmując dzieło Piotra Wielkiego, wprowadzi szereg zmian, ale umocni absolutną władzę carską. Działając bez skrupułów, podporządkuje sobie politykę wewnętrzną i zewnętrzną. Szczególnie ta druga bolesna jest dla Polski – Katarzyna II weźmie udział w rozbiorach Polski. Wiele mówi się o jej niemoralności, o podstępnym dojściu do władzy, o licznych kochankach, drastycznym usuwaniu wrogów i niszczeniu ludzi (np. naszego Stanisława Augusta Poniatowskiego). Ale Francuzi nazwali ją Semiramidą Północy, odwiedzał ją i chwalił Wolter, Diderot, uznający piękną (?) carycę za wielki umysł epoki. W jej żyłach nie było kropli krwi rosyjskiej (była niemiecką księżniczką), a żelazną ręką budowała carskie imperium. Według niektórych – znakomita władczyni, według innych – nimfomanka.
- Polska
Stanisław August Poniatowski – ostatni król Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Historycy lubią dyskutować o jego wartości jako monarchy. Z pewnością wzór władcy oświeconego – jego wkład w rozwój polskiej kultury jest nieoceniony. Był mecenasem sztuk, patronował teatrowi, prasie, organizował obiady czwartkowe, za jego panowania dwór promieniał i był sercem Polski. Wtedy to rozegrał się Sejm Wielki i zaistniała Konstytucja 3 maja. Ale… za jego czasów nastąpiły rozbiory i Polska przestała istnieć. Zarzuca mu się słabość charakteru, zależność od carycy Katarzyny II (i od jej wdzięków), bezradność wobec polskiej szlachty. Po trzecim rozbiorze abdykował i na rozkaz carycy zamieszkał w Grodnie, po jej śmierci przeniósł się do Petersburga. Zmarł dziwnie: nagle, po wypiciu bulionu w roku 1798.
- Austria
Maria Teresa – od 1740 roku władczyni Austrii. Reprezentuje światły absolutyzm i dąży do wzmocnienia centralnej, cesarskiej władzy. Korzysta z rad mądrych doradców, wprowadza reformy, usprawnia państwo. Słynie z pobożności (jej rządy nazywa się niekiedy absolutyzmem katolickim). Jest matką pięciu synów i jedenastu córek, a w polityce Habsburgów manipulowanie małżeństwami zawsze było ważne. Maria Teresa musiała walczyć o swój tron. Utraciła Śląsk na rzecz Prus, ale w wyniku rozbiorów Polski wcieliła do Austrii Galicję. Po niej cesarzem Austrii zostaje Józef II, umacniając absolutyzm, rozbudowując aparat policji i cenzury.
.
Kalendarz zdarzeń i zjawisk
Początek wieku: Anglia po tzw. wspaniałej rewolucji wchodzi w nowe stulecie jako monarchia konstytucyjna z parlamentarno-gabinetowym systemem rządów. Formułują się pierwsze partie polityczne.
- 1701 – Prusy zostają królestwem.
- 1713 – Anglia uzyskuje monopol na handel czarnymi niewolnikami.
- 1763 – Anglia zdobywa Kanadę – dotąd kolonię francuską.
- 1774 – tron we Francji obejmuje Ludwik XVI. Kraj jest u szczytu narastającego od czasów Króla-Słońce absolutyzmu królewskiego.
- 1775 – początek wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych.
- 4 lipca 1776 – uchwalenie Deklaracji niepodległości Stanów Zjednoczonych.
- 1787 – Konstytucja Stanów Zjednoczonych.
- 14 lipca 1789 – zburzenie Bastylii, wybuch Wielkiej Rewolucji Francuskiej, ogłoszenie Deklaracji praw człowieka i obywatela.
- 1793 – ścięcie Ludwika XVI – Francja republiką.
- 1799 – Napoleon Bonaparte konsulem Francji; wojny napoleońskie (podbój Europy trwa już od 1790).
- 1804 – Napoleon Bonaparte cesarzem Francji.
- 1806 – koniec Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego.
- 1812 – klęska Napoleona w Rosji.
- 1815 – kongres wiedeński porządkujący sprawy europejskie po burzliwej epoce napoleońskiej.
Możliwe pytanie:
Oświecenie wobec innych epok. Jak usytuujesz wiek światła w dziejach rozwoju i dziedzictwa kultur?
Odpowiedź:
Oświecenie chętnie i oficjalnie czerpie z antyku. Główny nurt epoki to przecież klasycyzm, pokrewieństwo z ideałami starożytności widać w uznanych normach sztuki, architekturze, modzie, podejmowanych tematach. Tym samym przejmuje też dziedzictwo renesansu, wskrzesza humanizm i antropocentryzm, nie tylko umieszczając człowieka w centrum działań, ale dopisując mu prawa: wolności, równości, wyznania. Sytuując się w szeregu epok rozumu, materializmu, wiedzy i humanizmu, jednocześnie jest oświecenie kontrastowe wobec epok metafizycznych, uduchowionych. Kieruje swój krytycyzm przeciw religijności i metafizyce baroku. Uważajmy jednak: zbytnie upraszczanie tej sprawy może okazać się błędne. Owszem – modne i rewolucyjne były w wieku XVIII pomysły takie jak deizm czy ateizm, lecz przecież ogólnie masy nie porzuciły wiary katolickiej. Kościoły miały się dobrze i jeszcze długo pobożność będzie cnotą niepodważalną.
Wiek XVIII mimo swej uczoności nie stroni od magii i nauk tajemnych (jednym z bohaterów tych czasów jest tajemniczy jasnowidz Józef Balsamo). Są to też czasy tajnych związków, masonerii, która odwołuje się do wzorów średniowiecznych.
Jak wobec oświecenia sytuują się dzieje późniejsze?
Romantyzm sięgnie do sentymentalizmu, będzie krytykował postawy klasyczne. Pozytywizm odziedziczy reformatorską, utylitarną i krytyczną postać oświecenia. Fascynacja nauką objawi się tu jako postulat scjentyzmu. Poza tym realizm w Europie, pozytywizm w Polsce to doba wielkiego rozwoju powieści, której narodziny przypadają przecież na wiek XVIII. Wiek XX jest spadkobiercą oświecenia, ale do końca go nie pojmuje. Ta sama namiętność do rozwoju cywilizacji, wręcz uzależnienie od techniki (to ludzie oświecenia pchnęli nas na te tory), wreszcie wolność, równość, braterstwo, rządy demokratyczne. Powstałe w oświeceniu Stany Zjednoczone dziś są dyktatorem cnót, mód i polityki. Ale też oświecenie było wiekiem rewolucji, gilotyny, mordu. A wiek XX – obok rozwoju i demokracji – był wiekiem wojen światowych i masowej eksterminacji.
.
Wielkie dokumenty epoki
- 1748 – filozof Monteskiusz wydał dzieło O duchu praw. Zawarł tam podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą, sądowniczą. Podział wciąż obowiązuje.
- 1776 – Deklaracja niepodległości Thomasa Jeffersona. Obwieszcza światu, że władza musi przestrzegać praw jednostki, takich jak życie, szczęście i wolność osobista.
- 1787 – Konstytucja Stanów Zjednoczonych. Pierwsza w świecie nowoczesna konstytucja, będąca podstawą prawną działalności państwa, wzór dla obecnych.
- 1789 – Deklaracja praw człowieka i obywatela. Owoc rewolucji francuskiej. Rzecz ogromnie ważna: wszyscy ludzie są równi wobec prawa, przysługuje im wolność sumienia i wyznania.
- 1791 – Konstytucja 3 maja w Polsce. Pierwszy w Europie tego typu, nowoczesny dokument prawny.
.
Słownik oświecenia
Ateizm – rewolucyjny jak na tamte czasy pomysł, że Boga w ogóle nie ma.
Deizm – pogląd łagodniejszy: Bóg jest, stworzył świat, ale odwrócił się od niego plecami. Człowieku, rób z tym, co chcesz.
Empiryzm – pochwała doświadczenia i eksperymentu. Trzeba badać świat, by go dogłębnie poznać. Żadnych teorii z głowy, niepopartych doświadczeniem!
Fideizm – tradycyjna postawa wobec Boga: stworzył świat, jest jego panem. Wciąż ma wielu zwolenników.
Klasycyzm – główny nurt w literaturze oświeceniowej. Skupia postawy twórcze nawiązujące do idei, wzorów i tematów antycznych.
Krytycyzm – postawa ludzi oświeceniowych, sprawdzająca i podająca w wątpliwość wszelkie uznane teorie, prawdy i instytucje.
Libertyn – wcześniej: ktoś, kto głosi wolność jednostki ludzkiej. W oświeceniu: człowiek wiodący rozpustny tryb życia, nieuznający zasad moralnych ani religii, uznający za to nocne uczty, rozwiązłość, rozrywki, skandale itp.
Materializm – pogląd z gatunku ateistycznych: Boga nie ma, jest materia – jako jedyna rzeczywista substancja.
Racjonalizm – postawa oparta na zaufaniu ludzkiemu rozumowi. To rozum powinien kierować człowiekiem we wszystkich jego poczynaniach, wnioskach, badaniach świata i budowaniu wiedzy. Fundamentalny pogląd oświecenia.
Rokoko – trzeci (obok klasycyzmu i sentymentalizmu) nurt w literaturze oświecenia. Promuje piękno, lekkość, zabawę, miłość jako flirt i grę zmysłów.
Sentymentalizm – drugi z głównych nurtów oświeceniowych. Twórcy tego nurtu nakazują literaturze pisać o uczuciach i dobrach płynących z natury, człowieka postrzegają jako wrażliwą jednostkę. Zalecają ucieczkę od cywilizacji.
Sensualizm – oświeceniowy pomysł, aby badać świat za pomocą zmysłów. Tylko smak, węch, wzrok, dotyk powiedzą prawdę.
Wolterianizm – wiązka poglądów Woltera. Był myślicielem tak ważnym, że jego poglądy nazwano specjalnym terminem pochodzącym od nazwiska autora. Wolterianizm zatem głosi równość ludzi wobec prawa, prawo do głoszenia poglądów, potrzebę tolerancji, krytycyzm i wiarę w ludzki rozum.
.
Obrazy – fotografie epoki
Śmierć Marata – Jacques Louis David
Tak zginął jeden z wodzów Wielkiej Rewolucji Francuskiej – zasztyletowany w wannie przez Karolinę Corday. Malarz składa hołd rewolucjoniście, zarazem tworząc dzieło obrazujące maksymę „rewolucja pożera własne dzieci”. Wszyscy przywódcy rewolucji zginęli: Robespierre, Danton, Marat. Wydawało się, że jedynym zwycięzcą będzie młody Napoleon Bonaparte, ale i on w końcu poniósł klęskę.
Doświadczenie przeprowadzone na ptaku w próżni powietrznej – Joseph Wright
Scena z oświeceniowej Anglii. Dowód na to, że epoka rzeczywiście pragnęła wiedzy, kierowała się empiryzmem, posiadała uczonych popychających naukę do przodu. Jaki wpływ ma powietrze na życie? Odpowiedź obserwują ludzie zgromadzeni wokół stołu, przy blasku świecy, przerażeni lub zafascynowani magią nauki.
Odjazd na wyspę Cyterę – Antoine Watteau
Trzeci obraz epoki dowodzi, że uwielbiano temat miłości i że klasycyzm nawiązywał do mitologii. Zakochane pary wyjeżdżające na wyspę Afrodyty odziane są w stroje osiemnastowieczne. Fruwające amorki i posąg bogini miłości przynależą do mitologii. W tle baśniowa przyroda – w tej przestrzeni nikt nie przeczuwa rewolucji.
Portret Roberta Andrews i jego żony Frances – Thomas Gainsborough
Jak wyglądało życie rodzinne w oświeceniu? W Anglii w zamożnej rodzinie ziemskiej mogło wyglądać tak jak u Andrewsów. Mąż właśnie wrócił z polowania, żona jest pięknie odziana, młoda, ładna i ma kwaśną minę. Może za długo polował. Za nimi rozciągają się wspaniałe włości, jest Rok Pański 1749.
Zobacz: